Τι Είναι τα Εργατικά Συμβούλια; Μέρος 4

Δημοσιεύουμε, ξαναπιάνοντας το νήμα  του αφιερώματος στα Εργατικά Συμβούλια, το 4ο Μέρος του σχετικού άρθρου της International Review.

Μετάφραση: Παραναγνώστης

Στα προηγούμενα μέρη του άρθρου, παρακολουθήσαμε την εμφάνιση των εργατικών συμβουλίων (σοβιέτ στα Ρώσικα) κατά την επανάσταση του 1905, την εξαφάνισή τους και την αναβίωσή τους κατά την επανάσταση του 1917 , την κρίση και την αναγέννησή τους στα χέρια των εργατών που οδήγησε στην κατάληψη της εξουσίας τον Οκτώβριο του 1917.ⁱ Το τέταρτο αυτό μέρος του άρθρου διαπραγματεύεται την προσπάθεια των σοβιέτ να ασκήσουν την εξουσία, μια θεμελιακή στιγμή για την ιστορία της ανθρωπότητας: «Για πρώτη φορά, όχι η μειοψηφία, όχι οι πλούσιοι μόνο, όχι οι μορφωμένοι μόνο, αλλά οι πραγματικοί άνθρωποι, η πλατιά πλειοψηφία του εργαζόμενου λαού, χτίζουν οι ίδιοι μαι νέα ζωή, λύνουν με τη δική τους εμπειρία, τα πιο δύσκολα προβλήματα της σοσιαλιστικής οργάνωσης»ⁱⁱ.

Οκτώβριος 1917 – Απρίλιος 1918: η Άνοδος των Σοβιέτ

Με την ορμή του ενθουσιασμού, οι εργατικές μάζες καταπιάστηκαν με την σταθεροποίηση και συνέχιση αυτού που άρχισαν πριν από την επανάσταση. Ο αναρχικός Πωλ Άβριτς (Paul Avrich) περιέγραψε την ατμόσφαιρα αυτών των πρώτων μηνών υπογραμμίζοντας ότι «η Ρωσική εργατική τάξη απολάμβανε έναν βαθμό ελευθερίας και μια αίσθηση δύναμης μοναδική στην ιστορία της»ⁱⁱⁱ
Ο τρόπος λειτουργίας που η σοβιετική εξουσία προσπάθησε να υιοθετήσει ήταν ριζικά διαφορετικός από αυτόν του αστικού κράτους στον οποίο το εκτελεστικό – η κυβέρνηση – έχει την απόλυτη, δυνητικά, εξουσία, ενώ το νομοθετικό – το κοινοβούλιο – και το δικαστικό, που υποτίθεται θα έπρεπε να δρουν ως αντιστάθμισμα, είναι στην πραγματικότητα πάρα πολύ υποταγμένα στο εκτελεστικό. Σε κάθε περίπτωση, οι τρεις εξουσίες είναι σε πλήρη διάσταση προς την πλατιά πλειοψηφία του λαού, του οποίου ο ρόλος περιορίζεται στην περιοδική ρίψη ψηφοδελτίων μέσα σε κάλπες.^iv Η σοβιετική εξουσία βασιζόταν σε δύο εντελώς νέες προκείμενες:

• Την ενεργό μαζική συμμετοχή των εργατών
  
• Η ίδια η μάζα των εργατών συζητά, παίρνει αποφάσεις και τις εφαρμόζει.
  

Όπως είπε ο Λένιν στο δεύτερο συνέδριο των σοβιέτ: « Στα μάτια της αστικής τάξης, η ισχύς εκδηλώνεται όταν οι μάζες πηγαίνουν τυφλά στο σφαγείο. Η μόνη κυβέρνηση που αναγνωρίζει ως ισχυρή η αστική τάξη είναι εκείνη που μπορεί να χρησιμοποιήσει όλη τη δύναμη της κρατικής μηχανής για να βάλει τις μάζες όπου της αρέσει. Η δική μας έννοια της ισχύος είναι διαφορετική. Στα δικά μας μάτια, μια κυβέρνηση είναι ισχυρή ανάλογα με την συνείδηση των μαζών. Είναι ισχυρή όταν οι μάζες ξέρουν τα πάντα, κρίνουν τα πάντα, δέχονται τα πάντα συνειδητά.»^v
Όμως, μόλις πήραν την εξουσία τα σοβιέτ έπεσαν πάνω σε ένα εμπόδιο: την Συντακτική Συνέλευση, που αντιπροσώπευσε την ευθεία άρνηση όλων αυτών των προκείμενων και μια επιστροφή στο παρελθόν: την ανάθεση της εξουσίας και την άσκησή της από μια γραφειοκρατική κάστα πολιτικών.
Όταν αντιμετώπιζε τον τσαρισμό, το εργατικό κίνημα στη Ρωσία είχε απαιτήσει μια Συντακτική Συνέλευση ως ένα βήμα προς μια αστική πολιτεία, αλλά η επανάσταση του 1917 είχε προχωρήσει πολύ πιο πέρα από την παλιά αυτή κραυγή συσπείρωσης. Το βάρος του παρελθόντος σαφώς συνέχιζε να έχει επιρροή, ακόμα και μετά την κήρυξη της σοβιετικής εξουσίας, όχι μόνο στις ευρείες εργατικές μάζες αλλά επίσης και σε πολλούς αγωνιστές του Μπολσεβίκικου κόμματος που πίστεψαν ότι η Συντακτική Συνέλευση θα ήταν συμβατή με την σοβιετική εξουσία.
«Ένα από τα σοβαρότερα και μοιραία λάθη της αστικο-σοσιαλιστικής κυβέρνησης συνασπισμού ήταν ότι κατ' επανάληψη νομικοί λόγοι την έπεισαν να αναβάλλει την εκλογή και τη συγκρότηση της εθνικής (Συντακτικής) Συνέλευσης»^vi Οι διαδοχικές κυβερνήσεις μεταξύ Φεβρουαρίου και Οκτωβρίου 1917 την ανέβαλαν κατ επανάληψη, σε αντίθεση με ό,τι οι ίδιες ισχυρίζονταν πως είναι ο υπέρτατος στόχος τους. Οι Μπολσεβίκοι - όχι και οι ίδιοι, χωρίς εσωτερικές διαιρέσεις και αντιφάσεις – είχαν γίνει, σε όλη αυτή την περίοδο, οι βασικοί της υποστηρικτές, ενώ αναγνώριζαν ότι ήταν ασύμβατη με το σύνθημα «Όλη η Εξουσία στα Σοβιέτ!»
Κατ' αυτόν τον τρόπο ήρθε στο φως ένα παράδοξο: τρεις βδομάδες μετά την κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ, τήρησαν την υπόσχεσή τους και προκήρυξαν εκλογές για την Συντακτική Συνέλευση. Αυτές οι εκλογές έδωσαν στους Δεξιούς Σοσιαλεπαναστάτες μια πλειοψηφία (299 εδρών), με τους Μπολσεβίκους μακράν δεύτερους (168 έδρες), ακολουθούμενους από τους Αριστερούς Σοσιαλεπαναστάτες (39 έδρες) και άλλες μικρότερες ομάδες.

Πως είναι δυνατόν το εκλογικό αποτέλεσμα να εναποθέσει την νίκη στα χέρια των ηττημένων του Οκτώβρη;

Αρκετοί παράγοντες το εξηγούν, αλλά στη Ρωσία και σε αυτή την συγκεκριμένη στιγμή, ο πιο προφανής ήταν ότι η ψηφοφορία θέτει σε ίδιες θέσεις «πολίτες» των οποίων οι καταστάσεις είναι ριζικά αντίθετες: εργάτες, αφεντικά, γραφειοκράτες, κτηματίες, κλπ πράγμα που πάντοτε ευνοεί την εκμεταλλευτική μειοψηφία και το status quo. Πιο γενικά, υπάρχει κι ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την επαναστατική τάξη: η ψηφοφορία είναι μια πράξη κατά την οποία το άτομο-ιδιώτης αφήνεται να οδηγηθεί από πολλαπλές θεωρήσεις, ειδικές επιρροές και συμφέροντα, που βασίζονται στην ψευδαίσθηση ότι είναι ένας υποθετικά ελεύθερος «πολίτης», και επομένως δεν εκφράζει τίποτα από την ενεργή εξουσία μιας συλλογικής μάζας. Ο «ιδιώτης πολίτης» εργάτης που ψηφίζει πίσω από το παραβάν και ο εργάτης που συμμετέχει στην συνεδρίαση, είναι σαν δύο διαφορετικοί άνθρωποι.Η Συντακτική Συνέλευση ήταν άλλωστε εντελώς αναποτελεσματική. Είχε απαξιωθεί. Χρειάστηκαν μόνο μερικές μεγαλόστομες αποφάσεις που δεν είχαν καμία επίδραση και οι συνεδριάσεις της περιορίστηκαν σε μια απλή διαδοχή βαρετών ομιλιών. Η μπολσεβίκικη αγκιτάτσια, υποστηριζόμενη από τις αναρχικούς και τους αριστερούς σοσιαλεπαναστάτες, έθεσε με σαφήνεια το δίλημμα ή Σοβιέτ ή Συνέλευση και έτσι συνέβαλε στην αποσαφήνιση της συνείδησης. Μετά από πολλαπλές μεταμορφώσεις, η Συντακτική Συνέλευση διαλύθηκε ήσυχα τον Ιανουάριο του 1918 από τους ναύτες της φρουράς της.
Η αποκλειστική εξουσία πέρασε στα σοβιέτ, μέσω των οποίων η μάζα των εργατών επαναβεβαίωσαν την πολιτική τους ύπαρξη. Κατά τους πρώτους μήνες της επανάστασης και τουλάχιστον μέχρι το καλοκαίρι του 1918, η μόνιμη αυτοδραστηριοποίηση των μαζών που είχαμε ήδη δει τον Φεβρουάριο του 1917, όχι μόνο συνεχίστηκε, αλλά εξαπλώθηκε και δυνάμωνε. Οι εργάτες, οι γυναίκες και η νεολαία όλοι ζούσαν μέσα σε μια δυναμική συνελεύσεων, εργοστασιακά και συνοικιακά συμβούλια, τοπικά Σοβιέτ, συνέδρια, συναντήσεις, κλπ. «Η πρώτη φάση του σοβιετικού καθεστώτος ήταν αυτή της σχεδόν απεριόριστης αυτονομίας των τοπικών θεσμών του. Ωθούμενα από μια έντονη ζωή όλο και πιο πολυάριθμη, τα σοβιέτ βάσης προστάτευαν την ίδια τους την εξουσία »^vii. Οι κύριες συζητήσεις στα τοπικά σοβιέτ ήταν για θέματα που επηρέαζαν το σύνολο της Ρωσίας, αλλά συζητούσαν επίσης τη διεθνή κατάσταση, ιδιαίτερα τις επαναστατικές εξελίξεις.^viii
Το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων που δημιουργήθηκε από το Δεύτερο Συνέδριο των Σοβιέτ δεν σχεδιάστηκε ως μια de facto κυβέρνηση, δηλαδή ως ανεξάρτητη δύναμη μονοπώλησης των κρατικών υποθέσεων, αλλά μάλλον ως εμψυχωτής και κινητήρας της μαζικής δράσης. Ο Anweiler αναφέρεται στην εκστρατεία αγκιτάτσιας που καθοδήγησε ο Λένιν: «Στις 18 Νοεμβρίου, ο Λένιν έκανε έκκληση στους εργάτες να αναλάβουν όλες τις υποθέσεις της κυβέρνησης: Τα Σοβιέτ ήταν πλέον παντοδύναμα και θα αποφάσιζαν για τα πάντα»^ix Δεν επρόκειτο για ρητορική. Το Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού, σε αντίθεση με τις αστικές κυβερνήσεις, δεν περιλαμβάνει έναν αστερισμό από εντυπωσιακούς συμβούλους, δημόσιους υπάλληλους καριέρας, σωματοφύλακες, συνεργάτες, κλπ. Όπως αφηγείται Victor Serge,^x αυτό το σώμα είχε επικεφαλής του τμήματος και δύο βοηθούς. Οι συνεδριάσεις του συνίσταντο στην εξέταση κάθε θέματος με τις αντιπροσωπείες των εργατών, τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ ή των Σοβιέτ της Πετρούπολης και της Μόσχας. Οι μυστικές διαβουλεύσεις του Υπουργικού Συμβουλίου καταργήθηκαν.
Το 1918, έγιναν τέσσερα Πανρωσικά Συνέδρια των Σοβιέτ: το τρίτο, τον Ιανουάριο, το τέταρτο Μάρτιο, το πέμπτο, τον Ιούλιο και τον έκτο, τον Νοέμβριο. Αυτό δείχνει τη ζωτικότητα και την συνολική οπτική που ενέπνευσε τα Σοβιέτ. Αυτά τα γενικά συνέδρια, που απαιτούσαν τεράστια προσπάθεια κινητοποίησης - το σύστημα μεταφοράς είχε παραλύσει και ο εμφύλιος πόλεμος έκανε την κίνηση των αντιπροσώπων πολύ περίπλοκη - εξέφρασαν την καθολική ενότητα των Σοβιέτ και εφάρμοσαν τις αποφάσεις τους.
Τα συνέδρια ζωντάνεψαν έντονες συζητήσεις στις οποίες δεν ήταν μόνο μπολσεβίκοι που συμμετείχαν, αλλά και οι διεθνιστές μενσεβίκοι, αριστεροί σοσιαλεπαναστάτες, αναρχικοί, κλπ. Πράγματι, οι Μπολσεβίκοι εξέφρασαν τις δικές τους διαφορές. Η ατμόσφαιρα είχε ένα βαθιά κριτικό πνεύμα, όπως παρατήρησε ο Victor Serge: «Αν πρόκειται να υπηρετηθεί καλά η επανάσταση ... θα πρέπει να είναι συνεχώς σε επιφυλακή ενάντια στις ίδιες της τις καταχρήσεις, τις υπερβολές, τα εγκλήματα και τα αντιδραστικά στοιχεία. Έχει συνεπώς ζωτική ανάγκη κριτικής, αντιπολίτευσης και πολιτικού θάρρους από την πλευρά εκείνων που την διεξάγουν.»^xi
Στο τρίτο και τέταρτο Συνέδρια, υπήρξε μια θυελλώδης συζήτηση σχετικά με την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης με τη Γερμανία - Μπρεστ-Λιτόφσκ^xii - που επικεντρώθηκε σε δύο ερωτήματα: πώς θα διατηρούνταν η σοβιετική εξουσία, εν αναμονή της παγκόσμιας επανάστασης, και πως η σοβιετική εξουσία θα μπορούσε πράγματι να συμβάλλει σε αυτήν. Το τέταρτο συνέδριο ήταν η σκηνή μιας πικρής αντιπαράθεσης μεταξύ των Μπολσεβίκων και των αριστερών Σοσιαλεπαναστατών. Το έκτο συνέδριο επικεντρώθηκε στην επανάσταση στη Γερμανία και έλαβε μέτρα για να την υποστηρίξει, συμπεριλαμβανομένης της αποστολής τρένων με μεγάλες ποσότητες σιταριού· μια έκφραση της τεράστιας αλληλεγγύης και δέσμευσης των Ρώσων εργατών στους οποίους τότε αναλογούσαν μόλις 50 γραμμάρια ψωμί την ημέρα!
Οι πρωτοβουλίες των μαζών αφορούσαν όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής. Δεν είμαστε σε θέση να παράσχουμε εδώ μια λεπτομερή ανάλυση επ' αυτού και έτσι ,απλώς θα επισημάνουμε ότι τα δικαστήρια που ιδρύθηκαν στις εργατογειτονιές, θεωρήθηκαν γνήσιες συνελεύσεις όπου οι αιτίες των εγκλημάτων συζητήθηκαν και οι ποινές επιβλήθηκαν με σκοπό την αλλαγή της συμπεριφοράς των εγκληματιών και όχι ως τιμωρία ή ως εκδίκηση. "Σύμφωνα με τη σύζυγό του Λένιν, πολλοί εργάτες, άνδρες και γυναίκες, πήραν το λόγο και οι παρεμβάσεις τους υπήρξαν μερικές φορές πύρινοι λόγοι. Ο «δικηγόρος» αμήχανος δεν σταματούσε να σκουπίζει τον ιδρώτα από το μέτωπό του, όσο ο κατηγορούμενος, με το πρόσωπό του λουσμένο στα δάκρυα, υποσχόταν να μην επαναλάβει τον ξυλοδαρμό του γιου του. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν τόσο πολύ δικαστήριο όσο μια δημόσια συνεδρίαση για τον έλεγχο της συμπεριφοράς των πολιτών της. Μπροστά στα μάτια μας, η προλεταριακή ηθική έπαιρνε μορφή.»^xiii

Απρίλιος - Δεκέμβριος 1918: Η Κρίση και η Παρακμή της Σοβιετικής Εξουσίας

Ωστόσο, αυτή η ισχυρή δυναμική εξασθένησε και τα Σοβιέτ άλλαξαν, απομακρυνόμενα από την πλειοψηφία των εργατών. Τον Μάιο του 1918, οι επικρίσεις της σοβιετικής πολιτικής κυκλοφορούσαν ήδη ανάμεσα στην εργατική τάξη στη Μόσχα και στην Πετρούπολη. Όπως και τον Ιούλιο - Σεπτέμβριο του 1917, έγιναν μια σειρά από απόπειρες για να αναβιώσουν τα σοβιέτ ·^xiv και στις δύο πόλεις έγιναν ανεξάρτητα συνέδρια που, αν και επικεντρώθηκαν σε οικονομικά αιτήματα, έθεσαν την ανανέωση των σοβιέτ ως κύριο στόχο τους. Οι μενσεβίκοι απέσπασαν την πλειοψηφία σε αυτά, και αυτό οδήγησε τους Μπολσεβίκους να απορρίψουν τα συνέδρια κατηγορώντας τα ως αντεπαναστατικά. Τα συνδικάτα κινητοποιήθηκαν για να τα διαλύσουν και γρήγορα εξαφανίστηκαν.
Το μέτρο αυτό συνέβαλε στην υπονόμευση την ίδιας της βάσης ύπαρξης των σοβιέτ. Στο προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής, δείξαμε ότι τα σοβιέτ δεν υπήρχαν εν κενώ, αλλά ήταν η εμβληματική μορφή ενός μεγάλου προλεταριακού κινήματος σχηματισμένου από αμέτρητες σοβιετικές οργανώσεις, εργοστασιακές επιτροπές, συμβούλια γειτονιάς, συνέδρια και μαζικές συνελεύσεις, κλπ. Μέχρι τα μέσα του 1918 , οι οργανώσεις άρχισαν να μειώνονται και σταδιακά εξαφανίστηκαν. Οι εργοστασιακές επιτροπές (για τις οποίες θα μιλήσουμε και παρακάτω) εξαφανίστηκαν πρώτες, ύστερα τα σοβιέτ γειτονιάς με τη σειρά τους μπήκαν σε μια επιθανάτια αγωνία που διήρκεσε από το καλοκαίρι του 1918 μέχρι πλήρη εξαφάνιση τους στα τέλη του 1919.
Οι δύο ζωτικά συστατικά της ύπαρξης των σοβιέτ ήταν το μαζικό δίκτυο σοβιετικών οργανισμών βάσης και η συνεχής ανανέωσή τους. Η εξαφάνιση των πρώτων συνοδεύτηκε από τη σταδιακή κατάργηση της δεύτερης. Η εμφάνιση των Σοβιέτ δεν άλλαξε· εξελίχθηκαν σιγά-σιγά σε μια άκαμπτη γραφειοκρατία.
Το Μπολσεβίκικο Κόμμα άθελά του συνέβαλε σε αυτή τη διαδικασία. Για να καταπολεμηθεί η αντεπαναστατική αγκιτάτσια των μενσεβίκων και των άλλων κομμάτων μέσα στα Σοβιέτ, κατέφυγαν σε διοικητικά μέτρα αποκλεισμού, τα οποία συνέβαλαν στη δημιουργία μιας συντριπτικής ατμόσφαιρας παθητικότητας, φόβου απέναντι στην αντιπαράθεση, σταδιακής υποταγής στις επιταγές του Κόμματος.^xv
Αυτή η καταστολή ήταν επεισοδιακή στα αρχικά της στάδια, αλλά κατέληξε να γενικευθεί κατά τους πρώτους μήνες του 1919, όταν τα κεντρικά όργανα του κόμματος απαίτησαν ανοιχτά την πλήρη υποταγή των Σοβιέτ στις δικές τους τοπικές επιτροπές και τον αποκλεισμό των άλλων κομμάτων.
Η έλλειψη ζωής και συζήτησης, η γραφειοκρατικοποίηση, η υποταγή στο κόμμα κλπ., γίνονταν όλο και πιο καταπιεστικές. Στο έβδομο Συνέδριο των Σοβιέτ, ο Καμένεφ αναγνώρισε ότι «Οι ολομέλειες των σοβιέτ ως πολιτικές οργανώσεις ζυμώνονται συχνά με αυτή την κατάσταση· δεν ασχολούνται παρά με καθαρά τεχνικά ζητήματα .... Οι Γενικές συνεδρίες των σοβιέτ συγκαλούνται σπάνια, και όταν τελικά συνέρχονται οι βουλευτές, είναι μόνο να εγκρίνουν μια έκθεση, να ακούσουν μια ομιλία, και τα παρόμοια ».^xvi Αυτό το συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 1919, είχε ως κύριο θέμα συζήτησης την αναγέννηση των σοβιέτ και υπήρχαν συμβολές όχι μόνο από τους μπολσεβίκους, που παρουσιάστηκαν για τελευταία φορά εκφράζοντας διαφορετικές θέσεις μεταξύ τους, αλλά και από τους Μενσεβίκους Διεθνιστές - ο Μάρτοφ, ο ηγέτης τους, συμμετείχε πολύ ενεργά.
Υπήρξε μια προσπάθεια για την εφαρμογή των ψηφισμάτων του Συνεδρίου. Τον Ιανουάριο του 1920 διεξήχθησαν εκλογές σε αναζήτηση της ανανέωσης των Σοβιέτ κάτω από συνθήκες απόλυτης ελευθερίας. «Ο Μάρτοφ αναγνώρισε στις αρχές του 1920 ότι, εκτός από την Πετρούπολη, όπου οι εκλογές διεξήχθησαν με τον παλιό, ala Ζινόβιεφ, τρόπο, η επιστροφή σε πιο δημοκρατικές μεθόδους ήταν γενική, και συχνά λειτούργησε προς όφελος των υποψηφίων του κόμματός του.»^xvii
Πολλά σοβιέτ επανεμφανίστηκαν και το Μπολσεβίκικο Κόμμα προσπάθησε να διορθώσει τα λάθη του γραφειοκρατικού συγκεντρωτισμού στα οποία είχε προοδευτικά συμμετάσχει. «Η σοβιετική κυβέρνηση ανακοίνωσε την πρόθεσή της να δώσει κάποια από τα προνόμια που είχε σφετεριστεί και να αποκαταστήσει τα δικαιώματα της Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής [των Σοβιέτ, η οποία εκλέγεται από το Συνέδριο], η οποία ήταν από το Σύνταγμα του 1918 επιφορτισμένη με τον έλεγχο των δραστηριοτήτων των Λαϊκών Επιτρόπων».^xviii
Οι ελπίδες αυτές όμως,γρήγορα αποδείχτηκαν φρούδες. Η εντατικοποίηση του εμφυλίου πολέμου, με την επίθεση Βράγγελ και την Πολωνική εισβολή, η επιδείνωση της πείνας, η οικονομική καταστροφή, οι εξεγέρσεις των αγροτών, θέρισαν σύρριζα αυτές τις προθέσεις « ο ερειπιώνας της οικονομίας, η αποθάρρυνση των πληθυσμών , η αυξανόμενη απομόνωση μια ερειπωμένης χώρας και ενός εξαντλημένου έθνους, η ίδια η βάση και οι όροι για μια αναβίωση των Σοβιέτ δεν ήταν πλέον παρόντες ».^xix
Η εξέγερση της Κρονστάνδης το Μάρτη του 1921, με το αίτημά της για πλήρη ανανέωση σοβιέτ που θα ασκούσαν αποτελεσματικά την εξουσία, ήταν η τελική επιθανάτια αγωνία· η συντριβή της από το Μπολσεβίκικο Κόμμα σηματοδότησε τον πρακτικά οριστικό θάνατο των σοβιέτ ως εργατικών οργάνων».^xx

Ο Εμφύλιος Πόλεμος και η Σύσταση του Κόκκινου Στρατού

Πώς συνέβη τώρα, σε αντίθεση με τον Σεπτέμβριο του 1917, τα Σοβιέτ να αγκομαχούν σε μια ανηφόρα όπου δεν θα μπορέσουν να ανέβουν; Αν και μόνο η ανάπτυξη της παγκόσμιας επανάστασης θα μπορούσε να αποτελέσει το οξυγόνο που απαιτούνταν για την επιβίωση του κινήματος, θα εξετάσουμε, ωστόσο, τους άλλους «εσωτερικούς» παράγοντες που έπαιξαν ρόλο. Εν συντομία, υπάρχουν δύο βασικοί, ισχυρά διασυνδεδεμένοι παράγοντες: ο εμφύλιος πόλεμος και η πείνα από τη μία πλευρά και το οικονομικό χάος από την άλλη.
Ας ξεκινήσουμε με τον εμφύλιο πόλεμο.^xxi Ο πόλεμος διοργανώθηκε από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις: Βρετανία, Γαλλία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ιαπωνία, κλπ., οι οποίες ένωσαν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους σε ένα ετερογενές σώμα ενόπλων δυνάμεων, «τους Λευκούς», σε συμμαχία με τη νικημένη ρωσική αστική τάξη. Αυτός ο πόλεμος κατέστρεψε την χώρα μέχρι το 1921 και προκάλεσε περισσότερους από 6 εκατομμύρια νεκρούς και ανυπολόγιστες καταστροφές. Οι λευκοί εφάρμοσαν άνευ προηγουμένου σαδιστικά και σκληρά αντίποινα. "Ο Λευκός τρόμος ήταν εν μέρει υπεύθυνος για αυτό, φυσικά, εφόσον οι νίκες των αντεπαναστατικών δυνάμεων συνήθως συνοδεύονται όχι μόνο από το μακέλεμα μεγάλου αριθμού κομμουνιστών, αλλά και από την εξόντωση των πιο ενεργών μελών των σοβιέτ, και σε κάθε περίπτωση, με καταστολή των τελευταίων.»^xxii
Εδώ βλέπουμε τον πρώτο λόγο για τον οποίο τα Σοβιέτ είχαν υπονομευθεί. Ο Λευκός στρατός κατέστειλε τα σοβιέτ και δολοφόνησε αδιακρίτως όλα τα μέλη τους.
Αλλά πιο περίπλοκες αιτίες συνδέθηκαν με αυτές τις σφαγές. Σε απάντηση στον πόλεμο, το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων, τον Απρίλιο-Μάιο του 1918 πήρε δύο σημαντικές αποφάσεις:. Το σχηματισμό του Κόκκινου Στρατού και τη δημιουργία της Τσεκά, το όργανο που ήταν υπεύθυνο για το ξερίζωμα αντεπαναστατικών συνωμοσιών. Ήταν η πρώτη φορά που το Συμβούλιο έλαβε μια απόφαση χωρίς προηγούμενη συζήτηση με τα Σοβιέτ, ή τουλάχιστον με την Εκτελεστική Επιτροπή.
Η δημιουργία της Τσεκά ως όργανο αστυνόμευσης ήταν αναπόφευκτη την επαύριο της επανάστασης. Οι Αντεπαναστατικές συνωμοσίες ακολουθούσαν η μία την άλλη, τόσο από τους Δεξιούς Σοσιαλεπαναστάτες, τους Μενσεβίκους και τους Καντέτους όσο και από τις μοναρχικές Μαύρες Εκατονταρχίες και τους Κοζάκους, που ενθαρρύνονταν από Βρετανούς και Γάλλους πράκτορες. Από τη στιγμή που ο πόλεμος ξεκίνησε, η οργάνωση ενός Κόκκινου Στρατού ήταν επίσης επιτακτική ανάγκη.
Αυτές οι δύο δομές - η Τσεκά και ο Κόκκινος Στρατός - δεν ήταν απλά εργαλεία που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν όπως και όταν είναι απαραίτητο, ήταν κρατικά όργανα και, ως εκ τούτου, από την άποψη του προλεταριάτου, δίκοπο μαχαίρι· η εργατική τάξη θα αναγκαστεί να τα χρησιμοποιήσει μέχρι την αποφασιστική νίκη της σε όλο τον κόσμο, αλλά η χρήση τους παρουσίασε σοβαρούς κινδύνους, επειδή είχαν την τάση να αναλάβουν μια ανεξάρτητη ζωή έναντι της προλεταριακής εξουσίας.
Γιατί, λοιπόν, δημιουργήθηκε ένας στρατός, όταν το προλεταριάτο είχε ήδη ένα σοβιετικό στρατιωτικό όργανο που οδήγησε την εξέγερση, τη Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή;^xxiii
Από το Σεπτέμβριο του 1917 ο ρωσικός στρατός άρχισε ανοιχτά να αποσυντίθεται. Μόλις συνάφθηκε η ειρήνη, τα συμβούλια των στρατιωτών γρήγορα αποστρατεύθηκαν. Το μόνο πράγμα που είχε σημασία για την πλειοψηφία των στρατιωτών ήταν να επιστρέψουν στα χωριά τους. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο τα συμβούλια των στρατιωτών - αλλά σε μικρότερο βαθμό, και των ναυτών- που ήταν διαδεδομένα μετά την κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ, επικεντρώθηκαν στην διάλυση του στρατού, για να αποφευχθεί η άτακτη φυγή των κληρωτών και ο σχηματισμός ομάδων στρατιωτών που θα χρησιμοποιούσαν τα όπλα τους για να ληστεύουν και να τρομοκρατούν τον πληθυσμό. Στις αρχές Ιανουαρίου του 1918 ο στρατός δεν υπήρχε πια. Η Ρωσία ήταν στο έλεος του γερμανικού στρατού. Η συνθήκη ειρήνης του Μπρεστ-Λιτόφσκ, ωστόσο άφηνε χρόνο για να αναδιοργανωθεί αποτελεσματικά ο στρατός για την υπεράσπιση της επανάστασης.
Κατά την ίδρυσή του, ο Κόκκινος Στρατός ήταν ένας στρατός εθελοντών. Η μεσαία τάξη και η αγροτική νεολαία δεν κατατάχθηκαν και ο αρχικός πυρήνας αποτελείται από εργάτες από τα εργοστάσια και τις μεγάλες πόλεις. Αυτό οδήγησε σε μια πραγματική αφαίμαξη από τους κόλπους της εργατικής τάξης, που έπρεπε να θυσιάσει τα καλύτερα στοιχεία της σε έναν αιματηρό και σκληρό πόλεμο: «Ξέρουμε ότι λόγω του πολέμου οι καλύτεροι εργάτες αποσύρθηκαν σε μεγάλους αριθμούς από τις πόλεις, και ότι ως εκ τούτου μερικές φορές είναι δύσκολο στη μία ή στην άλλη πρωτεύουσα επαρχίας ή περιοχής να σχηματίσουν ένα σοβιέτ και να το βάλουν να λειτουργήσει»^xxiv.
Εδώ βλέπουμε τον δεύτερο λόγο της κρίσης των Σοβιέτ: τα καλύτερα στοιχεία τους είχαν απορροφηθεί από τον Κόκκινο Στρατό. Για να πάρετε μια πραγματική ιδέα για αυτό, τον Απρίλιο του 1918 στην Πετρούπολη κινητοποιήθηκαν 25.000 εθελοντές, η συντριπτική πλειοψηφία τους αγωνιστές εργάτες, και στη Μόσχα 15.000, ενώ ολόκληρη η χώρα έχει συνολικά 106.000 εθελοντές.
Όσον αφορά την τρίτη αιτία αυτής της κρίσης, δεν ήταν άλλη από τον ίδιο τον Κόκκινο Στρατό, που θεωρούσε τα σοβιέτ ως εμπόδιο. Έτεινε να αποφύγει τον έλεγχο τους, και ζήτησε από την κεντρική κυβέρνηση να αποτρέψει την παρέμβασή τους στις υποθέσεις του. Απέρριψε επίσης προσφορές υποστήριξης από τις στρατιωτικές μονάδες των σοβιέτ (ερυθροφρουροί, αντάρτες). Το Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού υιοθέτησε όλες τις απαιτήσεις του στρατού.
Γιατί ένας οργανισμός που δημιουργήθηκε για να υπερασπιστεί τα σοβιέτ στρέφεται εναντίον τους; Ο στρατός είναι ένα κρατικό όργανο του οποίου η ύπαρξη και λειτουργία κατ' ανάγκη έχει κοινωνικές συνέπειες, δεδομένου ότι επιβάλλει μια τυφλή πειθαρχία, μια άκαμπτη ιεραρχία στο γενικό επιτελείο του, με ένα σώμα των αξιωματικών οι οποίοι αναγνωρίζουν μόνο την εξουσία της κυβέρνησης. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η τάση ιδρύθηκε ένα δίκτυο πολιτικών κομισαρίων από έμπιστους εργάτες υπεύθυνους για τον έλεγχο των αξιωματικών. Δυστυχώς, οι επιπτώσεις αυτού του μέτρου ήταν πολύ περιορισμένες ακόμη και αντιπαραγωγικές, δεδομένου ότι αυτό το δίκτυο έγινε με τη σειρά του ένα πρόσθετο επίπεδο γραφειοκρατίας.
Όχι μόνο ο Κόκκινος Στρατός συνέχισε να αποφεύγει τον έλεγχο των Σοβιέτ, αλλά επέβαλε επίσης τις δικές του μεθόδους στρατιωτικοποίησης πάνω στην κοινωνία ως όλου, περιορίζοντας ακόμη περισσότερο, αν ήταν δυνατόν, τις ζωές των μελών της. Στο βιβλίο του Το αλφάβητο του κομμουνισμού, ο Πρεομπραζένσκι μιλά ακόμη και για στρατιωτική δικτατορία του προλεταριάτου!
Οι επιταγές του πολέμου και η τυφλή υποταγή στις απαιτήσεις του Κόκκινου Στρατού οδήγησε την κυβέρνηση να σχηματίσει μια Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή το καλοκαίρι του 1918, η οποία δεν είχε τίποτα κοινό με εκείνη που οδήγησε την Οκτωβριανή Επανάσταση, όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι η πρώτη της απόφαση ήταν να ορίσει τοπικές επαναστατικές επιτροπές για να επιβάλει τον έλεγχο πάνω στα σοβιέτ. «Μια απόφαση του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων ανάγκασε τα Σοβιέτ να συμμορφωθούν άνευ όρων με τις οδηγίες των εν λόγω επιτροπών». ^xxv
Ο Κόκκινος Στρατός, όπως η Τσεκά, σταδιακά έπαψαν να εξυπηρετούν το σκοπό για τον οποίο σχεδιάστηκαν, ως όπλα για την υπεράσπιση της εξουσίας των Σοβιέτ, και την καθιέρωση της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας τους και στράφηκε τελικά εναντίον των Σοβιέτ. Αν η Τσεκά αρχικά αναφερόταν στα τοπικά Σοβιέτ και προσπάθησε να συνεργαστεί μαζί τους, οι συνοπτικές μεθόδους για τις οποίες φημιζόταν γρήγορα θα επικρατούσαν και θα επιβάλλονταν στη σοβιετική κοινωνία. «Στις 28 του Αυγούστου 1918, το αρχηγείο της Τσεκά ανέθεσε πράγματι στα τοπικά της παραρτήματα να αρνηθούν οποιαδήποτε παρέμβαση από τα Σοβιέτ: αντίθετα, τα τοπικά της παραρτήματα επρόκειτο να επιβάλουν τη θέλησή τους πάνω στα σοβιετικά όργανα. Το πέτυχαν αυτό σε πολλές περιοχές που επηρεάζονταν από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις ».^xxvi
Η Τσεκά διέβρωσε την εξουσία των Σοβιέτ τόσο πολύ, ώστε το Νοέμβριο του 1918 μια έρευνα αποκάλυψε ότι 96 σοβιέτ ζητούσαν την διάλυση των τμημάτων της Τσεκά, 119 ζήτησαν να υπαχθούν στα νόμιμα Σοβιετικά ιδρύματα και μόνο 19 από αυτά ενέκριναν τις ενέργειές τους. Η έρευνα αυτή ήταν εντελώς άχρηστη εφόσον η Τσεκά συνέχισε να συσσωρεύει νέες εξουσίες. «Το «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ» έπαψε να είναι η αρχή επί της οποίας βασίζεται το καθεστώς, δήλωσε ένα μέλος της Λαϊκής Επιτροπής Εσωτερικών Υποθέσεων· έχει αντικατασταθεί από ένα νέο κανόνα: «Όλη η εξουσία στην Τσεκά ».»^xxvii

Πείνα και οικονομικό χάος

Ο Παγκόσμιος Πόλεμος άφησε μια φοβερή κληρονομιά. Ο παραγωγικός μηχανισμός της πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών χωρών ήταν σε αδύναμη κατάσταση, το δίκτυο διανομής των καταναλωτικών αγαθών και των τροφίμων ιδιαίτερα εξαρθρωμένο όταν δεν είχε εντελώς παραλύσει. "Η κατανάλωση τροφής είχε σε γενικές γραμμές μειωθεί κατά περίπου τριάντα ή σαράντα τοις εκατό. Η κατάσταση για τους Συμμάχους ήταν καλύτερη, χάρη στην υποστήριξη της Αμερικής. Ο χειμώνας του 1917-1918 ήταν ακόμα ένας σκληρός χειμώνας με αυστηρό δελτίο και κρίση των καυσίμων στη Βρετανία και τη Γαλλία ».^xxviii
Η Ρωσία είχε υποφέρει σκληρά από αυτή την κατάσταση. Η Οκτωβριανή Επανάσταση δεν ήταν σε θέση να προχωρήσει, ειδικά όταν ισχυρές διασπαστικές δυνάμεις έπιασαν δουλειά: συστηματική δολιοφθορά, που σε μεγάλο βαθμό διενεργούνταν όχι μόνο από τους ηγέτες των επιχειρήσεων που, αντί να παρέχουν στο προλεταριάτο τα εργαλεία που απαιτούνταν για την παραγωγή, προτίμησαν να ακολουθήσουν μια πολιτική καμένης γης , αλλά και από ολόκληρα στρώματα τεχνικών, διευθυντών, ακόμη και εργατών με υψηλή ειδίκευση εχθρικών προς τη σοβιετική εξουσία. Μετά την κατάληψη της εξουσίας, τα Σοβιέτ ήρθαν αντιμέτωπα με μια τεράστια απεργία των δημοσίων υπαλλήλων, των εργατών του τηλέγραφου και των σιδηροδρόμων, χειραγωγούμενη από τα υπό μενσεβίκικη ηγεσία συνδικάτα. Αυτή η απεργία υποκινήθηκε και οργανώθηκε μέσω του μηχανισμού των συνδικάτων από "μια σκιώδη κυβέρνηση [η οποία] λειτουργούσε, υπό την προεδρία του κ. Προκόποβιτς, ο οποίος είχε αναλάβει επίσημα τη διαδοχή από τον Κερένσκι, που είχε δηλώσει ότι «παραιτήθηκε». Αυτό το παράνομο υπουργικό συμβούλιο διηύθυνε την απεργία των υπαλλήλων σε συνεννόηση με μια απεργιακή επιτροπή. Οι μεγάλες επιχειρήσεις της βιομηχανίας, του εμπορίου και των τραπεζών, όπως η Αγροτική Τράπεζα της Τούλα, η Λαϊκή Τράπεζα της Μόσχας και η Τράπεζα του Καυκάσου, συνέχιζαν να πληρώνουν τους υπαλλήλους τους οι οποίοι συμμετείχαν στην απεργία. Το πρώην Πανρωσικό Εκτελεστικό των σοβιέτ (μενσεβίκοι και SR) χρησιμοποίησε τα κεφάλαια του, κλεμμένα από την εργατική τάξη, για τον ίδιο σκοπό».^xxix
Αυτό το σαμποτάζ προστιθέμενο στο εξαπλωμένο οικονομικό χάος, γρήγορα χειροτέρεψε από τον εμφύλιο πόλεμο. Πώς θα μπορούσε η πείνα που μάστιζε τις πόλεις να καταπολεμηθεί; Πώς θα μπορούσαν να μην διακοπούν οι προμήθειες πρώτης ανάγκης;
Εδώ βλέπουμε τις καταστροφικές συνέπειες αυτού που συνέβη το 1918: η κοινωνική συμμαχία που ανέτρεψε την αστική κυβέρνηση τον Οκτώβριο του 1917 διαλύθηκε. Η Σοβιετική εξουσία ήταν ένας «συνασπισμός» σοβιέτ των εργατών, των αγροτών και των στρατιωτών όλοι πρακτικά επί ίσοις όροις. Με λίγες εξαιρέσεις, τα σοβιέτ είχαν σχεδόν εξαφανιστεί μέχρι το τέλος του 1917, αφήνοντας τη σοβιετική εξουσία χωρίς στρατό. Αλλά τι συνέβη στα σοβιέτ των αγροτών που ήταν το κλειδί για την εξασφάλιση του τακτικού εφοδιασμού των πόλεων;
Σημειώσεις Το διάταγμα σχετικά με την διανομή της γης που εγκρίθηκε από το Δεύτερο Συνέδριο των Σοβιέτ περιβαλλόταν από μεγάλη σύγχυση, και αμέτρητες παραβιάσεις έγιναν ανεκτές και, ακόμα κι αν πολλοί φτωχοί αγρότες απέκτησαν κλήρο, οι μεγάλοι κερδισμένοι ήταν οι πλούσιοι και μεσαίοι αγρότες, που αύξησαν κατά πολύ το μερίδιό τους, πράγμα που οδήγησε στη σχεδόν πλήρη κυριαρχία τους στα σοβιέτ των αγροτών. Ο χαρακτηριστικός εγωισμός των ιδιωτών ιδιοκτητών βρέθηκε να ενθαρρύνεται. "Ο αγρότης ελάμβανε σε αντάλλαγμα για το καλαμπόκι του μόνο χάρτινα ρούβλια με τα οποία δεν θα μπορούσε να αγοράσει τίποτα εκτός από μια όλο και πιο περιορισμένη προμήθεια ειδών της βιομηχανικής παραγωγής και αυτά με μεγάλη δυσκολία· έτσι κατέφυγε στην ανταλλαγή: τρόφιμα έναντι των εμπορευμάτων. Μια ολόκληρη σειρά από μικρούς κερδοσκόπους λειτούργησαν ως μεσάζοντες μεταξύ του αγρότη και της πόλης ».^xxx Οι αγρότες πουλούσαν τα προϊόντα τους μόνο στους κερδοσκόπους που τα συσσώρευαν, επιδεινώνοντας έτσι τις ελλείψεις και προκαλώντας έκρηξη των τιμών.^xxxi
Τον Ιούνιο του 1918, ένα διάταγμα της σοβιετικής κυβέρνησης δημιούργησε κάποιες επιτροπές των φτωχών αγροτών για την καταπολέμηση αυτής της κατάστασης. Θα ήταν ένα μέσο για να φέρει τα σοβιέτ αγροτών πιο κοντά στο προλεταριάτο οργανώνοντας την ταξική πάλη στην ύπαιθρο, αλλά ήταν επίσης και μια προσπάθεια δημιουργίας ομάδων κρούσης που θα επίτασσαν τα σιτηρά και τα τρόφιμα που απαιτούνταν για να ανακουφίσουν την τρομερή πείνα στις πόλεις.
Σε αυτές τις επιτροπές ανατέθηκε ειδικά, «[μαζί με] ένοπλα αποσπάσματα εργοστασιακών εργατών να κατάσχουν σιτηρά από τους πλουσιότερες αγρότες, να επιτάσσουν ζώα και εργαλεία, για να τα διανείμουν στους φτωχούς της υπαίθρου, ακόμη και να προχωρούν σε αναδασμό της γης».^xxxii Τα αποτελέσματα αυτής της εμπειρίας ήταν σε μεγάλο βαθμό αρνητικά. Δεν ήταν σε θέση ούτε να εξασφαλίσει τον εφοδιασμό των πόλεων που πέθαιναν από την πείνα, ούτε να αναβιώσει Σοβιέτ των αγροτών. Και η ειρωνεία είναι ότι το 1919 οι Μπολσεβίκοι άλλαξαν την πολιτική τους για να προσπαθήσουν να κερδίσουν την υποστήριξη των μεσαίων αγροτών και διέλυσαν βίαια τις επιτροπές των φτωχών αγροτών.
Στη σύγχρονη καπιταλιστική παραγωγή, ο εφοδιασμός με αγροτικά προϊόντα εξαρτάται από την ύπαρξη ενός εκτεταμένου συστήματος μεταφορών που είναι ιδιαίτερα εκμηχανισμένο και που εδράζεται σε ένα ευρύ φάσμα βασικών βιομηχανιών. Από αυτή την άποψη, η τροφοδότηση του πεινασμένου πληθυσμού παρεμποδιζόταν από την εκτεταμένη κατάρρευση του παραγωγικού βιομηχανικού μηχανισμού λόγω του πολέμου και επιδεινωνόταν από την οικονομική δολιοφθορά και το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου, τον Απρίλιο του 1918.
Τα εργοστασιακά συμβούλια θα μπορούσαν να έχουν αποφασιστικό ρόλο. Όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής, έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο εμπροσθοφυλακής για το σοβιετικό σύστημα. Θα μπορούσαν να έχουν επίσης βοηθήσει στην καταπολέμηση του σαμποτάζ των καπιταλιστών και την πρόληψη των ελλείψεων και της παράλυσης.
Πολύ περισσότερο, καθώς τα εργοστασιακά συμβούλια προσπάθησαν όντως να συνεργαστούν για τη δημιουργία ενός κεντρικού οργάνου για τον έλεγχο της παραγωγής και την καταπολέμηση της δολιοφθοράς και της παράλυσης του συστήματος μεταφορών: «Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση τα Κεντρικά Συμβούλια των εργοστασιακών επιτροπών από διάφορες πόλεις προσπάθησαν να σχηματίσουν τη δική τους εθνική οργάνωση για την εξασφάλιση πραγματικής οικονομικής δικτατορίας»,^xxxiiiαλλά η μπολσεβίκικη πολιτική ήταν αντίθετη σε αυτό. Συγκέντρωνε τη διαχείριση των επιχειρήσεων στα χέρια ενός σώματος υπαλλήλων που υπάγονταν στην εκτελεστική εξουσία, και για πρώτη φορά συνοδευόταν από μέτρα επαναφοράς της εργασίας με το κομμάτι, η οποία οδήγησε σε μια βίαιη στρατιωτικοποίηση που θα φτάσει στα υψηλότερα της επίπεδα το 1919-20. Ενίσχυε επίσης τα συνδικάτα. Αυτό το σώμα των υπαλλήλων, σε έντονη αντίθεση με τα εργοστασιακά συμβούλια, ηγήθηκε μιας δυναμικής εκστρατείας που είδε εργοστασιακά συμβούλια εξαφανίζονται στα τέλη του 1918. Ο Anweiler λέει ότι «Τα συνδικάτα εμπόδισαν την σύγκληση ενός Πανρωσικού συνεδρίου των εργοστασιακών επιτροπών και αντίθετα απορρόφησαν τις εργοστασιακές επιτροπές στο χαμηλότερο επίπεδο».^xxxiv
Η μπολσεβίκικη πολιτική απαντούσε και προσπαθούσε να καταπολεμήσει την τάση ορισμένων εργοστασιακών συμβουλίων, ιδίως στις επαρχίες, να βλέπουν τους εαυτούς τους ως τους νέους ιδιοκτήτες και ως ανεξάρτητες και αυτόνομες μονάδες. Η τάση αυτή εν μέρει προέκυψε από «τη δυσκολία καθιέρωσης τακτικών καναλιών διανομής και ανταλλαγής, η οποία άφησε πολλά εργοστάσια και κέντρα παραγωγής απομονωμένα. Έτσι τα εργοστάσια φάνηκαν πολύ σαν «αναρχικές κοινότητες», πολύ εσωστρεφή. »^xxxv

Η Τάση Αποσύνθεσης της Ρωσικής Εργατικής Τάξης

Είναι σαφές ότι οι εξελίξεις αυτές ενθάρρυναν διαιρέσεις εντός της εργατικής τάξης. Αλλά η πορεία των γεγονότων θα μπορούσε να είχε αντιμετωπισθεί με συζητήσεις στο εσωτερικό των ίδιων των εργοστασιακών συμβουλίων, όπου, όπως είδαμε, μια συνολική οπτική ήταν παρούσα.. Η στήριξη στα συνδικάτα συνέβαλε στην καταστροφή αυτών των οργανώσεων που ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της προλεταριακής εξουσίας ενώ γενικότερα ευνοούσε την επιδείνωση ενός θεμελιώδους πολιτικού προβλήματος κατά τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας, το οποίο είχε συσκοτίσει ο ενθουσιασμός των πρώτων μηνών: «την προοδευτική αποδυνάμωση της ρωσικής εργατικής τάξης, μια απώλεια σφρίγους και ουσίας που επρόκειτο να καταλήξει στη σχεδόν πλήρη υποβάθμισή της και, κατά κάποιο τρόπο, στην προσωρινή εξαφάνισή της από τη σκηνή ».^xxxvi
Τον Απρίλιο του 1918, 265 από τις 799 κύριες βιομηχανικές επιχειρήσεις με έδρα την Πετρούπολη είχε εξαφανιστεί, το ήμισυ των εργατών της πόλης δεν είχε δουλειά· Ο πληθυσμός της τον Ιούνιο του 1918 ήταν ενάμισι εκατομμύριο, έναντι δυόμισι εκατομμυρίων ένα χρόνο νωρίτερα. Η Μόσχα πάλι, έχασε μισό εκατομμύριο ανθρώπους σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα.
Η εργατική τάξη υπέφερε από την πείνα και από τις πιο τρομακτικές αρρώστιες. Ο Ζακ Σαντούλ, ένας συμπαθών των μπολσεβίκων, περιέγραψε την κατάσταση στη Μόσχα την άνοιξη του 1918: «στις περιοχές μακριά από το κέντρο, επικρατεί φοβερή φτώχεια. Υπάρχουν επιδημίες τύφου, ευλογιάς, παιδικές ασθένειες. Τα μωρά πεθαίνουν μαζικά. Εκείνοι που βλέπει κανείς είναι αδύναμα, άσαρκα, άθλια πλάσματα. Στις εργατογειτονιές συναντά κανείς πολύ συχνά φτωχές, χλωμές, αδύνατες μητέρες, να μεταφέρουν θλιβερά στα χέρια τους, σε ένα μικρό φέρετρο από ξύλο βαμμένο ασημί, σαν ένα λίκνο, το μικρό άψυχο σώμα που λίγο ψωμί ή λίγο γάλα θα είχε κρατήσει στη ζωή».^xxxvii
Πολλοί εργάτες κατέφυγαν στην ύπαιθρο για να επιδοθούν σε επισφαλείς γεωργικές εργασίες. Η τρομακτική πίεση της πείνας, των ασθενειών, το δελτίο και οι ουρές, σήμαινε ότι οι εργάτες αναγκάζονταν να περάσουν όλη την ημέρα προσπαθώντας να επιβιώσουν. Όπως κατέθεσε ένας εργάτης της Πετρούπολης τον Απρίλιο του 1918, «Ιδού ακόμη ένα πλήθος απολυμένων εργατών. Παρά το γεγονός ότι είμαστε χιλιάδες, δεν ακούμε μια λέξη σχετικά με την πολιτική· κανείς δεν μιλάει για επανάσταση, για τον γερμανικό ιμπεριαλισμό, ή για οποιοδήποτε άλλο τρέχον ζήτημα. Για όλους αυτούς τους άνδρες και όλες αυτές τις γυναίκες που μόλις και μετά βίας στέκονται στα πόδια τους, όλα αυτά τα ζητήματα φαίνονται τρομερά μακρινά ».^xxxviii
Η εξελισσόμενη κρίση της ρωσικής εργατικής τάξης ήταν τόσο ανησυχητικό γεγονός ώστε τον Οκτώβριο του 1921 ο Λένιν ενέκρινε τη ΝΕΠ,^xxxix λέγοντας ότι «Οι καπιταλιστές θα κερδίσουν από την πολιτική μας και θα δημιουργήσουν ένα βιομηχανικό προλεταριάτο, το οποίο στη χώρα μας, λόγω του πολέμου και της απελπιστικής φτώχειας και ερείπωσης, έχει υποβαθμιστεί, δηλαδή, έχει εκτραπεί από τον ταξικό του δρόμο και έχει παύσει να υφίσταται ως προλεταριάτο ».^xl
Έχουμε παρουσιάσει ένα ευρύ φάσμα γενικών όρων οι οποίοι, προστιθέμενοι στα αναπόφευκτα λάθη, αποδυνάμωσαν τα Σοβιέτ και συνέβαλαν στην εξαφάνιση τους ως όργανα των εργατών. Στο επόμενο άρθρο σε αυτήν την σειρά, θα συζητήσουμε τα πολιτικά προβλήματα που συνέβαλαν στο να γίνει η κατάσταση ακόμα χειρότερη.

Σημειώσεις

iΟι παραπομπές στα προηγούμενα μέρη του άρθρου στον παραναγνώστη

iiΛένιν, Γράμμα στους Αμερικανούς εργάτες, 20 Αυγούστου 1918, Λένιν, Για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, Εκδόσεις Progress, 1967, σελ.345.

iii Παράθεση του Marcel Liebman, Λενινισμός υπό τον Λένιν (Merlin Press, 1975), σελ.335. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα και καλοτεκμηριωμένη εργασία από έναν μη κομμουνιστή συγγραφέα. Όποτε ήταν δυνατό οι παραθέσεις από αυτό το βιβλίο αναφέρονται στην αγγλική μετάφραση που εκδόθηκαν από τον Merlin Press. Όμως η αγγλική αυτή μετάφραση είναι μια συντομευμένη και αναθεωρημένη έκδοση του γαλλικού πρωτοτύπου και δεν περιέχει μερικά από τα αποσπάσματα που παραθέτουμε. Στις περιπτώσεις αυτές η μετάφραση έγινε από την International Review

ivΥπήρξε μια προηγούμενη φάση στη διάρκεια της ζωής του καπιταλισμού, όταν ήταν ακόμα ένα προοδευτικό σύστημα, όπου το κοινοβούλιο ήταν το πεδίο όπου διαφορετικά τμήματα της αστικής τάξης ενώνονταν ή συγκρούονταν πάνω στην διακυβέρνηση της κοινωνίας. Το προλεταριάτο έπρεπε να συμμετάσχει και να προσπαθήσει να επηρεάσει τις δράσεις της αστικής τάξης με σκοπό να υπερασπιστεί τα δικά του συμφέροντα και μάλιστα παρά τις επικίνδυνες ψευδαισθήσεις για το σύστημα που αυτό μπορούσε να επάγεται. Αλλά ακόμα και σε αυτήν την εποχή , οι τρεις εξουσίες ήταν επίσης σε διάσταση προς την πλατιά πλειοψηφία του λαού.

vΠαράθεση του Victor Serge, αναρχικού αγωνιστή που στράφηκε προς τον μπολσεβικισμό, στο «Το Έτος Ένα της Ρωσικής Επανάστασης» σελ.83, κεφ 3, στο υποκεφάλαιο:«Οι Μεγάλες Αποφάσεις: Ειρήνη», Allan Lane Penguin Press.

vi Oskar Anweiler, Τα Σοβιέτ: Ρωσικά συμβούλια των εργατών των αγροτών και των στρατιωτών, 1905 – 1921, σελ 208 Κεφ 5 «Η Συντακτική Συνέλευση της Σοβιετικής Πολιτείας»

vii Marcel Liebman, op. cit., γαλλική έκδοση, σελ.31.

viii Ένας μεγάλος αριθμός των συζητήσεων έλαβαν χώρα γύρω από τα γεγονότα στη Γερμανία, συμπεριλαμβανομένων των ειδήσεων για απεργίες και ανταρσίες.

ix Oskar Anweiler, op. cit., σ.219, κεφάλαιο 5, μέρος 2 «Το Κοινωνικό Σύστημα των Μπολσεβίκων» μέρος (α).

x Victor Serge, ό.π., σελ. 95, Κεφάλαιο 3, Δευτερεύουσα επικεφαλίδα: «Η πρωτοβουλία των μαζών».

xi Marcel Liebman, op. cit., σελ.270.

xii Η συνθήκη αυτή υπεγράφη μεταξύ της σοβιετικής εξουσίας και του γερμανικού κράτους τον Μάρτιο του 1918. Με σημαντικές παραχωρήσεις, η σοβιετική εξουσία πέτυχε μια εκεχειρία η οποία της επέτρεψε να επιβιώσει και να στείλει ένα σαφές μήνυμα προς το διεθνές προλεταριάτο, την επιθυμία της να τελειώσει τον πόλεμο. Δείτε τα άρθρα μας: «17 Οκτώβρη: Έναρξη της προλεταριακής επανάστασης», μέρος 2, International Review n ° 13, 1978 και «Ο κομμουνισμός δεν είναι μια ωραία ιδέα, αλλά μια αναγκαιότητα υλική», μέρος VIII: «Κατανοώντας την ήττα της ρωσικής επανάστασης» International Review n ° 99, 1999.

xiii Marcel Liebman, op. cit., γαλλική έκδοση, σ. 176.

xiv Δείτε τη σειρά στην International Review n ° 142, «Η Επανάσταση του 1917 ...», υπότιτλος «Σεπτέμβριος του 1917, η ολική ανανέωση των Σοβιέτ».

xv Θα πρέπει να αποσαφηνίσουμε ότι τα μέτρα αυτά δεν συνοδεύονταν από τον περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου. Στο προαναφερθέν βιβλίο του, ο Victor Serge βεβαιώνει ότι «Η δικτατορία του προλεταριάτου δίστασε μεγάλο χρονικό διάστημα πριν από την καταστολή του εχθρικού Τύπου. (...) Μόνο τον Ιούλιο του 1918 τα τελευταία όργανα της αστικής τάξης και των μικροαστών έκλεισαν. Ο νόμιμος τύπος των μενσεβίκων εξαφανίστηκε μόνο το 1919· ο Τύπος των αναρχικών εχθρικός προς το καθεστώς, καθώς και των Μαξιμαλιστών εξαφανίστηκε το 1921·. Αυτός των Αριστερών Σοσιαλεπαναστατών, ακόμα αργότερα (Υποσημείωση στη σ. 103, κεφάλαιο 3, δευτερεύουσα επικεφαλίδα : «Προλεταριακός ρεαλισμός και «επαναστατική» ρητορική».

xvi Oskar Anweiler, op. cit., σελ. 235, κεφάλαιο 5, μέρος 2, «Το Κοινωνικό Σύστημα των Μπολσεβίκων» μέρος (β).

xvii Marcel Liebman, op. cit., p.231. Ο Ζινόβιεφ, ο κορυφαίος Μπολσεβίκος, είχε μεγάλες αρετές και έπαιξε μεγάλο ρόλο στην δημιουργία της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ήταν όμως γνωστός για την πανουργία και τους ελιγμούς του.

xviii Ό.π., σ.. 230-1

xix Ό.π. σ.231.

xx Δεν είμαστε σε θέση να δώσουμε εδώ μια λεπτομερή ανάλυση των γεγονότων της Κρονστάνδης, της σημασίας τους και των διδαγμάτων που αντλούμε. Δείτε International Review n ° 3, 1975, «Τα μαθήματα της Κρονστάνδης» και International Review n ° 104, 2001, «Κατανοώντας την Κρονστάνδη»

xxi Δείτε Victor Serge, op. cit., Για έναν Απολογισμό του Εμφυλίου Πολέμου το 1918.

xxii Marcel Liebman, op. cit., σ.229.

xxiii Δείτε Παραναγνώστης, Τι είναι τα Εργατικά Συμβούλια Μέρος 3ο Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή, Σοβιετικό Όργανο της Εξέγερσης

xxiv Ομιλία του Καμένεφ, που αναφέρεται από τον Oskar Anweiler, op. cit., σελ. 235.

xxv Marcel Liebman, op. cit., γαλλική έκδοση, σελ. 33.

xxvi Ό.π., σελ. 229.

xxvii Ό.π., γαλλική έκδοση, σελ. 164.

xxviii Victor Serge, op. cit., σ.145, κεφάλαιο 5, «Το πρόβλημα, τον Ιανουάριο του 1918».

xxix Victor Serge, op. cit., σ.94, Κεφάλαιο 3, «Σαμποτάζ».

xxx Ό.π., σ.94, Κεφάλαιο 6, «Το πρόβλημα»

xxxi Αυτόθι. Ο Victor Serge υπογραμμίζει ότι μία από τις πολιτικές των συνδικάτων συνίστατο στη δημιουργία συνεταιρισμών που επιδόθηκαν στην κερδοσκοπία των τροφίμων προς μεγάλο όφελος των μελών τους.

xxxii Oskar Anweiler, op. cit., σ. 237, «Το Κοινωνικό Σύστημα των Μπολσεβίκων» μέρος (β).

xxxiii Oskar Anweiler, op. cit., σ.221, κεφάλαιο 5, μέρος 2 «Το Κοινωνικό Σύστημα των Μπολσεβίκων» μέρος (α).

xxxiv Ό.π.

xxxv Marcel Liebman, op. cit., γαλλική έκδοση, σ.189.

xxxvi Ό.π., σ.223.

xxxvii Ό.π

xxxviii Ό.π., γαλλική έκδοση σ.23.

xxxix Η ΝΕΠ, η Νέα Οικονομική Πολιτική, που εισήχθη Μάρτη 1921 μετά τα γεγονότα της Κρονστάνδης, έκανε μεγάλες παραχωρήσεις στην αγροτιά και στα εθνικά και ξένα κεφάλαια. Δείτε International Review n ° 101, στη σειρά «Ο κομμουνισμός δεν είναι απλά μια καλή ιδέα», το άρθρο με τίτλο «1922-23, οι κομμουνιστικές ομαδοποιήσεις κατά την άνοδο της αντεπανάστασης».

xl Λένιν, Άπαντα, 2η Αγγλική Έκδοση, Εκδόσεις Progress, Μόσχα, 1965, τόμος.33, σσ.60-79.