Τί Είναι τα Εργατικά Συμβούλια; Μέρος 3ο

Δημοσιεύουμε το 3ο Μέρος του άρθρου της International Review  στα πλαίσια του αφιερώματός μας στα Εργατικά Συμβούλια

Μετάφραση  Παραναγνώστης

Στη σειρά των άρθρων «Τι είναι τα Εργατικά Συμβούλια» θέλουμε να απαντήσουμε στην ερώτηση αναλύοντας την ιστορική εμπειρία του προλεταριάτου. Όχι για να προτείνουμε τα σοβιέτ ως το τέλειο μοντέλο προς αντιγραφή· θέλουμε να κατανοήσουμε τόσο τα λάθη τους όσο και τις επιτυχίες τους, ώστε η σημερινή και οι μελλούμενες γενιές να είναι εξοπλισμένες με αυτή τη γνώση.
Στο πρώτο άρθρο είδαμε πώς αναδύθηκαν κατά την επανάσταση του 1905 στη Ρωσία. Στο δεύτερο είδαμε πώς έγιναν το κέντρο της επανάστασης του Φλεβάρη του 1917 και πώς μπήκαν σε βαθιά κρίση τον Ιούνιο – Ιούλιο του 1917 μέχρι την ομηρεία τους από την αστική αντεπανάσταση.
Σε αυτό το τρίτο άρθρο θα δούμε πώς ανακτήθηκαν από την μάζα των εργατών και στρατιωτών που θα έπαιρναν την εξουσία τον Οκτώβρη του 1917.

Μετά την Ήττα του Ιουλίου, η Μπουρζουαζία Επιμένει στην Καταστροφή των Σοβιέτ

Η διαδικασία εξέλιξης τόσο στη φύση όσο και στην ανθρώπινη κοινωνία δεν είναι ποτέ γραμμική. Η διαδρομή της είναι γεμάτη αντιφάσεις, αναταράξεις, δραματικές οπισθοδρομήσεις, αποσύρσεις και προωθήσεις. Αυτή η ανάλυση μπορεί εύκολα να εφαρμοστεί στην πάλη του προλεταριάτου, μιας τάξης που είναι εξ ορισμού αποκλεισμένη από την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και δεν έχει καμιά οικονομική δύναμη. Η πάλη της είναι γεμάτη από αναταράξεις και αντιφάσεις, με υποχωρήσεις, με ό,τι φαίνεται σαν μόνιμη κατάκτηση να χάνεται, με μακρές περιόδους απάθειας και αποθάρρυνσης.
Μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου, οι εργάτες και οι στρατιώτες φαινόταν να οδεύουν από νίκη σε νίκη. Ο μπολσεβικισμός απόκτησε μεγαλύτερη επιρροή· οι μάζες – ειδικά στη περιοχή γύρω από την Πετρούπολη – κινούνταν προς την κατεύθυνση της επανάστασης. Σαν φρούτο που ωρίμαζε.
Όμως, τον Ιούλιο υπήρξαν στιγμές κρίσης και δισταγμού, τυπικές της προλεταριακή πάλη. « Οι εργάτες και οι στρατιώτες της Πετρούπολης δοκίμασαν μια άμεση ήττα όταν στην σπουδή τους ήρθαν αντιμέτωποι με τη σύγχυση και τις αντιφάσεις των ίδιων τους των στόχων από τη μια και από την άλλη με την οπισθοδρόμηση των επαρχιών και του μετώπου.ⁱ
Η μπουρζουαζία άδραξε την ευκαιρία για να εξαπολύσει μια σφοδρή επίθεση: οι Μπολσεβίκοι διασύρθηκαν ως πράκτορες των Γερμανών ⁱⁱ και συνελήφθησαν μαζικά: παραστρατιωτικές συμμορίες οργανώθηκαν και τους επιτέθηκαν στους δρόμους, επέβαλαν αποκλεισμούς των συναθροίσεών τους, ρήμαξαν τα γραφεία και τα τυπογραφεία τους Οι τρομερές Τσαρικές Μαύρες Εκατονταρχίες, οι μοναρχικοί κύκλοι, τα κυβερνητικά σώματα, ξαναπήραν το πάνω χέρι. Η μπουρζουαζία – με την υποστήριξη των Άγγλων και Γάλλων διπλωματών- σκόπευαν να καταστρέψουν τα σοβιέτ και να επιβάλουν μια σιδηρά δικτατορία.ⁱⁱⁱ
Η επανάσταση που άρχισε τον Φεβρουάριο έφτασε σε ένα σημείο όπου το φάσμα της ήττας έγινε πιο πιθανό από ποτέ: «Πολλοί πίστεψαν ότι η επανάσταση εν γένει είχε εξαντληθεί. Η επανάσταση του Φλεβάρη είχε πράγματι εξαντληθεί μέχρι τέλους. Η εσωτερική αυτή κρίση στην συνείδηση των μαζών, συνδυαζόμενη με τη συκοφαντία και τα μέτρα καταστολής, προκάλεσε σύγχυση και υποχώρηση – σε κάποιες περιπτώσεις και πανικό. Ο εχθρός ανέκαμψε ισχυρότερος. Στις ίδιες τις μάζες, όλα τα οπισθοδρομικά και αμφίβολα στοιχεία ανέβηκαν στην επιφάνεια, όσοι δεν υπέμεναν την αναταραχή και τις στερήσεις»^iv

Οι Μπολσεβίκοι Εμπνέουν την Απάντηση των Μαζών

Εντούτοις, στη δύσκολη αυτή στιγμή, οι Μπολσεβίκοι αποδείχθηκαν ένας σημαντικός προμαχώνας των προλεταριακών δυνάμεων. Κυνηγημένοι, συκοφαντημένοι, συνταραγμένοι από βίαιες διαφωνίες μέσα στης ίδιες τους της τάξεις και από παραιτήσεις πολλών αγωνιστών, δεν εξασθένησαν δεν αποστοιχήθηκαν. Συγκέντρωσαν τις προσπάθειές τους στο να αντλήσουν μαθήματα από την ήττα και ιδιαιτέρως το μάθημα κλειδί: Πώς είχαν αιχμαλωτιστεί τα σοβιέτ από την μπουρζουαζία και απειλούνταν η ύπαρξή τους;
Από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Ιούλιο υπήρχε μια κατάσταση δυαδικής εξουσίας: Τα σοβιέτ ήταν από τη μία μεριά και από την άλλη ήταν η εξουσία του αστικού κράτους, που δεν είχε καταστραφεί και είχε ακόμα αρκετές εφεδρείες για να επανέλθει πλήρως. Τα γεγονότα του Ιουλίου είχαν καταστρέψει την αδύνατη ισορροπία που υπήρχε μεταξύ σοβιέτ και κρατικής εξουσίας.
« Το γενικό επιτελείο και οι στρατιωτικοί αρχηγοί, με την συνειδητή ή μισο-συνειδητή βοήθεια του Κερένσκυ, τον οποίο και οι πιο εξέχοντες Σοσιαλεπαναστάτες αποκαλούν Καβαινιάκ,^v έχουν πρακτικά αρπάξει την κρατική εξουσία και έχουν βαλθεί να καταστείλουν τις επαναστατικές μονάδες στο μέτωπο,να αφοπλίσουν τα επαναστατικά στρατεύματα και τους εργάτες στην Πετρούπολη και στη Μόσχα, να καταπνίξουν την κοινωνική αναταραχή στο Νίχνι-Νόβκοροντ , να συλλάβουν τους Μπολσεβίκους και να απαγορεύσουν τα φύλλα τους, όχι μόνο χωρίς δίκη, αλλά ακόπιμα και χωρίς κυβερνητική εντολή. [. . . ] Η αληθινή σημασία της πολιτικής της στρατιωτικής δικτατορίας, που τώρα βασιλεύει στη Ρωσία και υποστηρίζεται από τους Καντέτους και τους μοναρχικούς, είναι η προπαρασκευή για την διάλυση των σοβιέτ »^vi
Ο Λένιν έδειξε επίσης με ποιον τρόπο οι Μενσεβίκοι και οι Σοσιαλεπαναστάτες «έχουν εντελώς προδώσει την υπόθεση της επανάστασης, βάζοντάς την στα χέρια των αντεπαναστατών και μετατρέποντας τους εαυτούς τους, τα κόμματά τους και τα σοβιέτ σε απλά φύλλα συκής της αντεπανάστασης».^vii
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, « Όλες οι ελπίδες για μια ειρηνική εξέλιξη της Ρωσικής επανάστασης έχουν οριστικά χαθεί. Αυτή είναι η αντικειμενική κατάσταση: είτε τελειωτική νίκη για τη στρατιωτική δικτατορία, είτε νίκη για τον ένοπλο ξεσηκωμό των εργατών [. . . ]. Το σύνθημα «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ» ήταν σύνθημα για ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης όπως ήταν δυνατόν τον Απρίλιο, τον Μάιο, το Ιούνιο και μέχρι τις 5 Ιουλίου ».^viii
Στο βιβλίο του «Τα Σοβιέτ» ο Anweiler^ix χρησιμοποιεί αυτή την ανάλυση προσπαθώντας να δείξει ότι «Αυτό ήταν η πρώτη σχεδόν απροσχημάτιστη διακήρυξη ότι οι Μπολσεβίκοι στόχευαν να κερδίσουν απόλυτη εξουσία. Ο Λένιν στόχευε να πάρει την εξουσία για το κόμμα του μαζί με ή ενάντια στα σοβιέτ. [. . .] Σαφώς τα σοβιέτ ήταν γι αυτόν μόνο πιόνια και δεν είχαν καμία εσωτερική αξία ως ανώτερη δημοκρατική μορφή κυβέρνησης.»^x
Εδώ είναι η διάσημη πλέον και συχνά επαναλαμβανόμενη κατηγορία ότι ο Λένιν «χρησιμοποίησε τα σοβιέτ για λόγους τακτικής ώστε να κατακτήσει την απόλυτη εξουσία». Όμως, μια ανάλυση ενός άρθρου που έγραψε ο Λένιν με πιο ύστερη ημερομηνία αποδεικνύει ότι η έγνοια του ήταν ριζικά διαφορετική από είναι που του αποδίδει ο Anweiler: προσπαθούσε να βρει τρόπο να βγάλει τα σοβιέτ από την κρίση όπου βρισκόντουσαν, να τα αποτρέψει από τον σφαλερό δρόμο που οδηγούσε στην εξαφάνισή τους. Στο άρθρο του «Για τα Συνθήματα»ο Λένιν ήταν κατηγορηματικός: «Μετά την εμπειρία του Ιουλίου του 1917, Το επαναστατικό προλεταριάτο είναι εκείνο που πρέπει ανεξάρτητα να αναλάβει την εξουσία. Χωρίς αυτό, η νίκη της επανάστασης είναι αδύνατη [. . .] Τα σοβιέτ μπορεί να εμφανιστούν σε αυτή τη νέα επανάσταση, και πράγματι είναι βέβαιο ότι θα εμφανιστούν, αλλά όχι τα σημερινά σοβιέτ, όχι όργανα που συνεργάζονται με την μπουρζουαζία, αλλά όργανα επαναστατικής πάλης εναντίον της μπουρζουαζίας. Είναι αλήθεια ότι ακόμη και τότε θα ευνοήσουμε το χτίσιμο του όλου κράτους στο πρότυπο των σοβιέτ. Δεν τίθεται ζήτημα γενικά για τα σοβιέτ, αλλά ζήτημα ν' αντιπαλέψουμε την τωρινή αντεπανάσταση και την απάτη των τωρινών σοβιέτ.»^xi Ειδικότερα καταλήγει : «Ένας νέος κύκλος αρχίζει, που εμπλέκει όχι τις παλιές τάξεις, όχι τα παλιά κόμματα, όχι τα παλιά Σοβιέτ, αλλά τάξεις κόμματα και Σοβιέτ ανανεωμένα στη φωτιά της ταξικής πάλης, ατσαλωμένα, ξεσκολισμένα και εκμοντερνισμένα από τη διαδικασία της πάλης.»^xii
Τα γραπτά του Λένιν συνέβαλαν σε ένα θυελλώδη δημόσιο αντίλογο στις τάξεις του Μπολσεβίκικου κόμματος, που αποκρυσταλλώθηκε κατά το 6ο Συνέδριο του Κόμματος. Συγκλήθηκε από τις 26 Ιουλίου ως τις 3 Αυγούστου με την πιο αυστηρή μυστικότητα και απόντων του Λένιν και του Τρότσκυ, που καταζητούνταν από την αστυνομία. Στο συνέδριο κατατέθηκαν τρεις θέσεις: η πρώτη αντανακλώντας τον αποπροσανατολισμό από την ήττα του Ιουλίου και τον εκτροχιασμό των Σοβιέτ, πρότεινε ανοιχτά «να εγκαταλειφθούν» (Στάλιν, Μολότωφ, Σοκόλνικωφ)· η δεύτερη ένθερμα υποστηριζόμενη προσκολλημένη στην παλιά θέση «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ· η τρίτη υποστήριξε να εμπιστευθούν τις οργανώσεις βάσης ( εργοστασιακά συμβούλια, τοπικά σοβιέτ, συνοικιακά σοβιέτ) με υπευθυνότητα για την παλινόρθωση της συλλογικής εξουσίας των εργατών.

Στα Μέσα Ιουλίου οι Μάζες Αρχίζουν να Ανακάμπτουν

Η τρίτη αποδείχθηκε η σωστή θέση. Από τα μέσα Ιουλίου οι σοβιετικές οργανώσεις βάσης είχαν αρχίσει έναν αγώνα για την ανανέωση των σοβιέτ.
Στο δεύτερο μέρος του άρθρου, είδαμε πώς ήταν οργανωμένες οι μάζες γύρω από τα σοβιέτ σε έναν τεράστιο δίκτυο σοβιετικών οργανώσεων κάθε είδους, που εξέφρασαν την ενότητα και την ισχύ τους.^xiii Οι κορυφές του σοβιετικού συστήματος – τα σοβιέτ των πόλεων – δεν επέπλεαν σε έναν ωκεανό παθητικότητας των μαζών, ίσα – ίσα υπήρχε μια έντονη συλλογική ζωή που έπαιρνε σάρκα και οστά στις χιλιάδες των συνελεύσεων, των εργοστασιακών συμβουλίων, των συνοικιακών σοβιέτ, των διασυνοικιακών συνελεύσεων, συνεδρίων τυπικών και άτυπων συναντήσεων . . . Στα Απομνημονεύματά του ο Σουκάνωφ^xiv μας δίνει μια ιδέα για την ατμόσφαιρα που επικράτησε στο Συνέδριο των Εργοστασιακών Συμβουλίων της Πετρούπολης: « Στις 30 Μαΐου στη Λευκή Αίθουσα, διεξήχθη ένα συνέδριο των εργαστηριακών και εργοστασιακών επιτροπών της πρωτεύουσας και των περιχώρων. Το συνέδριο είχε προετοιμαστεί από τις οργανώσεις βάσης· ο σχεδιασμός του ήταν ιδέα των εργοστασίων χωρίς την ανάμιξη κυβερνητικών υπηρεσιών σχετικών με εργατικά θέματα, ούτε καν των σοβιέτ.[...] Το συνέδριο ήταν πραγματικά αντιπροσωπευτικό: οι εργάτες ήρθαν κατευθείαν από τους πάγκους της δουλειάς και συμμετείχαν ενεργητικά στις εργασίες του σε μεγάλους αριθμούς. Για δύο μέρες, αυτό το εργατικό κοινοβούλιο συζήτησε την οικονομική κρίση και την εσωτερική κατάρρευση της χώρας»^xv
Ακόμα και στις χειρότερες στιγμές μετά τα Ιουλιανά, οι μάζες ήταν ικανές να διατηρήσουν τις οργανώσεις τους, που ήταν λιγότερο επηρεασμένες από την κρίση από τα «μεγάλα σοβιετικά όργανα»: το Σοβιέτ της Πετρούπολης, το Συνέδριο των Σοβιέτ και η εκτελεστική του επιτροπή η Κ.Ε.Ε. (Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή)
Δύο επάλληλοι λόγοι εξηγούν αυτή τη διαφορά. Πρώτον, οι σοβιετικές οργανώσεις βάσης συγκλήθηκαν άμεσα υπό τη πίεση των μαζών που, βλέποντας τα προβλήματα και τα διακυβεύματα, κάλεσαν σε γενική συνέλευση και την είδαν να συνέρχεται μέσα σε διάστημα λίγων ωρών. Η κατάσταση των σοβιετικών οργάνων «στο επίπεδο κορυφής» ήταν πολύ διαφορετική: «Εντούτοις, καθώς το Σοβιέτ εργάστηκε πιο αποτελεσματικά, έχασε αναλογικά την άμεση επαφή του με τις μάζες. Οι ολομέλειες, σχεδόν καθημερινές τις πρώτες εβδομάδες, ήταν λιγότερο συχνές και μόνο σποραδικά τις παρακολουθούσαν οι εκπρόσωποι. Η Εκτελεστική του Σοβιέτ, έγινε όλο και πιο ανεξάρτητη, ακόμα κι αν παρέμεινε υπό έναν ορισμένο έλεγχο των εκπροσώπων, που είχαν το δικαίωμα να την καθαιρέσουν.»^xvi
Κατά δεύτερον, οι Μενσεβίκοι και οι Σοσιαλεπαναστάτες είχαν συγκεντρωθεί στον γραφειοκρατικό πυρήνα των ευρέων σοβιετικών οργάνων. Ο Σουκάνωφ περιέγραψε την ατμόσφαιρα της ίντριγκας και της χειραγώγησης που αναδιδόταν από το Σοβιέτ της Πετρούπολης: «Το προεδρείο του Σοβιέτ, που αρχικά ήταν ένα όργανο διεύθυνσης των εσωτερικών διαδικασιών, έτεινε το ίδιο να αντικαθιστά στη λειτουργία της την Εκτελεστική Επιτροπή. Επιπρόσθετα, ισχυροποίησε τη θέση του μέσω ενός μόνιμου και κάπως απόκρυφο θεσμό που πήρε το όνομα «Η αίθουσα των άστρων». Περιελάμβανε μέλη του προεδρείου και ένα είδος κλίκας αποτελούμενης από αφοσιωμένους φίλους των Τσέιντζε και Τσερετέλι. Ο τελευταίος, με την καταισχύνη και την αποδοκιμασία που το συνόδευε, ήταν ένας από αυτούς που κατηγορήθηκαν ως δικτατορικοί μέσα στο Σοβιέτ.»^xvii
Αντίθετα, οι μπολσεβίκοι επέδειξαν μια ενεργή και καθημερινή παρέμβαση μέσα στα σοβιέτ στο επίπεδο της βάσης. Η παρουσία τους ήταν πολύ δυναμική, ήταν συχνά οι πρώτοι που πρότειναν συναντήσεις και δημόσιους αντίλογους και την υιοθέτηση αποφάσεων που θα έδιναν έκφραση στην θέληση και στην προώθηση των μαζών.
Στις 15 Ιουλίου, μια διαδήλωση των εργατών από τα μεγάλα εργοστάσια της Πετρούπολης συνέρρευσε μπροστά στο κτίριο που στέγαζε το σοβιέτ για να καταγγείλει τη συκοφάντηση των μπολσεβίκων και να απαιτήσει την απελευθέρωση των κρατουμένων. Στις 20 Ιουλίου, η συνέλευση στο εργοστάσιο όπλων του Σεστρόρεσκ απαίτησε την πληρωμή των μισθών που είχαν παρακρατηθεί εξαιτίας της συμμετοχής των εργατών στα Ιουλιανά· διέθεσαν τα λεφτά που συγκεντρώθηκαν για τη χρηματοδότηση του αντιπολεμικού τύπου. Ο Τρότσκυ εξιστορεί πώς, στις 24 Ιουλίου, «. . . μία συνάντηση εργατών από 27 εργοστάσια στη συνοικία του Πέτερχοφ πέρασαν λίγο μετά μια απόφαση για διαμαρτυρία εναντίον της ανεύθυνης κυβέρνησης και της αντεπαναστατικής της πολιτικής»^xviii
Ο Τρότσκυ σημείωσε επίσης ότι στις 21 Ιουλίου έφθασαν στην Πετρούπολη αντιπροσωπείες στρατιωτών από το μέτωπο. Είχαν κουραστεί από τις κακουχίες που υφίσταντο και την καταστολή που οι αξιωματικοί επέβαλαν στους πιο δραστήριους φαντάρους. Μίλησαν γι αυτό στην Εκτελεστική Επιτροπή του σοβιέτ, η οποία δεν του απέδωσε κάποια σημασία. Τότε αρκετοί μπολσεβίκοι αγωνιστές τους υπέδειξαν να αποτανθούν στα εργοστάσια και στα συντάγματα των στρατιωτών και ναυτών. Η υποδοχή ήταν εντελώς διαφορετική: τους υποδέχτηκαν σαν αδελφούς, τους άκουσαν, τους τάισαν και τους φιλοξένησαν.
«Σε μια συνεδρίαση που κανείς από τα πάνω δεν συγκάλεσε, που ξεφύτρωσε αυθόρμητα από τα κάτω, παρέστησαν αντιπρόσωποι από 29 συντάγματα του μετώπου, από 90 εργοστάσια της Πετρούπολης, από τους ναύτες της Κρονστάνδης και από τα γύρω στρατόπεδα. Στο κέντρο της συνεδρίασης στάθηκαν οι εκπρόσωποι των χαρακωμάτων – ανάμεσά τους και νεαροί αξιωματικοί. Οι εργάτες της Πετρούπολης κρεμάστηκαν από τα χείλη των ανθρώπων από το μέτωπο προσπαθώντας να μη χάσουν ούτε λέξη τους. Κι αυτοί τους είπαν πώς η επίθεση και οι συνέπειές τις είχαν καταβροχθίσει την επανάσταση. Αυτοί οι σκοτεινοί στρατιώτες – σε καμιά περίπτωση αγκιτάτορες – ζωγράφισαν με ανεπιτήδευτες λέξεις την καθημερινή ζωή του μετώπου. Οι λεπτομέρειες ήταν συνταρακτικές – κατέδειξαν τόσο ωμά το πως τα πάντα ξανακυλούσαν προς το παλιό μισητό προεπαναστατικό καθεστώς» λέει ο Τρότσκυ και προσθέτει τα ακόλουθα: «Αν και οι Σοσιαλεπαναστάτες προφανώς δέσποζαν ανάμεσα στους ανθρώπους από το μέτωπο, μια δραστική μπολσεβίκικη απόφαση πέρασε σχεδόν ομόφωνα: μόνο τρεις άνθρωποι απείχαν από την ψηφοφορία. Αυτή η απόφαση δεν θα παραμείνει νεκρό γράμμα. Οι εκπρόσωποι, καθώς θα διασπείρονται στις μονάδες τους, θα πουν την αλήθεια για το πώς οι συμβιβασμένοι ηγέτες τους απέπεμψαν και το πώς οι εργάτες τους υποδέχθηκαν»^xix
Το σοβιέτ της Κρονστάνδης – μια από τις εμπροσθοφυλακές της επανάστασης – ακούστηκε επίσης: «Στις 20 Ιουλίου μαι συνάντηση στην πλατεία Γιάκορνυ απαίτησε την μεταβίβαση της εξουσίας στα σοβιέτ, την αποστολή των Κοζάκων στο μέτωπο μαζί με τη χωροφυλακή και την αστυνομία, την κατάργηση της ποινής του θανάτου, την αποδοχή εκπροσώπων της Κρονστάνδης στο Τσάρκοε Σέλο για να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική φρούρηση του Νικολάου του Β' , την εξάρθρωση των «λόχων θανάτου», την κατάσχεση των αστικών εφημερίδων, κλπ»^xx Στη Μόσχα, τα εργοστασιακά συμβούλια συμφώνησαν να διεξάγουν κοινές συνεδριάσεις με της επιτροπές των συνταγμάτων και, στα τέλη του Ιούλη, μια συνεδρίαση των εργοστασιακών συμβουλίων όπου είχαν προσκληθεί και αντιπρόσωποι των στρατιωτών, πήρε την απόφαση να καταγγείλει την κυβέρνηση και να απαιτήσει «νέα σοβιέτ για να αντικαταστήσουν την κυβέρνηση». Στις εκλογές της 1ης Αυγούστου, έξη από τα δέκα συνοικιακά συμβούλια στη Μόσχα είχαν μπολσεβίκικες πλειοψηφίες.
Απέναντι στις ανατιμήσεις που συμφωνήθηκαν στην κυβέρνηση, και στα κλεισίματα εργοστασίων από τα αφεντικά, άρχισαν να αναπτύσσονται απεργίες και μαζικές διαμαρτυρίες. Τομείς της εργατικής τάξης που παλιότερα θεωρούνταν οπισθοδρομικοί ( χαρτί, δέρμα, ελαστικά, θυρωροί κλπ) πήραν επίσης μέρος.
Ο Σουκάνωφ ανέφερε μία σημαντική εξέλιξη στον Εργατικό τομέα του σοβιέτ της Πετρούπολης: «Όταν ο εργατικός τομέας του σοβιέτ δημιούργησε ένα προεδρείο που δεν το είχε πριν, το προεδρείο βρέθηκε να απαρτίζεται από μπολσεβίκους».^xxi
Τον Αύγουστο ένα Εθνικό Συνέδριο διεξάχθηκε στη Μόσχα ο σκοπός του οποίου καταγγέλθηκε από τον Σουκάνωφ, πως ήταν: « η φίμωση της «πανδημοκρατικής» άποψης υπέρ μιας «πανεθνικής» άποψης, απελευθερώνοντας έτσι την κυβέρνηση «ολόκληρης της χώρας» από τον έλεγχο κάθε είδους οργάνωσης των εργατών, των χωρικών,Τσιμερβαλντιανών, μισο - Γερμανών μισο – Εβραίων και άλλων κακοποιών ομάδων.»^xxii
Οι εργάτες αναγνώρισαν τον κίνδυνο και πολλές συνελεύσεις ψήφισαν προτάσεις για γενική απεργία. Το σοβιέτ της Μόσχας τις απέρριψε με 364 ψήφους έναντι 304 αλλά τα συνοικιακά σοβιέτ διαμαρτυρήθηκαν εναντίον αυτής της απόφασης: «Τα εργοστάσια απαίτησαν αμέσως νέες εκλογές για το σοβιέτ της Μόσχας, το οποίο όχι μόνον καθυστερούσε πίσω από τις μάζες, αλλά ερχόταν σε οξεία αντιπαράθεση μαζί τους. Στο συνοικιακό σοβιέτ του Ζαμοσκοβορέτσκυ ( Μοσχοβίτικο προάστιο νότια του Μόσκβα) που συνεδρίασε μαζί με τις εργοστασιακές επιτροπές, μια πρόταση ανάκλησης, εκείνων των εκπροσώπων που είχαν «πάει ενάντια στη θέληση της εργατικής τάξης» απέσπασε 175 ψήφους έναντι 4 κατά και 19 λευκών!»^xxiii Περισσότεροι από 400.000 εργάτες κατέβηκαν σε απεργία, που επεκτάθηκε σε άλλες πόλεις όπως το Κίεβο, η Κόστραβα και το Τσαταρίν.

Η Κινητοποίηση και η Αυτοοργάνωση των Μαζών Ματαιώνει το Πραξικόπημα του Κορνίλωφ

Αυτά δεν είναι παρά μόνον μερικά σημαντικά γεγονότα, η κορυφή του παγόβουνου μιας πλατιάς διαδικασίας που έδειξε ένα σημείο καμπής στις δεσπόζουσες διαθέσεις και συμπεριφορές από το Φλεβάρη ως τον Ιούνη – πιο παθητική, με το βάρος ακόμα πολλών ψευδαισθήσεων και, με τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, πιο περιορισμένη στους χώρους εργασίας, στις συνοικίες και στις πόλεις:

• Πολυάριθμες ενιαίες συνελεύσεις εργατών και στρατιωτών ανοίχτηκαν προς τους εκπροσώπους των αγροτών. Το συνέδριο των εργοστασιακών και συνοικιακών σοβιέτ κάλεσε εκπροσώπους των στρατιωτών και ναυτών για να εργαστούν μαζί·
• Αυξανόταν ολοένα η εμπιστοσύνη προς τους Μπολσεβίκους: αφού συκοφαντήθηκαν τον Ιούλιο, η αγανάκτηση για τις διώξεις που υφίσταντο, έγινε το καύσιμο για την αυξανόμενη αναγνώριση της εγκυρότητας των αναλύσεων και των συνθημάτων τους·
• Ο πολλαπλασιασμός των αιτημάτων μπορούσε να απαντηθεί μόνο με την ανανέωση των σοβιέτ και με το πάρσιμο της εξουσίας.

Η μπουρζουαζία είδε ότι τα κέρδη του Ιουλίου κινδύνευαν να εξανεμιστούν. Η αποτυχία του Εθνικού Συνεδρίου στη Μόσχα ήταν μια μεγάλη οπισθοχώρηση. Η Αγγλική και η Γαλλική πρεσβεία ώθησαν σε «αποφασιστική» δράση. Αυτά ήταν τα συμφραζόμενα του «σχεδίου» για στρατιωτικό πραξικόπημα από τον στρατηγό Κορνίλωφ.^xxiv Ο Σουκάνωφ δίνει έμφαση στο ότι «ο Μιλιούκωφ, ο Ροντζιάνκο και ο Κορνίλωφ το είχαν αυτοί οι ίδιοι συλλάβει! Εμβρόντητοι , αυτοί οι γενναίοι ήρωες, από την επανάσταση είχαν εσπευσμένα αρχίσει να προετοιμάζουν, μυστικά, το σχέδιο δράσης τους. Για να διασκεδάσουν τις υποψίες, υποκίνησαν την κοινή γνώμη ενάντια σε όποιο επόμενο βήμα θα μπορούσαν οι Μπολσεβίκοι να κάνουν.^xxv
Δεν μπορούμε να αναλύσουμε εδώ λεπτομερώς την επιχείρηση.^xxvi Το σημαντικό είναι ότι η μαζική κινητοποίηση των εργατών και των στρατιωτών κατάφερε να σταματήσει τη στρατιωτική μηχανή επί τόπου. Και το αξιοσημείωτο είναι πως αυτή η απάντηση δόθηκε μέσα από την ανάπτυξη μιας οργανωτικής προσπάθειας που θα έδινε την τελική ώθηση για την ανανέωση των σοβιέτ και την πορεία τους προς την κατάκτηση της εξουσίας.
Τη νύχτα της 27ης Αυγούστου, το Σοβιέτ της Πετρούπολης πρότεινε τον σχηματισμό μιας Στρατιωτικής Επαναστατικής Επιτροπής για να οργανώσει την άμυνα της πρωτεύουσας. Η Μπολσεβίκικη μειοψηφία δέχτηκε την πρόταση αλλά πρόσθεσε ότι ένα τέτοιο σώμα «πρέπει να υποστηρίζεται από τη μάζα των εργατών και των στρατιωτών»^xxvii. Στην επόμενη συνεδρία οι Μπολσεβίκοι υπέβαλαν νέα πρόταση, που αποδέχτηκαν απρόθυμα η Μενσεβίκικη πλειοψηφία, για «διανομή όπλων στα εργοστάσια και στις εργατογειτονιές».^xxviii Όταν ανακοινώθηκε, υπήρξε άμεση ανταπόκριση: «Στις συνοικίες, σύμφωνα με τον εργατικό τύπο, εμφανίστηκαν αμέσως «ολόκληρες ουρές ανθρώπων ανυπόμονων να καταταγούν στις γραμμές τις ερυθροφρουράς». Άρχισε εκγύμναση στη σκοποβολή και στο χειρισμό των όπλων. Έμπειροι στρατιώτες χρησιμοποιήθηκαν για εκπαιδευτές. Μέχρι την 29η, είχαν σχηματιστεί Φρουρές σχεδόν σε κάθε συνοικία. Η Ερυθροφρουρά ανακοίνωσε την ετοιμότητά της να παρατάξει δύναμη 40.000 ντουφεκιών.[ . . ] Το γιγαντιαίο εργοστάσιο Πουτίλωφ έγινε το κέντρο της αντίστασης στη συνοικία του Πέτερχωφ. Εδώ σχηματίστηκαν εσπευσμένα μάχιμοι λόχοι. Η δουλειά στο εργοστάσιο συνεχίστηκε μέρα – νύχτα· συναρμολογούσαν ένα νέο τύπο κανονιού για τον εξοπλισμό των προλεταριακών πυροβολαρχιών»^xxix
Στην Πετρούπολη, «... τα συνοικιακά σοβιέτ έρχονταν πιο κοντά μεταξύ τους και περνούσαν αποφάσεις: να κηρύξουν το δια-συνοικιακό Συνέδριο διαρκές· να ορίσουν τους αντιπροσώπους τους στο επιτελείο που οργάνωσε η Εκτελεστική Επιτροπή· να σχηματίσουν εργατική πολιτοφυλακή· να θεσμοθετήσουν έλεγχο των συνοικιακών σοβιέτ πάνω στους κυβερνητικούς κομμισάριους· να οργανώσουν ομάδες άμεσης δράσης για τη σύλληψη αντεπαναστατών αγκιτατόρων»^xxx. Αυτά τα μέτρα « σήμαναν μια ιδιοποίηση όχι μόνο πολύ σημαντικών κυβερνητικών λειτουργιών, αλλά και λειτουργιών του Σοβιέτ της Πετρούπολης.[. . .] Η είσοδος των συνοικιών της Πετρούπολης στην αρένα της πάλης άλλαξε ακαριαία τόσο τα όρια όσο και την κατεύθυνσή της. Ξανά η ανεξάντλητη ζωτικότητα της σοβιετικής μορφής οργάνωσης αποκαλύφθηκε. Αν και παραλυμένα από τα πάνω από την ηγεσία των Συμβιβαστικών, τα σοβιέτ αναγεννήθηκαν από τα κάτω στην κρίσιμη στιγμή υπό την πίεση των μαζών»^xxxi
Η γενίκευση αυτή της αυτοοργάνωσης των μαζών διαδόθηκε διατρέχοντας ολόκληρη τη χώρα. Ο Τρότσκυ παραθέτει την περίπτωση του Έλσιγκφορς, όπου « ένα γενικό συνέδριο όλων των σοβιετικών οργανώσεων που έστειλε τους κομμισάσριούς του στα γραφεία του γενικού κυβερνήτη, του διοικητή, της μυστικής υπηρεσίας και άλλων σημαντικών θεσμών. Έκτοτε, καμία εντολή δεν ήταν έγκυρη χωρίς την υπογραφή του. Οι τηλέγραφοι και τα τηλέφωνα τέθηκαν υπό έλεγχο»^xxxii και συνέβη κάτι που ήταν πολύ σημαντικό: «τη δεύτερη μέρα, ένας φαντάρος Κοζάκος εμφανίστηκε μπροστά στη Επιτροπή με την ανακοίνωση ότι ολόκληρο το σύνταγμα είναι εναντίον του Κορνίλωφ. Αντιπρόσωποι των Κοζάκων εισήχθηκαν για πρώτη φορά στο σοβιέτ»^xxxiii

Σεπτέμβριος 1917: Η Ολική Ανανέωση των Σοβιέτ

Η κατάπνιξη του πραξικοπήματος του Κορνίλωφ προκάλεσε μια δραματική ανατροπή στην ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των τάξεων: η Προσωρινή Κυβέρνηση του Κερένσκυ εμπλέχτηκε στο όλο πράγμα. Οι μάζες πήραν τον αποκλειστικό έλεγχο των γεγονότων, δυναμώνοντας και αναζωογονώντας τα συλλογικά τους όργανα. Η απάντησή τους στον Κορνίλωφ ήταν «η έναρξη ενός ριζικού μετασχηματισμού της όλης κατάστασης, μια ρεβάνς για τα Ιουλιανά. Το Σοβιέτ ξαναγεννήθηκε!»^xxxiv
Η εφημερίδα Ρετς του κόμματος των Καντέτων,^xxxv δεν έσφαλε στην διαπίστωση: «οι δρόμοι κατακλύστηκαν από ένοπλους εργάτες που τρομοκρατούν τους φιλήσυχους κατοίκους. Στα σοβιέτ, οι Μπολσεβίκοι απαιτούν σθεναρά την απελευθέρωση των φυλακισμένων συντρόφων τους. Όλοι είναι πεπεισμένοι ότι μόλις τερματίστηκε η δράση του στρατηγού Κορνίλωφ, οι Μπολσεβίκοι, αντιμαχόμενοι από την πλειοψηφία στα σοβιέτ, θα χρησιμοποιήσουν όλη τους την ενέργεια για να τα εξαναγκάσουν να υιοθετήσουν τουλάχιστον ένα μέρος του προγράμματός τους.» Η Ρετς έσφαλλε όμως σε ένα πράγμα: δεν ήταν οι Μπολσεβίκοι που εξανάγκασαν τα σοβιέτ να ακολουθήσουν το πρόγραμμά τους, αλλά οι μάζες που εξανάγκασαν τα σοβιέτ να υιοθετήσουν το πρόγραμμα των Μπολσεβίκων.
Οι εργάτες είχαν αποκτήσει τεράστια αυτοπεποίθηση και θέλησαν να την εξασκήσουν στην πλήρη ανανέωση των σοβιέτ. Πόλη με την πόλη, σοβιέτ με το σοβιέτ, σε μια ιλιγγιώδη διαδικασία, οι παλιές σοσιαλ-προδοτικές πλειοψηφίες ανατράπηκαν και νέα σοβιέτ με πλειοψηφίες των Μπολσεβίκων και άλλων επαναστατικών ομάδων (Αριστεροί Σοσιαλεπαναστάτες, Διεθνιστές Μενσεβίκοι, αναρχικοί) αναδείχτηκαν μετά από συζητήσεις και μαζικές ψηφοφορίες.
Ο Σουκάνωφ περιγράφει την ψυχική κατάσταση των εργατών και των στρατιωτών: «Οδηγημένοι από το ταξικό ένστικτο και , ως ένα βαθμό, από την ταξική συνείδηση, με την οργανωμένη θεωρητική επιρροή των Μπολσεβίκων, κουρασμένοι από τον πόλεμο και τις κακουχίες, απογοητευμένη από την άγονη επανάσταση που δεν τους είχε δώσει ακόμη τίποτε, οργισμένοι με τα αφεντικά και την κυβέρνηση που ζούσαν ακόμα μέσα στις ανέσεις τους, με την επιθυμία να ασκήσουν την εξουσία που ήταν επιτέλους δική τους, ήταν ανυπόμονοι να ριχτούν στη μάχη.»^xxxvi
Τα επεισόδια σε αυτήν την επανακατάκτηση και ανανέωση των σοβιέτ είναι λεγεώνα ολόκληρη. «Τη νύχτα της 31ης Αυγούστου – 1ης Σεπτέμβρη, κι ενώ ακόμα προέδρευε ο Τσέιντζε, το Σοβιέτ ψήφισε για μια κυβέρνηση των εργατών και των αγροτών. Τα απλά μέλη των συμβιβαστικών πτερύγων υπερψήφισαν σχεδόν συμπαγώς την πρόταση των Μπολσεβίκων. Η αντίπαλη πρόταση του Τσερετέλι πήρε μόνο 15 ψήφους. Το συμβιβαστικό προεδρείο δεν μπορούσε να πιστέψει στα μάτια του. Η δεξιά ζήτησε ονοματική ψηφοφορία που πήρε μέχρι τις 3 το πρωί. Για να αποφύγουν την ανοιχτή καταψήφιση των κομμάτων τους, πολλοί από τους αντιπροσώπους πήγαν στα σπίτια τους. Αλλά ακόμα κι έτσι και παρόλες τις μεθόδους πίεσης, η απόφαση των Μπολσεβίκων απέσπασε 279 ψήφους στην τελική ψηφοφορία έναντι 115. Ήταν ένα γεγονός μεγάλης σημασίας. Ήταν η αρχή του τέλους. Το προεδρείο, εμβρόντητο, είπαν ότι θα παραιτούνταν»^xxxvii
Στις 2 Σεπτεμβρίου, ένα συνέδριο όλων των σοβιέτ στη Φινλανδία πήρε απόφαση να αναλάβουν τα σοβιέτ την εξουσία, με 700 ψήφους υπέρ, 13 κατά και 36 λευκά. Το περιφερειακό Συνέδριο των Σοβιέτ της Σιβηρίας ενέκρινε μια παρόμοια απόφαση. Το σοβιέτ της Μόσχας έκανε το ίδιο στις 5 Σεπτεμβρίου, σε μια δραματική συνεδρίαση στην οποία έγινε αποδεκτή μια πρόταση για άρση εμπιστοσύνης προς την Προσωρινή Κυβέρνηση και την Εκτελεστική Επιτροπή. «Στις 8 Σεπτεμβρίου, η Μπολσεβίκικη απόφαση υιοθετήθηκε από το σοβιέτ των εργατικών αντιπροσώπων του Κιέβου με μια πλειοψηφία 130 ψήφων έναντι 66 – αν και υπήρχαν μόνο 95 αντιπρόσωποι στην επίσημη μπολσεβίκικη πτέρυγα».^xxxviii Για πρώτη φορά, το Σοβιέτ των αγροτικών αντιπροσώπων από την Πετρούπολη εξέλεξε έναν μπολσεβίκο για εκπρόσωπό του.
Το αποκορύφωμα αυτής της διαδικασίας ήταν η ιστορική συνεδρίαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης στις 9 Σεπτεμβρίου. Είχε προετοιμαστεί μέσα από αναρίθμητες συνελεύσεις στα εργοστάσια, στις γειτονιές και στα συντάγματα. Περίπου 1000 αντιπρόσωποι παρακολούθησαν μια συνέλευση όπου το Γραφείο είχε προτείνει την ακύρωση της ψηφοφορίας της 31ης Αυγούστου. Η νέα ψηφοφορία έδωσε ένα αποτέλεσμα που σήμανε την οριστική απόρριψη της πολιτικής των σοσιαλ-προδοτών: 519 ψήφοι κατά της ακύρωσης και υπέρ της κατάληψης της εξουσίας από τα σοβιέτ, 414 ψήφοι υπέρ του προεδρείου και 67 λευκά.
Θα μπορούσε κάποιος να νομίσει, από μια επιφανειακή άποψη, ότι η ανανέωση των σοβιέτ ήταν απλώς μια αλλαγή της πλειοψηφίας, που πέρασε από τους σοσιαλ-προδότες στους Μπολσεβίκους. Είναι βέβαιο – και θα το δούμε λεπτομερέστερα στο επόμενο μέρος του άρθρου – ότι η εργατική τάξη και επομένως τα κόμματά της επίσης, βαρύνονταν ακόμα από μια οπτική που βρισκόταν υπό την ισχυρή επιρροή του κοινοβουλευτισμού, όπου η τάξης επιλέγει «αντιπροσώπους για να δρουν εξ ονόματός της», αλλά είναι σημαντικό κα κατανοήσει κανείς ότι δεν ήταν αυτή η βάση της ανανέωσης των σοβιέτ.

1. Η ανανέωση χτίστηκε πάνω στο πλατύ δίκτυο των συνελεύσεων των σοβιέτ βάσης (εργοστασιακά και συνοικιακά συμβούλια, επιτροπές των συνταγμάτων, μικτές συνελεύσεις). Μετά το πραξικόπημα του Κορνίλωφ, συνέβαιναν δραματικά πολλαπλάσιες τέτοιες συνελεύσεις. Κάθε συνεδρία σοβιέτ υιοθέτησε μια ενιαία και καθαρή θέση που προέκυψε από έναν απέραντο πλήθος προκαταρκτικών συνελεύσεων.
2. Αυτή η αυτοοργάνωση των μαζών καθοδηγήθηκε συνειδητά και ενεργά από τα ανανεωμένα σοβιέτ. Ενώ τα προηγούμενα σοβιέτ ήταν αυτόνομα και συγκάλεσαν λίγες μόνο μαζικές συνάξεις, τα νέα σοβιέτ συγκάλεσαν ανοιχτές συνελεύσεις σε καθημερινή βάση. Ενώ τα πρώτα σοβιέτ φοβόντουσαν, ακόμα και αποδοκίμαζαν τις συνελεύσεις στα εργοστάσια και στις γειτονιές, τα καινούργια συνεχώς τις συγκαλούσαν. Το σοβιέτ συγκάλεσε συνελεύσεις «της βάσης» για κάθε σημαντικό ή ουσιώδες ζήτημα που έθετε ο δημόσιος αντίλογος ώστε να μπορέσει να λάβει θέση. Η τέταρτη Προσωρινή Κυβέρνηση συνασπισμού (στις 25 Σεπτεμβρίου) συνάντησε αντιδράσεις: «Λίγο μετά την απόφαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης που αρνήθηκε την υποστήριξη του νέου συνασπισμού, ένα κύμα συνελεύσεων διέτρεξε σαρωτικά τις δύο πρωτεύουσες και την επαρχία. Εκατοντάδες χιλιάδων εργάτες και στρατιώτες, διαμαρτυρόμενοι κατά του σχηματισμού νέας αστικής κυβέρνησης, δεσμεύτηκαν να διεξαγάγουν μια αποφασιστική πάλη εναντίον της και απαίτησαν εξουσία στα Σοβιέτ»^xxxix
3. Η εξάπλωση των περιφερειακών συνεδρίων των σοβιέτ – που μεταδόθηκε σαν πυρκαγιά σε κάθε άκρη της Ρωσικής επικράτειας από τα μέσα Σεπτεμβρίου – ήταν θεαματική. « Όλες αυτές τις βδομάδες οι πολυάριθμες συνελεύσεις των περιφερειακών συνεδρίων των σοβιέτ αντανακλούσαν τις διαθέσεις των μαζών. Το περιφερειακό συνέδριο της Μόσχας συνήλθε τις πρώτες μέρες του Οκτώβρη επιδεικνύοντας μια τυπικά γρήγορη Μπολσεβικοποίηση και πόλωση. Στην αρχή των διαβουλεύσεων οι Σοσιαλεπαναστάτες πρότειναν μια απόφαση αντίθετη προς τη μεταβίβαση της εξουσίας στα σοβιέτ, που έλαβε 159 ψήφους έναντι 132. Αλλά σε μια άλλη ψηφοφορία, τρεις μέρες αργότερα, η Μπολσεβίκικη πτέρυγα έλαβε 116 ψήφους έναντι 97 [. . . ] Κατόπιν σε πολλά συνέδρια των σοβιέτ πέρασαν επίσης Μπολσεβίκικες αποφάσεις, που καλούσαν όλες στην ανάληψη της εξουσίας από το Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ και την κατάργηση της Προσωρινής Κυβέρνησης. Στο Αικατερίνενμπουργκ, 120 εκπρόσωποι από 56 σοβιέτ των Ουραλίων συναντήθηκαν στις 13 Οκτωβρίου. 86 από αυτούς ήταν Μπολσεβίκοι [. . . ] Στο Σάρατωφ το περιφερειακό συνέδριο του Βόλγα απέρριψε μια πρόταση των Μενσεβίκων – Σοσιαλεπαναστατών και υιοθέτησε την Μπολσεβίκικη . . .»^xl

Αλλά είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε δύο θέματα θεμελιώδους σημασίας για μας.

Το πρώτο είναι το γεγονός ότι η απόσπαση της πλειοψηφίας υπέρ των αποφάσεων που προωθούσαν οι Μπολσεβίκοι, σήμανε πολύ περισσότερα από το ότι μια απλή αντιπροσωπία ψήφισε υπέρ ενός κόμματος. Το Μπολσεβίκικο κόμμα ήταν το μόνο κόμμα με σαφή θέση υπέρ όχι μόνο της κατάληψης της εξουσίας αλλά και προτείνοντας έναν συγκεκριμένο τρόπο πραγματοποίησής της: μια εξέγερση με ένα περιεκτικό σχέδιο που θα ανέτρεπε την Προσωρινή Κυβέρνηση και θα αποψίλωνε την εξουσία του κράτους. Ενώ τα σοσιαλπροδοτικά κόμματα ανακοίνωναν την πρόθεσή τους να εξαναγκάσουν τα σοβιέτ σε χαρακίρι, ενώ τα άλλα επαναστατικά κόμματα έκαναν μη ρεαλιστικές ή ασαφείς προτάσεις, μόνο οι Μπολσεβίκοι ήταν πεπεισμένοι ότι: «. . . το Σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών και των στρατιωτών είναι μία πραγματικότητα μόνο ως όργανο εξέγερσης , ως όργανο επαναστατικής εξουσίας. Έξω από αυτό, τα Σοβιέτ είναι ένα άθυρμα χωρίς νόημα που μόνο απάθεια, αδιαφορία και απογοήτευση μπορεί να προκαλέσει ανάμεσα στις μάζες, που δικαίως απηύδησαν με την ατέρμονη επανάληψη αποφάσεων και διαμαρτυριών.»^xli
Ήταν επομένως φυσικό που οι εργατικές μάζες έδειξαν εμπιστοσύνη στους Μπολσεβίκους, όχι βέβαια ως λευκή επιταγή, αλλά βλέποντάς τους ως ένα όργανο της δικής τους πάλης που βάδιζε προς την κορύφωση: την εξέγερση και την κατάληψη της εξουσίας. «Το στρατόπεδο της αστικής τάξης είχε τώρα λόγο συναγερμού. Η κρίση ήταν εναργής στον καθένα. Η κινητοποίηση των μαζών οφθαλμοφανώς σαν χείμαρρος ξεχείλιζε, ο αναβρασμός στις γειτονιές της εργατικής τάξης της Πετρούπολης ήταν προφανής. Ακούγαμε μόνο τους Μπολσεβίκους. Στο διάσημο Μοντέρνο Αμφιθέατρο, όπου ο Τρότσκυ, ο Βολοντάρσκυ και ο Λουνατσάρσκυ ήρθαν να μιλήσουν, είδαμε ατέλειωτες ουρές και πλήθη που το τεράστιο κτίριο ήταν αδύνατο να χωρέσει. Οι αγκιτάτορες προέτρεπαν το πέρασμα από τη ρητορική στη δράση και υποσχέθηκαν εξουσία στα Σοβιέτ στο άμεσο μέλλον» Έτσι περιέγραψε ο Σουκάνωφ, μολονότι αντίπαλος των Μπολσεβίκων, την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στα μέσα Οκτωβρίου.^xlii

Το δεύτερο είναι πως τα συσσωρευμένα γεγονότα του Σεπτεμβρίου και Οκτωβρίου υποδείκνυαν μια σημαντική αλλαγή στη νοοτροπία των μαζών. Όπως είδαμε στο προηγούμενο μέρος του άρθρου, το σύνθημα «Όλη η Εξουσία στα Σοβιέτ» που ρίχτηκε ανιχνευτικά το Μάρτιο, υποστηρίχτηκε δυναμικά από τον Λένιν τον Απρίλιο, διεκδικήθηκε μαζικά στις διαδηλώσεις του Ιουνίου και του Ιουλίου, ήταν μέχρι τότε περισσότερο προσδοκία παρά ένα συνειδητά ενστερνισμένο πρόγραμμα δράσης.
Μια αιτία για την αποτυχία του κινήματος τον Ιούλιο ήταν πως η πλειοψηφία απαιτούσε τα σοβιέτ να «εξαναγκάσουν» την Προσωρινή Κυβέρνηση να συμπεριλάβει στη σύνθεσή της «σοσιαλιστές υπουργούς».
Αυτή η διαίρεση μεταξύ Σοβιέτ και Κυβέρνησης έδειξε μία σαφή έλλειψη κατανόησης της δουλειάς που είχε να φέρει εις πέρας η προλεταριακή επανάσταση, η οποία δεν είναι βεβαίως το να «επιλέξει τη δική της Κυβέρνηση» και να διατηρήσει τη δομή του παλαιού κράτους, αλλά το να καταστρέψει την κρατική μηχανή και να επωμισθεί αδιαμεσολάβητα την εξουσία. Αν και, όπως θα δούμε, η πολλαπλότητα των νέων προβλημάτων και συγχύσεων θα επηρέαζε την συνείδηση των μαζών, άρχισαν πάντως να βλέπουν το σύνθημα «Όλη η Εξουσία στα Σοβιέτ» υπό περισσότερο συγκεκριμένους και ακριβείς όρους.
Ο Τρότσκυ καταδεικνύει πώς οι σοσιαλπροδότες, έχοντας χάσει τον έλεγχο του Σοβιέτ της Πετρούπολης, χρησιμοποίησαν κάθε διαθέσιμο μέσο, επικεντρώνοντας στην τελευταία τους έπαλξη, την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή: «Η Εκτελεστική Επιτροπή είχε σε πρόσφορο χρόνο μεταφέρει μακριά από το Σοβιέτ της Πετρούπολης τις δύο εφημερίδες που είχε ιδρύσει, όλα τα διοικητικά γραφεία, όλους τους πόρους και τεχνικό εξοπλισμό, συμπεριλαμβανομένων των γραφομηχανών και των επίπλων γραφείου. Τα αμέτρητα αυτοκίνητα που βρέθηκαν στη διάθεση του Σοβιέτ από τον Φεβρουάριο, είχαν μέχρι το τελευταίο εναποτεθεί στον Όλυμπο των συμβιβαστικών. Οι νέοι ηγέτες δεν είχαν τίποτε – ούτε ταμείο, ούτε εφημερίδες, ούτε γραμματειακό μηχανισμό, ούτε μέσα μεταφοράς, ούτε στυλό ούτε μολύβι. Τίποτε εκτός από τα ντουβάρια και την καυτή εμπιστοσύνη των εργατών και στρατιωτών. Κι αυτό όμως , αποδείχτηκε αρκετό»^xliii

Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή, Σοβιετικό Όργανο της Εξέγερσης

Τις πρώτες μέρες του Οκτωβρίου, μια θάλασσα αποφάσεων των σοβιέτ απ' άκρη σ' άκρη της χώρας καλούσαν σε σύνοδο , που ανέβαλλαν συνεχώς οι σοσιαλπροδότες, το Συνέδριο των Σοβιέτ ώστε να αρχίσουν να παίρνονται πρακτικά μέτρα για την κατάληψη της εξουσίας.
Ο προσανατολισμός αυτός ήταν μια απάντηση τόσο στην Ρωσική όσο και στη διεθνή κατάσταση. Στη Ρωσία , οι αγροτικές εξεγέρσεις εξαπλώνονταν σε σχεδόν όλες τις περιοχές και υπήρξαν ευρύτατες καταλήψεις γης· οι στρατιώτες λιποτακτούσαν από τα στρατόπεδα και γυρνούσαν στα χωριά τους, επιδεικνύοντας ολοένα και περισσότερη κόπωση μπροστά σε έναν αδιέξοδο πόλεμο· οι εργάτες στα εργοστάσια είχαν να κάνουν με δολιοφθορές της παραγωγής από μερικά αφεντικά και διευθυντές· ολόκληρη η κοινωνία απειλούνταν με λιμό εξαιτίας της ολικής κατάρρευσης των προμηθειών και του αυξανόμενου κόστους ζωής. Στο διεθνές μέτωπο, λιποταξίες, ανυπακοή και αδελφοποίηση μεταξύ των αντιπάλων στρατιωτών πολλαπλασιάζονταν· ένα απεργιακό κύμα απλώθηκε σε όλη τη Γερμανία, μια γενική απεργία ξέσπασε τον Αύγουστο του 1917 στην Ισπανία. Το Ρώσικο προλεταριάτο έπρεπε να καταλάβει την εξουσία, όχι μόνο για να απαντήσει στα δυσεπίλυτα προβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα αλλά , και πιο σημαντικό, για να ανοίξει ένα ρήγμα μέσα από το οποίο η παγκόσμια επανάσταση θα αναπτυσσόταν ενάντια στα τρομερά βάσανα που είχαν προκαλέσει τα τρία χρόνια πολέμου.
Απέναντι στην επαναστατική ανάταση των μαζών, η αστική τάξη έστρεψε τα δικά της όπλα. Το Σεπτέμβριο, προσπάθησαν να συγκαλέσουν ένα δημοκρατικό συνέδριο πράγμα που απέτυχε και πάλι, όπως εκείνο της Μόσχας. Για λογαριασμό τους οι σοσιαλπροδότες έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν για να καθυστερήσουν το Συνέδριο των Σοβιέτ, με στόχο να κρατήσουν τα σοβιέτ σε όλη τη χώρα διασκορπισμένα και ανοργάνωτα έτσι ώστε να εμποδίσουν την ενοποίησή τους για τον σκοπό της κατάληψης της εξουσίας.
Αλλά το πιο τρομερό τους όπλο, που ακόμα έπαιρνε μορφή, ήταν η προσπάθεια δολιοφθοράς της άμυνας της Πετρούπολης ώστε ο Γερμανικός στρατός να συνέτριβε την πιο προωθημένη έπαλξη της επανάστασης. Ο Κορνίλωφ, ο «πατριώτης», είχε κιόλας δοκιμάσει αυτό το κόλπο τον Αύγουστο, όταν εγκατέλειψε την επαναστατημένη Ρίγα ^xliv στα Γερμανικά στρατεύματα που «απεκατέστησαν την τάξη» με ένα λουτρό αίματος. Η μπουρζουαζία που κάνει την εθνική άμυνα πιστεύω της, χρησιμοποιώντας την ως δηλητήριο εναντίον του προλεταριάτου, δεν διστάζει να συνταχθεί με τους πιο άγριους ιμπεριαλιστικούς της ανταγωνιστές όταν βλέπει την εξουσία της να απειλείται από τον ταξικό εχθρό.
Αυτό το ζήτημα, η άμυνα της Πετρούπολης, οδήγησε τις συζητήσεις στο Σοβιέτ προς τον σχηματισμό μιας Στρατιωτικής-Επαναστατικής Επιτροπής, που αποτελούσαν εκλεγμένοι εκπρόσωποι από το Σοβιέτ της Πετρούπολης, από το τομέα των στρατιωτών αυτού του Σοβιέτ, από τους σοβιετικούς εκπροσώπους του στόλου της Βαλτικής, από την ερυθροφρουρά, από την Περιφερειακή Επιτροπή των Σοβιέτ της Φινλανδίας, από το συνέδριο των εργοστασιακών συμβουλίων, από την ένωση σιδηροδρομικών και από την στρατιωτική οργάνωση του Μπολσεβίκιου κόμματος. Ένα νεαρό και αγωνιστικό μέλος των Αριστερών ΣοσιαλΕπαναστατών, ο Λάζιμιρ, αναδείχθηκε επικεφαλής αυτής της επιτροπής. Οι σκοποί της επιτροπής ήταν τόσο να υπερασπιστεί την Πετρούπολη, όσο και να προετοιμάσει τον ένοπλο ξεσηκωμό, δύο σκοποί οι οποίοι «άλλοτε αλληλοαποκλειόμενοι, γίνονταν τώρα πράγματι ένα. Έχοντας καταλάβει την εξουσία, το Σοβιέτ θα ήταν υποχρεωμένο να αναλάβει την στρατιωτική άμυνα της Πετρούπολης»^xlv
Την επομένη μέρα συστήθηκε ένα Διαρκές Συνέδριο όλων των Στρατιωτικών Φρουρών της Πετρούπολης και των περιχώρων. Με αυτά τα δύο όργανα, το προλεταριάτο ήταν εφοδιασμένο με τα μέσα της εξέγερσης, τα ουσιώδη και απαραίτητα μέσα για την κατάληψη της εξουσίας.
Αντίθετα με τις παραμυθένιες ιστορίες που έπλεξε η μπουρζουαζία και παρουσιάζουν τον Οκτώβρη ως «πραξικόπημα των Μπολσεβίκων» η εξέγερση ήταν καρπός των σοβιέτ και πιο ειδικά του Σοβιέτ της Πετρούπολης. Τα όργανα που είχαν σχολαστικά προετοιμάσει βήμα – βήμα την στρατιωτική ήττα της Προσωρινής Κυβέρνησης, της τελευταίας έπαλξης του αστικού κράτους, ήταν η Στρατιωτική – Επαναστατική Επιτροπή και το Διαρκές Συνέδριο των Στρατιωτικών Φρουρών. Η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή ανάγκασε το Αρχηγείο του στρατού να υποβάλλουν για έγκριση κάθε διαταγή και κάθε απόφαση, ακόμα και την πιο ασήμαντη, έτσι που το παρέλυσε εντελώς. Στις 22 Οκτωβρίου , σε μια δραματική συνέλευση, το τελευταίο δύστροπο σύνταγμα – το σύνταγμα Πέτρου και Παύλου – συμφώνησε να υπαχθεί στην Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή. Στις 23 Οκτωβρίου, μια μνημειώδη ημέρα, χιλιάδες συνελεύσεις εργατών και στρατιωτών έλαβαν μέρος στην τελική κατάληψη της εξουσίας. Η κίνηση ματ εκτελέστηκε από την εξέγερση στις 25 Οκτωβρίου, που κατέλαβε το αρχηγείο και την έδρα της Προσωρινής Κυβέρνησης, αντιμετώπισε τα τελευταία στρατεύματα που είχαν παραμείνει πιστά σ' αυτήν, συνέλαβε τους υπουργούς και τους στρατηγούς, κατέλαβε τα κέντρα επικοινωνιών και με όλα αυτά κατέστρωσε τις συνθήκες ώστε την επόμενη μέρα το Συνέδριο των Σοβιέτ πασών των Ρωσιών πήρε την εξουσία.

Σημειώσεις

iΤρότσκυ, Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης, τόμος 2, κεφ 11 «Οι Μάζες υπό Επίθεση» σελ. 756 (Pluto Press).

ii. Βλέπε την πολύ λεπτομερειακή ανασκευή αυτής της θέσης στο έργο του Τρότσκυ Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης., τόμος 2, κεφ. 4, «Ο Μήνας της Μεγάλης συκοφαντίας»

iiiΟ στρατηγός Νοξ, επικεφαλής της Βρετανικής στρατιωτικής αποστολής είπε:«Δεν ενδιαφέρομαι για την κυβέρνηση Κερένσκυ, είναι πολύ ασθενής. Το ζητούμενο είναι μια στιβαρή δικτατορία. Το ζητούμενο είναι οι Κοζάκοι. Αυτός ο λαός χρειάζεται το μαστίγιο! Μια δικτατορία - αυτό ακριβώς χρειάζεται. Έτσι είπε ο αντιπρόσωπος της κυβέρνησης της παλαιότερης δημοκρατίας» , παράθεση του Τρότσκυ στο «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης», τόμος 2, κεφ. 9, "Η Εξέγερση του Κορνίλοφ", σελ.724.

iv Τρότσκυ, στο ίδιο, τόμος 2 , κεφ. 11, "Οι Μάζες υπό Επίθεση", σελ.764.

vLouis – Eugène Cavaignac (1802 – 1857) Γάλλος στρατηγός, εκτελεστής της εξέγερσης των Παριζιάνων εργατών το 1848

viΛένιν, Η Πολιτική Κατάσταση (Τέσσερις Θέσεις), 23 (10) Ιουλίου 1917.

vii Στο ίδιο

viii Στο ίδιο

ix Για παραπομπές βλέπε το δεύτερο μέρος του άρθρου

x Τα Σοβιέτ, Τα Συμβούλια των Ρώσων Εργατών Αγροτών και Στρατιωτών, 1905 – 1917. Κεφ 4 «Μπολσεβικισμός και τα Συμβούλια του 1917» σελ 170 (Pantheon Books, 1974).

xi Λένιν, Για τα Συνθήματα, μέσα Ιουλίου 1917.

xii Στο ίδιο

xiii Βλέπε το προηγούμενο – 2ο μέρος – του άρθρου και την παράγραφο υπό τον τίτλο «Μάρτιος 1917: ένα Γιγάντιο Δίκτυο Σοβιέτ Απλώνεται σε Ολόκληρη τη Ρωσία»

xiv Σουκάνωφ, ένας Μενσεβίκος Διεθνιστής, διάσπαση από την αριστερή πτέρυγα του Μενσεβικισμού όπου αγωνίστηκε και ο Μάρτωφ. Δημοσίευσε τα Απομνημονεύματά του σε 7 τόμους. Μια συντομευμένη εκδοχή τους δημοσιεύτηκε στα Γαλλικά υπό τον τίτλο Η Ρωσική Επανάσταση , (εκδόσεις Stock, 1965). Όλες οι παραθέσεις κατωτέρω είναι μεταφράσεις μας από την Γαλλική αυτή έκδοση.

xv Σουκάνωφ, στο ίδιο, «Θρίαμβος της αντίδρασης· Γύρω από τη συμμαχία», σελ.210.

xvi Anweiler, στο ίδιο. Κεφ. 3, "Τα Σοβιέτ και η Ρωσική Επανάσταση του 1917", σελ.108.

xvii Σουκάνωφ, στο ίδιο "Ο θρίαμβος της αντίδρασης· εις βάθος»

xviii Τρότσκυ, στο ίδιο, τόμος 2, κεφ 11, «Οι Μάζες υπό Επίθεση» σελ. 767

xix Στο ίδιο

xx Στο ίδιο

xxi Σουκάνωφ, στο ίδιο «Αντεπανάσταση και αποσύνθεση της δημοκρατίας· μετά τον Ιούλη: ή δεύτερη και η τρίτη συμμαχία».

xxii Σουκάνωφ, στο ίδιο, «Το Όνειδος της Μόσχας».

xxiii Τρότσκυ, στο ίδιο, Τόμος 2, κεφ. 6, «Κερένσκυ και Κορνίλωφ», σελ.658.

xxiv Κορνίλωφ: εντελώς ανίκανος στρατηγός που διακρίθηκε για τις απανωτές ήττες του στο μέτωπο , επαινέθηκε στη συνέχεια από τα αστικά κόμματα και θεωρήθηκε «εθνικός ήρωας» μετά τα Ιουλιανά

xxv Σουκάνωφ, στο ίδιο , «Η Ενοποιημένη Μπουρζουαζία σε Δράση».

xxvi Τρότσκυ, στο ίδιο, Τόμος 2, κεφ. 5, «Η Αντεπανάσταση Σηκώνει Κεφάλι»· κεφ. 6, «Κερένσκυ και Κορνίλωφ»· κεφ. 8, «Η Συνωμοσία του Κερένσκυ» και κεφ. 9, «Η Εξέγερση του Κορνίλωφ»

xxvii Σουκάνωφ, στο ίδιο , «Η Ενοποιημένη Μπουρζουαζία σε Δράση».

xxviii Στο ίδιο

xxix Τρότσκυ, στο ίδιο, Τόμος 2, κεφ. 10, «Η Μπουρζουαζία Μετρά τη Δύναμη με τη Δημοκρατία» , σελ..735.

xxx Στο ίδιο, σελ.734.

xxxi Στο ίδιο, η έμφαση δική μας.

xxxii Στο ίδιο, σελ.737.

xxxiii Στο ίδιο

xxxiv Σουκάνωφ, στο ίδιο , «Η Ενοποιημένη Μπουρζουαζία σε Δράση».

xxxv Κόμμα των Καντέτων: Συνταγματικό Δημοκρατικό Κόμμα, το κύριο αστικό κόμμα της εποχής.

xxxvi Σουκάνωφ, στο ίδιο , «Η Αποσάθρωση της Δημοκρατίας Μετά τον ξεσηκωμό του Κορνίλωφ».

xxxvii Τρότσκυ, στο ίδιο, Τόμος 2, κεφ. 12, «Η Παλίρροια» , σελ..803.

xxxviii Στο ίδιο

xxxix Σουκάνωφ, στο ίδιο, «Η Προετοιμασία του Πυροβολικού»

xl Anweiler, στο ίδιο., κεφ 4, «Μπολσεβικισμός κα τα Συμβούλια, 1917» σελ.182. Στα παραρτήματα υπάρχει ένας κατάλογος με πολλά περιφερειακά συνέδρια που δυνητικά κάλυπταν όλη την αυτοκρατορία και τα οποία με ψηφοφορίες τους αποφάσισαν την κατάληψη της εξουσίας.

xli Λένιν, Θέσεις για την αναφορά στη Συνδιάσκεψη της 8ης Οκτωβρίου για την οργάνωση της Πετρούπολης.« Για το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ»» 8 Οκτωβρίου 1917

xlii Σουκάνωφ, στο ίδιο, «Η Προετοιμασία του Πυροβολικού»

xliii Τρότσκυ, στο ίδιο, Τόμος 2, κεφ. 12, «Η Παλίρροια» , σελ.807.

xliv Πρωτεύουσα της Εσθονίας, τότε μέρους της Ρωσικής Αυτοκρατορίας

xlv Τρότσκυ, στο ίδιο, Τόμος 3, «Η Στρατιωτική – Επαναστατική Επιτροπή» σελ..945.