Το Ποσοστό Κέρδους είναι το Κλειδί

Από 10 μέχρι 13 Αυγούστου το κίνημα Occupy Wall Street και η Union for Radical Political Economics   διοργάνωσαν καλοκαιρινό campus  με θέμα “Ριζοσπαστικές Οικονομικές Θεωρίες για την Τρέχουσα Οικονομική Κρίση”. Αυτή είναι η εισήγηση του M Roberts

Του Michael Roberts

Μετάφραση: Παραναγνώστης

Στη σύγχρονη παγκόσμια οικονομία δεσπόζει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. Στον καπιταλισμό, το χρήμα χρησιμοποιείται για να βγάλει περισσότερο χρήμα. Την παραγωγή την οδηγεί το κέρδος και όχι οι κοινωνικές ανάγκες.

Επιπλέον η καπιταλιστική παραγωγή δεν προχωρά σε ευθεία ανοδική γραμμή. Υπόκειται σε επαναλαμβανόμενες κρίσεις από «οικονομικές ανθίσεις και οικονομικές καθιζήσεις» που καταστρέφουν και σπαταλούν πολλή από την αξία που προηγουμένως δημιούργησε η κοινωνία (οι εργάτες). Οι δεκαετίες του 1880 και του 1890 έγιναν μάρτυρες μιας μαζικής καταστροφής της παραγωγής και του πλούτου των ΗΠΑ, η Μεγάλη Ύφεση του 1930 επίσης. Τώρα έχουμε υποστεί την πρώτη Μεγάλη Οικονομική Κάμψη και βρισκόμαστε ακόμα μέσα στη μακρά Μεγάλη Ύφεση του 21ου αιώνα.

Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής έχει επαναλαμβανόμενες κρίσεις διότι έχει δύο μείζονες επισφαλείς γραμμές. Πρώτα, στη μονεταριστική οικονομία, της οποίας ο καπιταλισμός είναι η επιτομή, υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα κρίσης. Οι κάτοχοι του χρήματος μπορούν να μην το ξοδεύουν ή επενδύουν πάντα. Αν το κάνουν, για οποιαδήποτε αιτία, μπορεί να προκληθεί εξάρθρωση της διαδικασίας συναλλαγής και να δημιουργηθεί κρίση στις αγοραπωλησίες.

Δεύτερον, το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής χάριν του κέρδους θα αστοχήσει εάν δεν δημιουργείται αρκετό κέρδος ώστε να ικανοποιήσει τους κατόχους των μέσων παραγωγής. Όμως υπάρχει μια σύμφυτη τάση πτώσης του ποσοστού κέρδους. Αυτή είναι η υποκείμενη αιτία για όλες τις οικονομικές καθιζήσεις.

Οι ιδιωτικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις δεν συνεργάζονται για να παραγάγουν τα πράγματα και τις υπηρεσίες που χρειάζεται η κοινωνία. Αντιθέτως, ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να διατηρήσουν και να αυξήσουν τα κέρδη τους. Για να το πετύχουν, αναγκάζουν τους εργάτες να δουλεύουν περισσότερο ή σκληρότερα, αλλά χρησιμοποιούν επίσης ολοένα και περισσότερο νέα τεχνολογία για να ενισχύσουν την παραγωγικότητα της εργασίας και να πάρουν περισσότερη αξία. Αλλά αυτή είναι η Αχίλλειος πτέρνα του καπιταλισμού. Το συσσωρευμένο κόστος επένδυσης σε ένα νέο εργοστάσιο, εξοπλισμό κλπ, αναπόδραστα ανεβάζει συγκριτικά και το κόστος της εργατικής δύναμης. Καθώς μόνο η εργασία μπορεί να δημιουργήσει αξία, (οι μηχανές από μόνες τους δεν μπορούν να το κάνουν), η αποδοτικότητα καθεμιάς νέας μονάδας επένδυσης αρχίζει να πέφτει. Αν η αποδοτικότητα πέφτει σταθερά, ενδεχομένως θα προκαλέσει και πτώση της μάζας του κέρδους. Τότε οι καπιταλιστές σταματούν να επενδύουν και «απεργούν». Μια κρίση παραγωγής επακολουθεί.

Γράφημα: Το πού πηγαίνει η αποδοτικότητα, μας λέει το πού πηγαίνει ο καπιταλισμός: Ποσοστό κέρδους στις ΗΠΑ 1948-2011(%)

Οι καπιταλιστές προσπαθούν να αποφύγουν την κρίση με διάφορους τρόπους: προσπαθώντας να εκμεταλλευθούν περισσότερο τους εργάτες, αναζητώντας φτηνότερες μορφές νέας τεχνολογίας, κερδοσκοπώντας σε μη παραγωγικούς τομείς της οικονομίας δηλ. στο χρηματιστήριο, στις τράπεζες και στον χρηματοπιστωτικό τομέα, όπου τζογάρουν για το κέρδος. Αλλά αυτά τα πράγματα δουλεύουν μόνο για λίγο. Τελικά ο νόμος της πτωτικής τάσης της αποδοτικότητας θα δράσει.

Το ποσοστό κέρδους στις ΗΠΑ βρίσκεται πολύ πιο κάτω από όσο ήταν το 1948. Αλλά δεν κινήθηκε ευθύγραμμα. Μετά το πόλεμο, ήταν ψηλά στη λεγόμενη χρυσή εποχή από το 1948 μέχρι το 1965. Αυτή η εποχή ήταν άλλωστε εκείνη που γνώρισε την ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη στην Αμερικάνικη ιστορία.

Μετά η αποδοτικότητα πέφτει σταθερά από το 1965 μέχρι το 1982. Το ΑΕΠ αυξανόταν πολύ πιο αργά και ο Αμερικανικός καπιταλισμός (όπως και αλλού) υπέστη σοβαρές οικονομικές καθιζήσεις το 1974 – 75 και το 1980 – 82.

Μετά, την εποχή αυτού που αποκλήθηκε «νεοφιλελευθερισμός», από το 1982 μέχρι το 1997, η αποδοτικότητα πήρε την ανιούσα. Ο καπιταλισμός κατάφερε να βάλει στο παιγνίδι αντισταθμιστικούς, στην πτώση της αποδοτικότητας, παράγοντες, δηλ. μεγαλύτερη εκμετάλλευση της Αμερικανικής εργατικής δύναμης ( ελαττούμενο μερίδιο μισθών στο ΑΕΠ), πιο διευρυμένη εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης αλλού (παγκοσμιοποίηση) και «κερδοσκοπία» σε μη παραγωγικούς τομείς (ακίνητα και η άνοδος του χρηματιστικού κεφαλαίου). Αυτή η «νεοφιλελεύθερη περίοδος» είχε λιγότερο σοβαρές οικονομικές καθιζήσεις, αν και η οικονομική ανάπτυξη ήταν ακόμη πιο αργή από εκείνη της χρυσής εποχής γιατί μεγάλο μέρος των κερδών διοχετεύονταν μακριά από πραγματικές επενδύσεις.

Η αποδοτικότητα έφτασε στο μέγιστό της το 1997 και μετά πήρε τον κατήφορο. Αυτό έβαλε τη βάση για τη Μεγάλη Οικονομική Κάμψη του 2008 – 9. Αυτή η καθίζηση και η επακόλουθη Μακρά Ύφεση, όπου ακόμη βρισκόμαστε, ήταν πιο σοβαρή από ο,τιδήποτε είδαμε μετά τη δεκαετία του 1930, εξαιτίας της δημιουργίας τεράστιου χρέους και χρηματιστικών κεφαλαιουχικών στοιχείων τις προηγούμενες δύο δεκαετίες τα οποία δεν δημιουργούσαν αξία. Αντί γι' αυτήν υπήρχαν φούσκες τροφοδοτούμενες από την πίστωση, πρώτα σε μετοχές υψηλής τεχνολογίας ( κραχ του 2000) και μετά στην κατοικία (κραχ του 2007). Ο μη παραγωγικός πιστωτικός τομέας συνεισέφερε κατά 40% στο συνολικό καπιταλιστικό κέρδος. Τελικά, αυτή η πιστωτική φούσκα έσκασε, κατεδαφίζοντας τον τραπεζικό τομέα και την οικονομία.

Το υψηλό επίπεδο χρέους του ιδιωτικού τομέα το ανέλαβε το κράτος που έπρεπε να ανακεφαλαιοποιήσει τις τράπεζες. Μέχρις ότου αυτό το απειλητικό χρέος ξεκαθαριστεί (απομοχλευτεί), η αποδοτικότητα δεν μπορεί να αποκατασταθεί επαρκώς για να βάλει τις επενδύσεις και την οικονομική ανάπτυξη και πάλι σε κίνηση. Πράγματι, φαίνεται πως μια άλλη τεράστια καθίζηση θα χρειαστεί για να καθαριστεί το σύστημα από αυτό το «νεκρό (τοξικό) κεφάλαιο». Η Μεγάλη Ύφεση θα συνεχιστεί μέχρι τότε.

Το να δοθεί τέλος στη Μεγάλη Ύφεση δεν θα είναι δυνατόν με περισσότερες κρατικές δαπάνες μέσω αυξανόμενου δανεισμού ή/και φόρων, καθώς αυτό ροκανίζει την αποδοτικότητα του καπιταλιστικού τομέα. Ενόσω αυτός ο τομέας παραμένει δεσπόζων, μικρότερη αποδοτικότητα σημαίνει ότι δεν θα πραγματοποιηθούν νέες επενδύσεις για να αποκατασταθούν χαμένες θέσεις εργασίας και εισοδήματα. Το New Deal της δεκαετίας του 1930 δεν πέτυχε τον τερματισμό της Μεγάλης Ύφεσης, μολονότι ήταν πιο ριζοσπαστικό από οποιοδήποτε μέτρο προτείνεται τώρα από τον Ομπάμα. Νοθεύτηκε από την καπιταλιστική αντίσταση. Αλλά επιπλέον δεν δούλεψε γιατί δεν μπορούσε να αποκαταστήσει την αποδοτικότητα – κάθε άλλο. Στο τέλος, μόνο ένας παγκόσμιος πόλεμος που επιστράτευσε την εργατική δύναμη (ενώ σκότωσε εκατομμύρια παγκοσμίως) έκανε τη δουλειά.

Υπό τον καπιταλισμό, τρομερές οικονομικές καθιζήσεις θα επανεμφανιστούν και η ανισότητα θα παραμείνει. Το τέλος της φτώχειας και η ευημερία της πλειοψηφίας μπορούν να έρθουν μόνο με την αντικατάσταση της ιδιωτικής παραγωγής για το κέρδος με μία δημοκρατικά σχεδιασμένη παραγωγή για τις κοινωνικές ανάγκες.