Η Λούξεμπουργκ και ο Τρότσκυ για την Ρωσική Επανάσταση

Αναδημοσιεύουμε από το International Viewpoint τη διάλεξη του Helmut Dahmer κοινωνιολόγου και ομότιμου καθηγητή του πανεπιστημίου του Darmstadt σε ένα σεμινάριο που χρηματοδότησε το ίδρυμα Luxemburg στην Κωνσταντινούπολη, 22 - 23 Νοεμ. 2013, . Ο H. Dahmer είναι ο υπεύθυνος έκδοσης των εργασιών του Τρότσκυ στη Γερμανία.

Μετάφραση:  Παραναγνώστης

Helmut Dahmer

Η λεγόμενη «λενινιστική» ορθοδοξία έχει περάσει στην ιστορία, και την εκστρατεία που ο Στάλιν και οι ιδεολόγοι του διεξήγαγαν για δεκαετίες εναντίον του «Λουξεμπουργκισμού» τον οποίο από το 1931 και μετά ταύτισαν με τον πιο μισητό εφιάλτη τους, τον «τροτσκισμό», την έχει σκεπάσει η λήθη. Έτσι, είμαστε ελεύθεροι να εξετάσουμε τις μαρξιστικές θεωρίες σχετικά με τη δομή της ρωσικής κοινωνίας και τις προοπτικές μιας επαναστατικής εξέγερσης ενάντια στην εξουσία του Τσάρου - γραμμένες πριν από έναν αιώνα -, προκειμένου να διερευνήσουμε την ικανότητα αυτών των θεωριών να παρουσιάσουν μια εξήγηση για την κατάσταση των πραγμάτων - εκατό χρόνια μετά - και μια πρόγνωση της μελλοντικής της εξέλιξης (κατά τη διάρκεια και ύστερα από το 1917)¹.

Karl Marx

Το 1882 ο Μαρξ και ο Ένγκελς προσπάθησαν να απαντήσουν στο ερώτημα της Βέρας Ζασούλιτς (της γνωστής ρωσίδας επαναστάτριας) για το εάν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ο θεσμός της ρωσικής κοινότητας του χωριού, ο λεγόμενος Mir ή Obschtschina, ως σημείο εκκίνησης για μια μη καπιταλιστική ανάπτυξη της χώρας, αντί της αναμονής μέχρις ότου η πρόοδος της κοινωνίας της αγοράς καταστρέψει αυτές τις αρχαϊκές μορφές συλλογική
ς γαιοκτησίας, όπως το είχε ήδη κάνει στις δυτικές κοινωνίες. Στην εισαγωγή της δεύτερης ρωσικής έκδοσης του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» τους οι συγγραφείς έδωσε μία καταφατική, αλλά και εξειδικευμένη απάντηση: «Αν η ρωσική επανάσταση δώσει το σύνθημα για μια προλεταριακή επανάσταση στη Δύση, έτσι ώστε οι δύο επαναστάσεις να συμπληρώνουν η μία την άλλη, τότε είναι πιθανό η υπάρχουσα σήμερα κοινοτική ιδιοκτησία να αποτελέσει την αφετηρία μιας κομμουνιστικής ανάπτυξης της χώρας.»

Rosa Luxembourg

Το ζήτημα των προϋποθέσεων, των δρώντων υποκειμένων και των στόχων της επανάστασης ενάντια στη ρώσικη απολυταρχία κατέστη κρίσιμο το 1905, όταν, μετά την ήττα του τσαρικού στρατού στον πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας, ένα κύμα μαζικών απεργιών, ανταρσιών και εξεγέρσεων έβαλε το τσαρικό καθεστώς σε μπελάδες . Ένας από τους πρώτους ρώσους σοσιαλιστές που επέστρεψαν στη Ρωσία από διάφορες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπου έζησε ως πολιτικός πρόσφυγας, ήταν και ο 25χρονος Τρότσκι. Ο δαιμόνιος αυτοδίδακτος (που αργότερα έγινε ένας εξαιρετικός μαρξιστής ιστορικός και πολιτικός κοινωνιολόγος) είχε μελετήσει τη μαρξιστική βιβλιογραφία της εποχής του στα πέντε χρόνια της φυλάκισης και της επακόλουθης εξορίας του στη Σιβηρία. Τον Οκτώβριο έγινε η ψυχή και η φωνή του περίφημου εργατικού συμβουλίου της Αγίας Πετρούπολης, το οποίο έδρασε επί 50 ημέρες, ως ένα επαναστατικό υποκατάστατο της τσαρικής κυβέρνησης.² Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, που παρακολούθησε τα γεγονότα στην Πολωνία και τη Ρωσία και τα σχολίασε ενθουσιωδώς, έφθασε στη Βαρσοβία, στο τέλος της χρονιάς και προσπάθησε τους επόμενους δύο μήνες (πιο πριν ήταν κι εκείνη φυλακισμένη) με τη βοήθεια του κόμματός της. «Σοσιαλδημοκρατία του βασιλείου της Πολωνίας και της Λιθουανίας» (SDKPiL), να επιταχύνει την πολωνική επανάσταση. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ (που ήταν 8 χρόνια μεγαλύτερη από τον Τρότσκι) είχε διαφύγει από την Πολωνία το 1889 και απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα στις κοινωνικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης το 1897. Το σημαντικότερο πολιτικό της στάδιο ήταν το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, όπου - από τη θέση της στην αριστερή πτέρυγα της οργάνωσης - πρώτη αγωνίστηκε κατά της ρεφορμιστικής θεωρίας του Eduard Bernstein και όπου αργότερα βρέθηκε επίσης στην αντιπολίτευση, ενάντια στο την «ορθόδοξο» κέντρο του Καρλ Κάουτσκι. Το 1913 δημοσίευσε μια σημαντική συμβολή στη μαρξιστική θεωρία του ιμπεριαλισμού (Η Συσσώρευση του Κεφαλαίου).
Ο Τρότσκι και η Λούξεμπουργκ , επαγγελματίες επαναστάτες και πολύγλωσσοι συγγραφείς, ήταν πάντα προετοιμασμένοι να αντιταχθούν στην πλειοψηφία των οργανώσεων όπου άνηκαν, εάν πίστευαν ότι αυτό ήταν το επαναστατικό τους καθήκον. Ακόμη και οι σύντροφοί τους, συχνά τους θεωρούσαν «παρείσακτους». Αν έπρεπε να χαρακτηρίσουμε τη σχέση μεταξύ αυτών των δύο επαναστατών μαρξιστών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η διανοητική και πολιτική τους συγγένεια ήταν τόσο μεγάλη, που έπρεπε να κρατήσουν μια ορισμένη προσωπική απόσταση. Δεν ξέρω αν εντρύφησαν ο ένας τα γραπτά του άλλου πριν από το 1914, αλλά δεν μπορούμε να βρούμε παραπομπές ή κριτικές παρατηρήσεις που θα μπορούσαν να αποδείξουν μια τέτοια ανάγνωση.³

A. Helphand(Parvus) L.D. Trotski, L.G. Deutch

Ο Τρότσκι ανέπτυξε τη δική του αντίληψη για τη ρωσική επανάσταση - που διέφερε σημαντικά από εκείνη των άλλων Σοσιαλδημοκρατών θεωρητικών- στην εξιστόρησή του για τα γεγονότα του 1905 (Η Επανάστασή μας, 1906). Ο χαρακτηρισμός της ρωσικής και πολωνικής επανάστασης από τη Λούξεμπουργκ ήταν λιγότερο εναργής, καθώς παρουσιάζεται με τη μορφή συνοπτικών θέσεων και παρατηρήσεων, διεσπαρμένων σε πάνω από μια ντουζίνα άρθρων και φυλλαδίων της, γραμμένων ανάμεσα στα 1904 και στα 1907. Το δεύτερο εξάμηνο του 1904 ο Τρότσκι ενεπλάκη σε μια ζωηρή διανοητική συνεργασία με τον Alexander Parvus-Helphand στο Μόναχο. Ο Πάρβους είχε έντονα κριτικάρει το «ρεβιζιονισμό» του Bernstein. Η κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο δεν του φαινόταν ως ένα απώτερο γεγονός, αλλά ως «ένα πρακτικό καθήκον του παρόντος». Ο Πάρβους εξοικείωσε τον Τρότσκι με την έννοια που έδινε ο Μαρξ στη «διαρκή επανάσταση», και ο Τρότσκι ανέπτυξε, ξεκινώντας από αυτόν τον τύπο, μια πολύ ιδιαίτερη νέα θεωρία για τη ρωσική - και διεθνή - επανάσταση που προσδοκούσε. Αρκετοί θεωρητικοί της αριστεράς και του κέντρου της σοσιαλδημοκρατίας της εποχής θεωρούσαν, ότι τα γεγονότα του 1905 στη Ρωσία ήταν ένα εξαιρετικό παράδειγμα μιας αδιάκοπης επανάστασης που προχωρούσε από τη μία φάση ή στάδιο στο επόμενο. O Πάρβους και o Νταβίντ Ριαζάνοφ , o Φραντζ Μέρινγκ και ο Καρλ Κάουτσκυ , μερικές φορές και ο Λένιν, μίλησαν για μια «διαρκή» επαναστατική διαδικασία. Ήταν πεπεισμένοι ότι οι εξεγερμένοι ρώσοι εργάτες και αγρότες, θα αντικαθιστούσαν το τσαρικό καθεστώς με μια λαοκρατική δημοκρατία, αλλά δεν πίστευαν ότι το μαζικό κίνημα θα μπορούσε τελικά να υπερβεί το πλαίσιο του καπιταλισμού. Αλλά ακριβώς αυτή η δυνατότητα ήταν το κύριο ενδιαφέρον του Τρότσκι, όπως και της Λούξεμπουργκ. «Στο ζήτημα της λεγόμενης διαρκούς επανάστασης η Λούξεμπουργκ πήρε την ίδια βασική θέση με εμένα», έγραψε ο Τρότσκι εκ των υστέρων στην αυτοβιογραφία του (Η ζωή μου, 1929) και μπορούμε να προσθέσουμε, ότι στο σοσιαλδημοκρατικό κίνημα, πριν από το 1914, και οι δυο τους ήταν (και σε αυτό το ζήτημα) στη μειοψηφία.

Georgi Plekhanov

Οι Ρώσοι μενσεβίκοι (ειδικά ο Πλεχάνοφ και ο Άξελροντ) είδαν στη δυτικο-ευρωπαϊκή κοινωνική ανάπτυξη (από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, από τη δουλοπαροικία στην «ελεύθερη» εργασία, από την απολυταρχία στην κοινοβουλευτική δημοκρατία), μια διαδοχή από ορισμένα στάδια ή φάσεις. Και υποτίθεται ότι οι καθυστερημένες (ή οπισθοδρομικές) κοινωνίες, που προσπάθησαν να συμβαδίσουν με τις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες, έπρεπε επίσης να επαναλάβουν όλα αυτά τα βήματα στην κλίμακα της προόδου. Για τη Ρωσία περίμεναν, ότι η επερχόμενη επανάσταση θα ανέτρεπε την τσαρική εξουσία,, ότι οι επαναστάτες θα οργάνωναν την εκλογή αντιπροσώπων για μια συντακτική συνέλευση και, για τη συνέχεια, θα άρχιζαν με τη διανομή των μεγάλων κτημάτων. Το καθήκον της εργατικής τάξης υπό την ηγεσία των Σοσιαλδημοκρατών θα ήταν η σθεναρή υποστήριξη του αντι-φεουδαρχικού μαζικού κινήματος, προκειμένου να δημιουργηθούν οι καλύτερες συνθήκες για την εφαρμογή των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων στη μετεπαναστατική περίοδο της περαιτέρω καπιταλιστικής ανάπτυξης (στο πολιτικό πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας) και για μια μελλοντική αντι-καπιταλιστική επανάσταση.
Οι Μπολσεβίκοι γύρω από το Λένιν ήταν πεπεισμένοι ότι η ρωσική «φιλελεύθερη» αστική τάξη ούτε ενδιαφερόταν ούτε ήταν ικανή για να πολεμήσει δίπλα - δίπλα με το εργατικό κίνημα ενάντια στον Τσάρο και τους μεγάλους γαιοκτήμονες Μπροστά σε μια επαναστατική κατάσταση, τα αστικά κόμματα θα συντάσσονταν με το παλαιό καθεστώς (όπως το είχαν ήδη πράξει στη Γαλλική Επανάσταση του 1848). Ως εκ τούτου, οι οργανώσεις των εργαζομένων έπρεπε να αναλάβουν από τις πόλεις την ηγεσία της τεράστιας αγροτικής πλειοψηφίας. Δεδομένου ότι το κύριο ενδιαφέρον των αγροτών ήταν η αναδιανομή της γης (η διαίρεσή της σε ιδιωτικούς κλήρους), το εργατικό κίνημα δεν θα είναι σε θέση να ξεπεράσει το πλαίσιο μιας καπιταλιστικής δημοκρατίας. Ο Λένιν πίστευε ότι το πολιτικό αποτέλεσμα της επανάστασης θα ήταν μία κυβέρνηση συνασπισμού ενός εργατικού και ενός αγροτικού κόμματος,. Αποκάλεσε το μη σοσιαλιστικό μετα-επαναστατικό καθεστώς «δημοκρατική δικτατορία των εργατών και των αγροτών»⁴

Nikolai. Lenin

Ο Τρότσκι από την άλλη πλευρά υποστήριξε ότι ούτε του Πλεχάνοφ ούτε του Λένιν η αντίληψη ανταποκρίνονταν στην ιδιαιτερότητα της Ρωσικής κοινωνικής δομής και της δυναμικής της. Η ρωσική κοινωνία των αρχών του 20ου αιώνα, δεν ήταν απλώς μια καθυστερημένη κοινωνική δομή, αλλά το προϊόν μιας συνδυασμένης ανάπτυξης. Το ξύλινο άροτρο και η Obschtschina συνυπήρχαν με τις πιο σύγχρονες βιομηχανικές επιχειρήσεις, εκατομμύρια αναλφάβητοι υπέφεραν από την «ιδιωτεία της αγροτικής ζωής» την ίδια στιγμή που οι ελίτ της πόλης και οι ειδικευμένοι εργάτες ονειρεύονταν μια κοινοβουλευτική δημοκρατία και έναν εκσυγχρονισμό κατά τον αμερικάνικο τρόπο. Συνεπώς, η μελλοντική ανάπτυξη της Ρωσίας θα ανέτρεπε το μοντέλο εκείνο της προόδου που διακρινόταν σε καλά καθορισμένα στάδια. Διαφορετικές περίοδοι παρεμβάλλονται η μία μέσα στην άλλη˙ ενδιάμεσα στάδια θα μπορούσαν να υπερπηδηθούν ... Η αγροτική πλειοψηφία χρειαζόταν μια ηγεσία από την πόλη, και η ρωσική αστική τάξη ήταν πολύ αδύναμη για να εκπληρώσει αυτό το καθήκον. Ως εκ τούτου, μια άλλη τάξη της πόλης έπρεπε να παίξει αυτό το ρόλο.
Και γι' αυτό ήταν όχι μόνο δυνατό, αλλά και εύλογο, σε μια καθυστερημένη χώρα (με συνδυασμένη ανάπτυξη, όπως η Ρωσία) να έρθει στην εξουσία μια εργατική κυβέρνηση - νωρίτερα απ' ό,τι σε ένα από τα ιμπεριαλιστικά κράτη της υψηλότερης καπιταλιστικής ανάπτυξης.⁵ Όντας στην εξουσία τα εργατικά κόμματα δεν θα περιοριστούν στο να βελτιώσουν την ανάπτυξη του εθνικού καπιταλισμού, στο να βελτιώσουν τις δικές τους συνθήκες ζωής με κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, αλλά θα στρέφονταν στη λήψη μέτρων εναντίον των καπιταλιστικών θεσμών. Η μοίρα της προλεταριακής επανάστασης - προς μεγάλη λύπη μέσα στις γραμμές της αντι-σοσιαλιστικής αγροτικής πλειοψηφίας και των ιμπεριαλιστικών Μεγάλων Δυνάμεων - θα καθοριζόταν από την περαιτέρω ανάπτυξη της διεθνούς σοσιαλιστικής επανάστασης.
Στα σχόλια της Ρόζας Λούξεμπουργκ για τα γεγονότα του 1905 και του 1918 στη Ρωσία βρίσκουμε όλες τις πτυχές της θεωρίας της διαρκούς επανάστασης, όπως σκιαγραφήθηκε από τον Πάρβους και στη συνέχεια συμπληρώθηκε από τον Τρότσκι: τον ειδικό χαρακτήρα του τσαρικού κράτους και των ρωσικών πόλεων, την προοπτική, πως, στην καθυστερημένη Ρωσία, το βιομηχανικό προλεταριάτο της πόλης (υπό την ηγεσία του σοσιαλιστικού κόμματος) θα μετατρέψει την (τυπική) αστική επανάσταση σε μια προλεταριακή επανάσταση και θα δημιουργήσει ένα σοσιαλιστικό καθεστώς⁶, την πρόγνωση, ότι μια μετα-καπιταλιστική κοινωνία δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε μία μόνο χώρα, αλλά μόνο από την μελλοντική συνεργασία των σε υψηλό βαθμό ανεπτυγμένων σοσιαλιστικών δημοκρατιών.

Στην κριτική της πολιτικής των μπολσεβίκων, που γράφτηκε το 1918 (ενώ ακόμα κρατούνταν στο Breslau), διέβλεψε, ότι το (αναπόφευκτο) μοίρασμα της γης σε εκατομμύρια ιδιωτικές εκμεταλλεύσεις, η αποδοχή του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης και του διαχωρισμού των εθνών (που ήταν ακόμη κάτω από αστική εξουσία), η έκλειψη των δημοκρατικών ελευθεριών και η (αντιδραστική) κήρυξη της «κόκκινης τρομοκρατίας» (μετά την εξέγερση των σοσιαλεπαναστατών και κατά τη διάρκεια του πολέμου εναντίον των Λευκών στρατών και των ιμπεριαλιστικών επεμβατικών στρατευμάτων) θα παρήγαγε άλυτα προβλήματα, τουλάχιστον μέχρις ότου μια νικηφόρα επανάσταση των εργατών στις πιο προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες (κυρίως στη Γερμανία) σώσει το ρωσικό «προκεχωρημένο φυλάκιο της παγκόσμιας επανάστασης». Όπως γνωρίζουμε, ο Στάλιν αργότερα, στη δεκαετία του τριάντα και του σαράντα - προσπάθησε να «λύσει» αυτά τα επακόλουθα προβλήματα της πολιτικής των μπολσεβίκων με το μαζικό τρόμο: βίαιη κολεκτιβοποίηση, καταστολή ή μετακίνηση των «μη πιστών» εθνών και προφυλακτική εξάλειψη κάθε δυνατής αντιπολιτευτικής τάσης. Η σταλινική τρομοκρατία καταδίκασε εκατομμύρια Ρώσων πολιτών στο θάνατο και την καταστροφή και περιόρισε το σοσιαλιστικό πείραμα του 1917 σε ένα μόνο από τα επιτεύγματα και προϋποθέσεις του: το εθνικοποιημένα μέσα παραγωγής (υπό τον αποκλειστικό έλεγχο της γραφειοκρατίας του κόμματος και του κράτους).
Στο πιο συναρπαστικό κεφάλαιο (IV) της κριτικής της Λούξεμπουργκ προς την μπολσεβίκικη πολιτική τον πρώτο χρόνο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση διαμαρτυρήθηκε έντονα για τους περιορισμούς των πολιτικών ελευθεριών (ελευθερία της γνώμης, του συνέρχεσθαι και του τύπου). Ήταν μια ανανεωμένη επανάληψη της πολεμικής της εναντίον της αντίληψης του Λένιν για ένα συγκεντρωτικό, συνωμοτικό κόμμα - οργάνωση – που είχε γραφεί το 1904⁷ - και μια αληθινή διακήρυξη εργατικής δημοκρατίας. Άλλοι επικριτές του Λένιν στη συζήτηση για την προσιδιάζουσα οργανωτική μορφή του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος το 1904 ήταν ο Νταβίντ Ριαζάνοφ,ο Πάρβους και ο Τρότσκι. Ειδικά τα επιχειρήματα του Τρότσκι ενάντια στον «οργανωτικό φετιχισμό» του Λένιν και τον «υποκαταστατισμό» του, έμοιαζαν πάρα πολύ με αυτά της Λούξεμπουργκ. Οι επικριτές του Λένιν πίστευαν, ότι ένα γνήσιο σοσιαλιστικό κόμμα θα πρέπει να είναι αρκετά ισχυρό ώστε να αγωνίζεται ενάντια στο καπιταλιστικό κράτος (και, ως εκ τούτου, χρειαζόταν μια συγκεντρωτική οργάνωση), αλλά ταυτόχρονα θα έπρεπε να πραγματώνεται στην εσώτερη δομή του ως ελεύθερη ένωση συντρόφων. Έβλεπαν το κόμμα σαν ένα μικροκοσμικό μοντέλο ενός μελλοντικού, «θνήσκοντος» σοσιαλιστικού κράτους. Ο Λένιν είχε συγκρίνει τους Σοσιαλδημοκράτες με τους Γάλλους Ιακωβίνους του 18ου αιώνα. Ο Τρότσκι υποστήριξε: ότι «Οι Ιακωβίνοι ήταν ουτοπιστές˙ εμείς φιλοδοξούμε να εκφράσουμε την αντικειμενική τάση. Αυτοί έκοβαν τα κεφάλια˙ εμείς τα διαφωτίζουμε με ταξική συνείδηση»⁸. Μερικοί «λενινιστές» φάνηκαν να ονειρεύονται όχι τη δικτατορία του προλεταριάτου, αλλά μια δικτατορία πάνω στο προλεταριάτο. Σιγοντάρισε τον Τρότσκι η Λούξεμπουργκ: ήταν λάθος να πιστεύουμε, ότι όσο οι εργάτες δεν ήταν ακόμη σε θέση να ελέγξουν το κόμμα τους, ο έλεγχος των εργατών από μια κεντρική επιτροπή θα ήταν ένα καλό υποκατάστατο. 14 χρόνια μετά, όταν ο Λένιν ήταν επικεφαλής του «Συμβουλίου των Επιτρόπων του Λαού» και ο Τρότσκι οργάνωνε τον Κόκκινο Στρατό, η Λούξεμπουργκ ανανέωσε την κριτική της:

«Χωρίς γενικές εκλογές, χωρίς απεριόριστη ελευθερία του Τύπου και του συνέρχεσθαι, χωρίς μια ελεύθερη πάλη των απόψεων, η ζωή σβήνει σε κάθε δημόσιο θεσμό, γίνεται μια απλή επίφαση της ζωής, στην οποία μόνο η γραφειοκρατία παραμένει ως ενεργό στοιχείο. Η δημόσια ζωή σταδιακά αποκοιμιέται˙ μερικές δωδεκάδες ηγετών του κόμματος με ανεξάντλητη ενέργεια και απεριόριστο ιδεαλισμό διευθύνουν και εξουσιάζουν. Μεταξύ αυτών, στην πραγματικότητα, μόνο μια ντουζίνα μεγάλα κεφάλια ασκούν την ηγεσία και μια ελίτ της εργατικής τάξης καλείται από καιρού εις καιρόν σε συναντήσεις όπου πρόκειται να χειροκροτήσουν τις ομιλίες των ηγετών και να εγκρίνουν ομόφωνα τις προτεινόμενες αποφάσεις ... » Αλλά αυτό δεν θα ήταν η δικτατορία του προλεταριάτου, αλλά η δικτατορία μιας κλίκας, μια δικτατορία αστικού - ή Ιακωβίνικου - τύπου.⁹
Σε κανένα από τα μέλη των Μπολσεβίκων δεν άρεσε αυτή την προειδοποίηση, ούτε στον Τρότσκι, ο οποίος (το 1920) υπερασπίστηκε την επαναστατική τρομοκρατία, δείχνοντας τη μοίρα της Κομμούνας του Παρισιού, που υπήρξε μόνο για δύο μήνες και στη συνέχεια συνετρίβη από τα αντεπαναστατικά στρατεύματα.¹⁰ Αλλά μετά από τρεισήμισι χρόνια του πολέμου η μικρή ρωσική εργατική τάξη είχε σχεδόν εκμηδενιστεί. Τώρα το μπολσεβίκικο κόμμα - «μια πρωτοπορία, χωρίς τάξη», όπως ο Σλιάπνικοφ, ο ηγέτης μιας από τις πρώτες αντιπολιτευτικές ομάδες στο εσωτερικό του κόμματος, είπε - βρισκόταν πραγματικά στη θέση των Ιακωβίνων. Έπρεπε να εξουσιάζουν «στο όνομα» της τάξης, η οποία είχε απογίνει ανίκανη να ελέγξει την επαναστατική κυβέρνηση – της οποίας αργότερα, η σταλινική οργάνωση χρησιμοποίησε ολόκληρη την εξουσία για να καταστείλει κάθε αντιπολιτευτική κίνηση. Τον Μάρτιο του 1921, οι συμμετέχοντες του X. Συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος κήρυξαν το πέρασμα στην λεγόμενη Νέα Οικονομική Πολιτική και πήραν την απόφαση να καταστείλουν την αντιμπολσεβίκικη εξέγερση της Κρονστάνδης. Επιπλέον, προσπάθησαν να εξασφαλίσουν την ενότητα (ή «μονολιθικότητα») του (τελευταίου μη απαγορευμένου) κόμματος, απαγορεύοντας κάθε οργάνωση φραξιών. Η συνέπεια αυτής της απαγόρευσης ήταν μια μακροχρόνια παράλυση της εσωτερικής πολιτικής ζωής του κόμματος και αυτό σήμαινε: την ανικανότητά του να αλλάξει την πολιτική πορεία της επικρατούσης (σταλινικής) φράξιας. Μέχρι το 1923 τίποτε παρόμοιο με την Οκτωβριανή Επανάσταση δεν θα μπορούσε να αναπαραχθεί σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα και έτσι το Μπολσεβίκικο Κόμμα είχε να αντιμετωπίσει το βάρος της διεθνούς απομόνωσης. Φοβούμενη ένα ρωσικό «Θερμιδόρ» - τον «γραφειοκρατικό εκφυλισμό» της επανάστασης - το φθινόπωρο του 1923 μια άτυπη «Αριστερή Αντιπολίτευση» προσπάθησε να αλλάξει το εσωκομματικό καθεστώς. Ο Τρότσκι ανέλαβε και πάλι τη δική του (και της Λούξεμπουργκ) αντι-υποκαταστατιστική επιχειρηματολογία του 1904, αλλά ο ίδιος δεν αμφιβάλλει για τον κανόνα του μονοκομματισμού, την απαγόρευση των φραξιών ή τη θέση εξουσίας του γενικού γραμματέα Στάλιν. Για μια ακόμη φορά προσπάθησε να συνδυάσει συγκεντρωτισμό με αυθορμητισμό: «Το κόμμα πρέπει να υποτάξει τη μηχανή του χωρίς να πάψει να είναι μια συγκεντρωτική οργάνωση.» «Ο πιο σημαντικό κίνδυνος είναι η τάση να αντιπαραθέτει κανείς τις μερικές χιλιάδες συντρόφων ηγετών προς τη μάζα των [400.000] μελών του κόμματος και να βλέπει σε αυτή τη μάζα μόνο ένα παθητικό αντικείμενο ελέγχου (από την ηγεσία).» Αλλά ακόμα και αυτό ήταν πάρα πολύ για την τρόικα (Στάλιν, Ζινόβιεφ, Κάμενεφ) που εκείνες τις ημέρες χειραγωγούσε κρυφά τις συνεδριάσεις και τις αποφάσεις του Πολιτικού Γραφείου. ¹¹

I.V. Stalin

Τον Ιανουάριο του 1924, η 13η Συνδιάσκεψη του Κόμματος καταδίκασε τη νέα αντιπολίτευση ως «μικροαστική απόκλιση». Αυτή ήταν η αρχή του αγώνα ενάντια σε αυτό που οι σταλινικοί αργότερα ονόμασαν «τροτσκισμό». «Ο Τρότσκι διαμαρτυρόταν [το 1923] κατά της παράλογης αυτο-καταστολής του μπολσεβικισμού που, ωστόσο, ακολούθησε αναπόφευκτα την καταστολή από τον μπολσεβικισμό όλων των εχθρών του», σχολιάζει ο Ισαάκ Ντώυτσερ, ο βιογράφος του. Όμως, «στην πραγματικότητα, η γραφειοκρατία των Μπολσεβίκων ήταν ήδη η μοναδική οργανωμένη και πολιτικά ενεργή δύναμη τόσο στην κοινωνία όσο και στο κράτος. Είχε ιδιοποιηθεί την πολιτική εξουσία που είχε γλιστρήσει από τα χέρια της εργατικής τάξης˙ και στάθηκε υπεράνω όλων των κοινωνικών τάξεων πολιτικά ανεξάρτητη από όλες τους».
Η Λούξεμπουργκ και ο Τρότσκι ήταν βαθιά πεπεισμένοι ότι οι γερμανοί και οι ρώσοι εργάτες θα μπορούσαν να υπερνικήσουν την καπιταλιστική τάξη και το καπιταλιστικό κράτος στο εγγύς μέλλον. Αλλά, επίσης, αναλογίστηκαν τη δυνατότητα να βρεθεί, στην μετεπαναστατική κοινωνία, το προλεταριάτο υποταγμένο σε μια γραφειοκρατική δικτατορία όπου η νέα προνομιούχα κάστα κρατικών υπαλλήλων θα παρουσίαζε το καθεστώς της, ως την «πραγματική υπαρκτή» μορφή της «δικτατορίας του προλεταριάτου ». Ήταν κήρυγμα στους ανέμους. Η τυραννία του Στάλιν, ένα ολοκληρωτικό σύστημα που σκότωσε εκατομμύρια ρώσους, ακόμη και σε περιόδους ειρήνης, στη δεκαετία του τριάντα εκμηδένισε τα απομεινάρια του κόμματος του Λένιν και του Τρότσκι και κατέστρεψε τον αυθορμητισμό του ρωσικού λαού για αρκετές γενιές. Η Λούξεμπουργκ δολοφονήθηκε τον Ιανουάριο του 1919 από στρατιώτες της αντεπανάστασης στο Βερολίνο. Ο Τρότσκι έζησε άλλα 21 χρόνια. Ζώντας από το 1929 στην εξορία, σκοτώθηκε από έναν σταλινικό πράκτορα. Τις παραμονές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, το 1938, ίδρυσε μια νέα, αντι-Ιακωβίνικη, ριζοσπαστική δημοκρατική (τέταρτη) Διεθνή προκειμένου να υπερνικηθούν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και η γραφειοκρατικοποίηση του κόσμου.

Σημειώσεις

1 Το άρθρο αυτό γράφτηκε ως διάλεξη για ένα σεμινάριο χρηματοδοτούμενο από το ίδρυμα Luxemburg στην Κωνσταντινούπολη, 22 - 23 Νοεμ. 2013,

2 Βλ.. Τρότσκι, Λεόν (1909, 1922): Η ρώσικη Επανάσταση του 1905. [Nasha revoliutsija, 1906.] Βερολίνο (VI-VA) 1923, ειδικά. το κεφάλαιο "Ο σχηματισμός των σοβιέτ" ["Die Entstehung des Arbeiter-Delegiertenrates»], σελ.. 86-92.

3 "Συμφωνώντας τόσο στενά, που μπορεί να είχαν λίγα να πουν ο ένας στον άλλο», έγραψε ο Isaac Deutscher, βιογράφος του Τρότσκυ Deutscher, Ι. (1954):. Ο Ένοπλος Προφήτης Τρότσκι:1879-1921 Λονδίνο (Oxford University Press), σελ.. 183.

4 Τον Απρίλιο του 1917 άλλαξε γνώμη και προετοίμασε το κόμμα του για μια ένοπλη εξέγερση εναντίον της Προσωρινής Κυβέρνησης, προκειμένου να δημιουργήσει μια σοσιαλιστική.

5 Συμπέρασμα του Deutscher : «Ο Τρότσκι ήταν ο πρώτος που θα έλεγε ότι η επανάσταση θα περνούσε με το δικό της χρονισμό από το αστικό στο σοσιαλιστικό της στάδιο, και θα δημιουργούσε μια δικτατορία του προλεταριάτου στη Ρωσία, ακόμη και πριν από την έλευση της επανάστασης στη Δύση." L. c., p. 105.

6 Πριν από το 1917 μόνο ο Τρότσκι διέβλεπε, ότι ένα επαναστατικό καθεστώς - γεννημένο από μια προλεταριακή επανάσταση - δεν θα μπορούσε να περιοριστεί στη δημιουργία μιας δημοκρατικής-καπιταλιστική τάξης, αλλά έπρεπε να ξεκινήσει μια δικτατορία του προλεταριάτου. Στα κείμενά της, πριν από το 1917 η Λούξεμπουργκ δεν προσπάθησε να επιλύσει την αντίφαση μεταξύ της θέσης της, ότι η κινητήρια δύναμη της επανάστασης στη Ρωσία (το 1905 και στο μέλλον) ήταν το αστικό βιομηχανικό προλεταριάτο, και της άλλης θέσης της, ότι η έκβαση αυτής της προλεταριακής επανάστασης θα ήταν μια καπιταλιστική δημοκρατία. Ως παράδειγμα παρουσιάζουμε εδώ μερικά αποσπάσματα από το φυλλάδιο της σχετικά με την επανάσταση του 1905 (που περιγράφεται ως μια ιστορία των συνδυασμένων ρωσικών οικονομικο-πολιτικών μαζικών απεργιών πριν και κατά τη διάρκεια αυτής της επανάστασης): « Η απολυταρχία πρέπει να ανατραπεί από το προλεταριάτο». Αλλά «πριν και προκειμένου να μπορέσει να ανατραπεί η απολυταρχία , η μελλοντική αστική Ρωσία - με μια σύγχρονη διαίρεσή της σε τάξεις - πρέπει να παραχθεί και να σχηματιστεί»..«Η μεγάλη βιομηχανία με όλες τις συνέπειές της [...], την σύγχρονη ζωή στην μεγάλη πόλη και το σύγχρονο προλεταριάτο, έχει γίνει η κυρίαρχη [...] μορφή της παραγωγής στη Ρωσία. Το αποτέλεσμα είναι η ιδιόμορφη, αντιφατική ιστορική κατάσταση, που η επανάσταση - μια αστική επανάσταση σχετικά με τα καθήκοντά της - εκτελείται πρώτα απ 'όλα από ένα σύγχρονο, συνειδητό ταξικά προλεταριάτο και μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από την παρακμή της αστικής δημοκρατίας ». Έτσι, «η πάλη του προλεταριάτου κατευθύνεται με την ίδια δύναμη ενάντια στην απολυταρχία και ενάντια στην καπιταλιστική εκμετάλλευση.» Luxemburg, Rosa (1906): Massenstreik, Partei und Gewerkschaften. Gesammelte Werke, Bd. 2, Berlin (Dietz) 1972, S. 113 und 147. [Μαζική απεργία, κόμμα και τα συνδικάτα. Άπαντα, τόμ. 2, σελ.. 113 και 147.

7 Luxemburg, R. (1904): "Organisationsfragen der russischen Sozialdemokratie." (Δημοσιεύθηκε στη (μενσεβίκικη) Iskra και στο Die Neue Zeit (Στουτγάρδη), 1903-1904, τ. 22.2, σελ. 484-492 και 529.. -535.] Gesammelte Werke, Bd. 1.2, Berlin (Dietz) 1970, p.422-444. [«Οργανωτικά ζητήματα της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας.»)

8 Τρότσκι, Λεόν (1904): Unsere politischen Aufgaben. [Nashi politicheskiia zadachi.] Genf. Dt. σε Trotzki (1970): Schriften zur revolutionären Organisation.. Reinbek (Rowohlt), S. 7 - 134? Zitat S. 117. (Τα πολιτικά μας καθήκοντα, ό.π., σ.. 117.)

9 Luxembourgk ([1918] 1922): "Zur russischen Revolution." Gesammelte Werke, Bd. 4, Berlin (Dietz) 1970, S. 345. (Για τη Ρωσική Επανάσταση. Άπαντα, τόμ. 4, σελ.. 345.)

10 Τρότσκι, Λεόν, (1920): Terrorismus und Kommunismus. (Anti-Kautsky.) [Τρομοκρατία και Κομμουνισμός.] Στο: Die Grundfragen der Revolution. [Θεμελιώδη Προβλήματα της Επανάστασης.] Αμβούργο (Verlag der Kommunistischen Internationale) 1923. Bes. das Kapitel "Die Pariser Kommune und Sowjetrussland", Σ. 76-101. (Ιδίως το κεφάλαιο για την Κομμούνα του Παρισιού και τη Σοβιετική Ρωσία.)

11 Deutscher, Ι. (1959): Ο Άοπλος Προφήτης. Τρότσκι: 1921-1929. Λονδίνο (Oxford University Press), p. 127 και 130.