Μα τι κανοναρχάει αυτή η γριά (ιστορία) εκειδανά;

                                                                 «το ελληνικό πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να κυβερνήσει και ο ελληνικός λαός δεν θέλει να κυβερνηθεί»

Βόλφανγκ Σόιμπλε

 Για την Επαναστατική Κατάσταση και Άλλα Δαιμόνια

Β.Ι. Λένιν

«Για έναν μαρξιστή δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επανάσταση είναι αδύνατο να γίνει χωρίς επαναστατική κατάσταση, μα κάθε επαναστατική κατάσταση δεν οδηγεί σε επανάσταση. Ποια είναι, μιλώντας γενικά, τα γνωρίσματα μιας επαναστατικής κατάστασης;…

1) Η αδυναμία των κυρίαρχων τάξεων να διατηρήσουν σε αναλλοίωτη μορφή την κυριαρχία τους – η μία είτε η άλλη κρίση των ‘κορυφών’, η κρίση της πολιτικής της κυρίαρχης τάξης που δημιουργεί ρωγμή, απ’ όπου εισχωρεί η δυσαρέσκεια και ο αναβρασμός των καταπιεζόμενων τάξεων.

Συνήθως, για να ξεσπάσει η επανάσταση, δεν είναι αρκετό ‘τα κάτω στρώματα να μη θέλουν’, μα χρειάζεται ακόμη και οι ‘κορυφές να μην μπορούν’ να ζήσουν όπως παλιά.

2) Επιδείνωση, μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη, της ανέχειας και της αθλιότητας των καταπιεζόμενων τάξεων.

3) Σημαντικό ανέβασμα για τους παραπάνω λόγους της δραστηριότητας των μαζών, που σε ‘ειρηνική’ εποχή αφήνουν να τις ληστεύουν ήσυχα, ενώ σε καιρούς θύελλας τραβιούνται τόσο απ’ όλες τις συνθήκες της κρίσης, όσο και από τις ίδιες τις ‘κορυφές’, σε αυτοτελή ιστορική δράση.»

 Β. Ι. Λένιν,  «Η χρεοκοπία της Β’ Διεθνούς»

Λ. Τρότσκυ

Τι είναι επαναστατική κατάσταση

1. Για ν’ αναλύσουμε μια κατάσταση από επαναστατική άποψη, είναι απαραίτητο να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στις οικονομικές και κοινωνικές προϋποθέσεις μιας επαναστατικής κατάστασης και στην ίδια την επαναστατική κατάσταση.

2. Οι οικονομικές και κοινωνικές προϋποθέσεις μιας επαναστατικής κατάστασης αρχίζουν, γενικά μιλώντας, να ωριμάζουν όταν οι παραγωγικές δυνάμεις της χώρας κινούνται όχι ανοδικά αλλά καθοδικά, δηλαδή καταρρέουν· όταν το ειδικό βάρος της καπιταλιστικής χώρας στην παγκόσμια αγορά συστηματικά ελαττώνεται, κι όταν τα εισοδήματα των τάξεων επίσης συστηματικά ελαττώνονται· όταν η ανεργία γίνεται, όχι ένα περιστασιακό γεγονός μιας διακύμανσης, αλλά ένα διαρκές κοινωνικό κακό με μια τάση παραπέρα ανάπτυξης. Όλα τα παραπάνω χαρακτηρίζουν απόλυτα την κατάσταση στη Βρετανία και μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι οι οικονομικές και κοινωνικές προϋποθέσεις για μια επαναστατική κατάσταση υπάρχουν εκεί μ’ αυτήν την μορφή και γίνονται διαρκώς οξύτερες. Μα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η έκφραση επαναστατική κατάσταση είναι ένας πολιτικός όρος, δεν είναι μόνο ένας κοινωνιολογικός. Αυτή η ερμηνεία συμπεριλαμβάνει τον υποκειμενικό παράγοντα, και ο υποκειμενικός παράγοντας δεν είναι μόνο το ζήτημα του κόμματος του προλεταριάτου. Είναι ένα ζήτημα συνείδησης ολόκληρης της τάξης, και πρώτα απ' όλα, φυσικά, του προλεταριάτου και του κόμματος.

Ρήγμα στη συνείδηση

3. Παρ’ όλ’ αυτά, η επαναστατική κατάσταση αρχίζει μόνο από τη στιγμή που οι οικονομικές και κοινωνικές προϋποθέσεις μιας επανάστασης δημιουργούν ένα ρήγμα στη συνείδηση της κοινωνίας και των διαφόρων τάξεων μέσα σ’ αυτήν. Τι πρέπει να γίνει τότε για να δημιουργηθεί μια επαναστατική κατάσταση;

(α) Σε κάθε κατάσταση που πρέπει ν’ αναλύσουμε, είναι απαραίτητο να ξεχωρίζουμε τρεις κοινωνικές τάξεις: τους καπιταλιστές, τη μεσαία τάξη (ή μικροαστική) και το προλεταριάτο. Οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν στη συνείδηση αυτών των τάξεων για να χαρακτηρίσουν μια επαναστατική κατάσταση είναι πολύ διαφορετικές για την κάθε μια απ’ αυτές τις τάξεις.

(β) Το ότι η οικονομική κατάσταση είναι πολύ κρίσιμη, το βρετανικό προλεταριάτο το ξέρει πολύ καλά, πολύ καλύτερα απ’ όλους τους θεωρητικούς. Αλλά η επαναστατική κατάσταση αρχίζει μόνο τη στιγμή που το προλεταριάτο αρχίζει να αναζητά μια διέξοδο, όχι στη βάση της παλιάς κοινωνίας αλλά μέσα από μια επαναστατική εξέγερση ενάντια στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Αυτός είναι ο πιο σημαντικός υποκειμενικός όρος για μια επαναστατική κατάσταση. Η οξύτητα των επαναστατικών αισθημάτων των μαζών, είναι ένα απ’ τα πιο σημαντικά μέτρα για την ωριμότητα της επαναστατικής κατάστασης.

(γ) Αλλά μια επαναστατική κατάσταση είναι μια κατάσταση που πρέπει, στην αμέσως επόμενη περίοδο, να επιτρέψει στο προλεταριάτο να γίνει η άρχουσα δύναμη της κοινωνίας, και αυτό εξαρτάται στη Βρετανία, λιγότερο απ' ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα, αλλά οπωσδήποτε ως ένα βαθμό, από τις πολιτικές σκέψεις και τα αισθήματα της μικροαστικής τάξης. Η επαναστατική κατάσταση χαρακτηρίζεται από την έλλειψη εμπιστοσύνης της μικροαστικής τάξης σ’ όλα τα παραδοσιακά κόμματα (συμπεριλαμβανομένου και του Εργατικού Κόμματος που είναι ρεφορμιστικό), και τη στροφή των ελπίδων της προς μια ριζική επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας (και όχι μια αντεπαναστατική, δηλαδή φασιστική αλλαγή).

(δ) Οι αλλαγές στη συνείδηση και του προλεταριάτου και της μικροαστικής τάξης αντιστοιχούν στην αλλαγή της συνείδησης της άρχουσας τάξης που βλέπει ότι δεν έχει τα μέσα να σώσει το σύστημα της που χάνει την εμπιστοσύνη στον εαυτό της, που αποσυντίθεται και κατακομματιάζεται σε φράξιες και κλίκες.

4. Δεν μπορεί να προβλεφθεί ή να υποδειχθεί με μαθηματική ακρίβεια σε ποιο σημείο αυτών των διαδικασιών έχει ολοκληρωτικά ωριμάσει η επαναστατική κατάσταση. Το επαναστατικό κόμμα μόνο μπορεί να πραγματοποιήσει αυτό το γεγονός με τους αγώνες του, με την ανάπτυξη των δυνάμεων του, με την επιρροή του στις μάζες, στους αγρότες και στους μικροαστούς των πόλεων κλπ. και μέσα από την εξασθένηση της αντίστασης της άρχουσας τάξης.

Κρίσιμες οικονομικές προϋποθέσεις

5. Αν εφαρμόσουμε αυτά τα κριτήρια στη βρετανική κατάσταση, μπορούμε να δούμε:

(α) Ότι οι οικονομικές και κοινωνικές προϋποθέσεις, όπως έχει αναφερθεί, υπάρχουν και γίνονται όλο και πιο κρίσιμες.

(β) Παρ’ όλ’ αυτά, η γέφυρα που ενώνει αυτές τις οικονομικές προϋποθέσεις με τα ψυχολογικά αποτελέσματα δεν έχει ακόμα περαστεί. Για την επαναστατική κατάσταση στη Βρετανία δεν είναι απαραίτητο να γίνουν μεγάλες αλλαγές στις οικονομικές συνθήκες, που είναι ήδη ανυπόφορες. Εκείνο που είναι απαραίτητο είναι μια νέα προσαρμογή της συνείδησης των διαφόρων τάξεων σ’ αυτήν την ανυπόφορα καταστροφική κατάσταση στη Βρετανία.

6. Η οικονομική αλλαγή της κοινωνίας είναι πολύ αργή και μετριέται με αιώνες και δεκαετίες. Αλλά όταν οι οικονομικοί όροι έχουν ριζικά αλλάξει, μπορεί να γίνει πολύ γρήγορα μια αλλαγή των καθυστερημένων ψυχολογικών παραγόντων. Όμως γρήγορα ή αργά, τέτοιες αλλαγές πρέπει να γίνουν στη συνείδηση των τάξεων. Μόνο τότε μπορούμε να έχουμε μια επαναστατική κατάσταση.

7. Με πολιτικούς όρους, αυτό σημαίνει:

(α) Ότι το προλεταριάτο πρέπει να έχει χάσει την εμπιστοσύνη του όχι μόνο στους συντηρητικούς και τους φιλελεύθερους, αλλά επίσης και στο Εργατικό Κόμμα. Πρέπει να συγκεντρώσει τη θέληση του και το κουράγιο του για επαναστατικούς σκοπούς και μέθοδες.

(β) Ότι η μικροαστική τάξη πρέπει να χάσει την εμπιστοσύνη της στην μεγαλοαστική τάξη, στους λόρδους και να στραφεί προς το επαναστατικό προλεταριάτο.

(γ) Ότι οι πλούσιες τάξεις, οι άρχουσες κλίκες, έχοντας απορριφθεί τελείως από τις μάζες χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους.

8. Αυτά τα φαινόμενα θα συμβούν αναπόφευκτα. Αλλά δεν υπάρχουν σήμερα. Μπορούν να γίνουν σε μια σύντομη χρονική περίοδο μέσα στην οξεία κρίση. Μπορούν να γίνουν σε δύο ή τρία χρόνια, ή ίσως σ’ ένα χρόνο. Αλλά αυτό είναι μια προοπτική και όχι ένα γεγονός σήμερα. Πρέπει να βασίζουμε την πολιτική μας στα γεγονότα του σήμερα και όχι του αύριο.

Πολιτικοί όροι που ωριμάζουν

9. Οι πολιτικοί όροι μιας επαναστατικής κατάστασης αναπτύσσονται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, παράλληλα και ταυτόχρονα, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι ωριμάζουν όλοι την ίδια στιγμή – πάντα υπάρχει ο κίνδυνος του ποια μορφή θα πάρει η κατάσταση στη Βρετανία αύριο. Απ’ τους πολιτικούς όρους που ωριμάζουν ο πιο καθυστερημένος είναι το επαναστατικό κόμμα του προλεταριάτου. Γιατί η γενική επαναστατική αλλαγή του προλεταριάτου και των μικροαστών, και η πολιτική αποσύνθεση της άρχουσας τάξης δεν αποκλείεται να αναπτυχθούν πιο γρήγορα απ’ όσο χρειάζεται για να ωριμάσει το Κομμουνιστικό Κόμμα. Αυτό σημαίνει ότι δεν αποκλείεται να υπάρχει αύριο μια γνήσια επαναστατική κατάσταση χωρίς ένα ικανό επαναστατικό κόμμα. Αυτό θα ήταν ως ένα βαθμό μια επανάληψη της κατάστασης στη Γερμανία το 1923. Αλλά το να ισχυριστούμε ότι η Βρετανία βρίσκεται σήμερα σε μια τέτοια κατάσταση είναι απόλυτα λάθος.

10. Λέμε ότι δεν αποκλείεται το γεγονός ότι η ανάπτυξη του Κόμματος μπορεί να παραμείνει καθυστερημένη σε σχέση με τα άλλα στοιχεία της επαναστατικής κατάστασης, αλλά αυτό σε καμιά περίπτωση δεν είναι αναπόφευκτο. Πάνω σ’ αυτό το ζήτημα δεν μπορούμε να κάνουμε καμιά πρόγνωση, μα δεν πρόκειται απλώς για ένα ζήτημα πρόγνωσης. Είναι ζήτημα της ίδιας της δράσης μας.

11. Πόσο χρόνο θα χρειαστεί το βρετανικό προλεταριάτο στο σημερινό στάδιο της καπιταλιστικής κοινωνίας για να σπάσει τους δεσμούς του με τα τρία αστικά κόμματα; Με μια σωστή πολιτική του Κομμουνιστικού Κόμματος, είναι απόλυτα δυνατό η ανάπτυξη του να πραγματοποιηθεί σε αναλογική σχέση με τη χρεωκοπία και την αποσύνθεση των άλλων κομμάτων. Σκοπός μας και καθήκον μας είναι να πραγματοποιήσουμε αυτή τη δυνατότητα.

Λ. Tρότσκυ,  «Τα Πέντε πρώτα Χρόνια της Κομμουνιστικής Διεθνούς»