H Ουγγαρία των σοβιέτ και το επαναστατικό κύμα του 1919

Συνεχίζοντας το αφιέρωμά μας στα εργατικά συμβούλια δημοσιεύουμε ένα άρθρο από το Blog AVANT GARDE.


Πρόκειται για το χρονικό της Ουγγρικής περίπτωσης.Από μια άποψη η ιστορία της Ουγγρικής επανάστασης αποτελεί την πικρή επαλήθευση της κουβέντας του Λένιν για τις τοτινές συνθήκες:«Το πρώτο μας βήμα ήταν να δημιουργήσουμε ένα αληθινό Κομμουνιστικό Κόμμα, έτσι ώστε να ξέρουμε με ποιον μιλάμε και ποιον μπορούμε να εμπιστευτούμε πλήρως»


Στα τέλη του 1918 το τέλος του α΄ ιμπεριαλιστικού πολέμου έβρισκε τη γη της ανατολικής Ευρώπης σε μια κατάσταση χάους. Η κατάρρευση των τριών αυτοκρατοριών (Γερμανία, Αυστρία, Ρωσία) άφησε ένα τεράστιο κενό που προσπαθούσαν να καλύψουν οι πόθοι των διάφορων εθνών που έβλεπαν ορατό το ενδεχόμενο να αποκτήσουν το δικό τους κράτος και σε συνεργασία με τους νικητές της Αντάτ μοίραζαν τα σύνορα. Οι λαοί της περιοχής, φλογισμένοι από το παράδειγμα των μπολσεβίκων στη Ρωσία έθεταν το αίτημα της κοινωνικής απελευθέρωσης σε σύγκρουση με τα καταρρέοντα καθεστώτα, τους νικητές της Αντάτ και τις εθνικιστικές αστικές τάξεις της περιοχής. Τις κοινωνικές στερήσεις που ο πόλεμος είχε προκαλέσει, η κατάρρευση τις όξυνε απερίγραπτα. Οι φαντάροι που γύριζαν από τα μέτωπα στις πόλεις τους δεν κουβαλούσαν μόνο τα όπλα τους, αλλά και την οργή τους για έναν πόλεμο που δεν κατάλαβαν γιατί πολεμούσαν, αλλά -συχνά- και τις προκηρύξεις των μπολσεβίκων. Το υλικό για την επανάσταση στην κεντρική Ευρώπη ήταν έτοιμο.
Στην Ουγγαρία τα χαρακτηριστικά της διάλυσης και της λαϊκής αφύπνισης είναι εντονότερα από οπουδήποτε αλλού. Η εξέγερση του στόλου στο Κάταρο, που καταπνίγηκε, ήταν το προανάκρουσμα της επερχόμενης θύελας. Ο συνεχιζόμενος πόλεμος και οι στερήσεις έχουν φέρει τις μάζες στα όρια της ανοχής τους. Το παράδειγμα της ρώσικης επανάστασης που συνεπαίρνει τους καταπιεσμένους συμβάλει σε μια πρωτόγνωρη ριζοσπαστικοποίηση των μαζών, που ωστόσο παραμένει βουβή. Ένας πιο προσεχτικός παρατηρητής μπορεί να συλλάβει τις διεργασίες στη συνείδηση των μαζών. Αδιάψευστο στοιχείο η διάθεση των εργατών να οργανωθούν. Από 150 χιλιάδες συνδικαλισμένους εργάτες στην αρχή του 17 στο τέλος της χρονιάς έχουν φτάσει τις 700 χιλιάδες.
Αν ολόκληρο το 1917 ήταν περίοδος στοιχειακών διεργασιών, την επόμενη χρονιά το προλεταριάτο και οι καπιταλιστές δοκιμάζουν ο ένας τις αντοχές του άλλου. Η χρονιά ξεκινά με τη γενική απεργία (για πρώτη φορά μετά τον πόλεμο) που παραλύει τα πάντα. Σαν συντονιστές της απεργίας ξεπίδησαν τα πρώτα εργατικά συμβούλια κάτω από τον πολιτικό έλεγχο των σοσιαλδημοκρατών. Η αστυνομία απαντάει με διώξεις των πρωτοπόρων, αλλά το καζάνι εξακολουθεί να βράζει με σποραδικές πράξεις ανταρσίας στο στρατό και την επαρχία, όλη την άνοιξη και το καλοκαίρι.
Ο Οκτώβρης των “ρόδων”
Τον Οκτώβρη, μετά τη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας, έγινε σε όλους φανερό ότι η Ουγγαρία είχε χάσει τον πόλεμο. Η διαταγή επιστροφής των στρατιωτών πίσω ήταν η τελευταία διαταγή της κυβέρνησης. Η δομή και η πειθαρχεία του στρατού καταρρέει και κανείς πια δεν μπορούσε να ελέγξει τους στρατιώτες που πλημμύρησαν τη πρωτεύουσα και τις πόλεις κρατώντας τα όπλα τους. Η οργή από τον άδικο πόλεμο και τις μάταιες θυσίες συναντάει την οργή για τις στερήσεις και τη φτώχια. Συγκροτούνται τα πρώτα συμβούλια στρατιωτών. Μέσα σε διάστημα 4-5 ημερών επικρατεί απόλυτη διάλυση. Η κυβέρνηση είναι απόλυτα ανίκανη να κάνει οτιδήποτε και, όταν το συμβούλιο των στρατιωτών στο Φιούμε καταλαμβάνει την πόλη, παραιτείται.
Οι καπιταλιστές στρέφουν τις ελπίδες τους στον Καρολύι, ηγέτη του Κόμματος Ανεξαρτησίας. Η φιλοαντατική του στάση όλο το προηγούμενο διάστημα τον έκανε αγαπητό στους νικητές του πολέμου. Ο ίδιος ήταν ένας από τους πλουσιότερους γεωκτήμονες, αλλά οι δημοκρατικές και ουμανιστικές του θέσεις δημιουργούσαν προσδοκίες στον ούγγρικο λαό.
Την επόμενη της παραίτησης της κυβέρνησης μια συγκέντρωση έξω από το σπίτι του Καρολύι μεταβάλλεται σε μαχητική διαδήλωση για τη δημοκρατία. Βαδίζοντας προς τα ανάκτορα συγκρούεται με την αστυνομία. Για 4 μέρες στους δρόμους οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις συγκλονίζουν τη Βουδαπέστη. Όταν στις 30 διατάσσεται ο στρατός να τις καταστείλει, οι στρατιώτες ενώνονται με το πλήθος. Ξηλώνουν τα εθνόσημα και τα αντικαθιστούν με τριαντάφυλλα που έδωσαν το όνομά τους στην επανάσταση.
Η εξέγερση έχει ρίξει τη μοναρχία. Στις 16/11 ανακηρύσσεται η δημοκρατία και ο Καρολύι είναι ο αδιαφιλονίκητος αρχηγός της. Η κυβέρνηση είναι συνασπισμός των Ανεξάρτητων, των Ριζοσπαστών, (δυο μικρά αστικά-δημοκρατικά κόμματα) πραγματική δύναμη όμως είναι οι Σοσιαλδημοκράτες. Το ΣΔΚ είναι η μοναδική οργάνωση της εργατικής τάξης στην Ουγγαρία. Με πολύ γερές ρίζες στους εργάτες, αλλά και στην επαρχία, έχει στους κόλπους του από δεξιούς εθνικιστές, Μπερσταϊνικούς, μέχρι αριστερούς διεθνιστές και αναρχοσυνδικαλιστές. Έξω από το κόμμα, αλλά σε σχέση μαζί του,  βρίσκονται η ομάδα διανοουμένων “κύκλος Γαλιλαίου” και η ομάδα σορελικών του Έρβιν Σζαμπο. Η κυβέρνηση Καρολύι δημιουργεί στον ούγγρικο λαό προσδοκίες σαρωτικών κοινωνικών αλλαγών, που φυσικά δεν αργεί να διαψεύσει.
Στις δυο βδομάδες του Οκτώβρη του ’18 αλλάζει ο χάρτης της κεντρικής Ευρώπης. Τις μέρες της επανάστασης των ρόδων, με λιγότερο θορυβώδικο τρόπο στη Βιέννη οι σοσιαλδημοκράτες παίρνουν την κυβέρνηση. Με ηγέτες τον Μπάουερ και τον Φρ. Άντλερ (το λαοφιλή δολοφόνο του μιλιταριστή πρωθυπουργού) το ΣΔΚ Αυστρίας έχει τη φήμη του “ακροαριστερού” στα πλαίσια της 2ης Διεθνούς. Δύο μόλις μέρες μετά, μια κυβέρνηση του ΣΔΚ και του ΑνεξάρτητουΣΔΚ μετά την εξέγερση του Μονάχου καταλαμβάνει την κυβέρνηση στη Βαυαρία με επικεφαλής τον Άϊσνερ. Η ανταρσία των ναυτών του Κιέλου διαλύει τη γερμανική αυτοκρατορία και επιβάλλει το ΣΔΚ στην κυβέρνηση, ενώ σε όλη τη Γερμανία δημιουργούνται εργατικά συμβούλια που διεκδικούν τον έλεγχο πόλεων.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα
Κάτω από τη σαρωτική φλόγα της ρώσικης επανάστασης η προσδοκία της κοινωνικής απελευθέρωσης γινόταν από μακρινό όραμα δυνατότητα του παρόντος και άμεσο καθήκον. Η ίδρυση του ΚΚ αντανακλούσε την ανυπομονησία των εργαζόμενων μαζών να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους. Ο πυρήνας του ΚΚ έχει δημιουργηθεί στη Ρωσία από ούγγρους αιχμάλωτους. Ανάμεσα σε αυτούς ο Μπέλα Κουν (αιχμάλωτος ο ίδιος) συγκρότησε μια ομάδα αφοσιωμένων κομμουνιστών σαν τους Πορ,  Κέλνερ, Ραμπίνοβιτς, που αποτέλεσαν την ουγγρική ομάδα των μπολσεβίκων. Έζησαν τη φωτιά της ρώσικης επανάστασης και επιστρέφουν στην Ουγγαρία το Νοέμβρη. Η μικρή αυτή ομάδα λειτουργεί σαν καταλύτης. Η αίγλη των μπολσεβίκων και της ρώσικης επανάστασης, η αμεσότητα της σοσιαλιστικής επανάστασης προσελκύει στο νέο κόμμα ένα ενθουσιώδες, αλλά ετερόκλητο πλήθος.
Επιφανείς συνδικαλιστές ηγέτες και αριστεροί σοσιαλιστές σαν τον Αλμπάρι, αναρχοσυνδικαλιστές σαν τον Κόρβιν και τον Σζαμουέλυ, ο “κύκλος του Γαλιλαίου” με τον Λούκατς, οι σορελικοί, βιάζονται να ενωθούν με την ομάδα του Μπέλα Κουν και την ομάδα των “ρώσων”. Μια βδομάδα αργότερα, στις 24/11 ιδρύεται το Κομμουνιστικό Κόμμα Ουγγαρίας. Στις μέρες που θα ακολουθήσουν θα αναδειχτούν ολοφάνερα η αδυναμίες και οι αυταπάτες αυτής της ετερόκλητης ηγεσίας.
Οι μέρες της αστικής δημοκρατίας
Ο νέος χάρτης της κεντρικής Ευρώπης είναι εξαιρετικά ασταθής. Στο χώρο που μοιράζονταν πρώτα τρεις αυτοκρατορίες τώρα έχουν προκύψει καμιά δεκαριά νέα εθνικά κράτη με επικεφαλής αστικά κόμματα που στρέφονται στην Αντάτ για να ασφαλίσουν τις θέσεις τους. Τα στρατεύματα των νικητών ιμπεριαλιστών της Αντάτ σαστισμένα δεν ρισκάρουν να επέμβουν στο χάος. Στις μητροπόλεις των διαλυμένων αυτοκρατοριών έχουν αναλάβει τις κυβερνήσεις οι σοσιαλδημοκράτες για πρώτη φορά στην ιστορία. Εγκαθιδρύοντας δημοκρατικά πολιτεύματα και παίρνοντας κάποια φιλεργατικά μέτρα προσπαθούν να σώσουν τον καπιταλισμό από τις επαναστατημένες μάζες.
Γιατί το ποτάμι της εξέγερσης φουσκώνει ολοένα μέσα στο Νοέμβριο. Βλέποντας πως οι χιλιόχρονες αυτοκρατορίες καταρρέουν σαν τραπουλόχαρτα, οι εργαζόμενες μάζες δεν βλέπουν το λόγο να σταματήσουν την πορεία τους. Παντού έχουν δημιουργηθεί συμβούλια εργατών, αγροτών και στρατιωτών που επιχειρούν να πάρουν μόνοι τους όσα αρνούνται να δώσουν οι σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις. Στα συμβούλια αυτά τον πολιτικό έλεγχο γενικά τον έχουν τα ΣΔΚ, αλλά το χάσμα ανάμεσα στις προσδοκίες των από κάτω και τα μέτρα των από πάνω δεν αργεί να ανοίξει, απειλώντας να διαλύσει τις εύθραυστες ισορροπίες.
Στην Ουγγαρία η κυβέρνηση Καρολύι βρίσκεται αντιμέτωπη με τις λαϊκές διεκδικήσεις από την πρώτη στιγμή. Όλος ο Δεκέμβριος είναι μήνας διαδηλώσεων. Η πιο σημαντική από αυτές, μια ένοπλη διαδήλωση των στρατιωτών που καθοδηγείται από αριστερούς σοσιαλδημοκράτες και κομμουνιστές αναγκάζει τον υπουργό πολέμου σε παραίτηση. Στην επαρχία οι αγρότες εξεγείρονται απαιτώντας μοίρασμα της γης. Σε δυο περιπτώσεις δεν περιμένουν, αλλά καίνε τους πύργους των ευγενών και μοιράζουν τη γη μόνοι τους. Οι διαδηλώσεις των στρατιωτών είναι ακατάπαυστες, ενώ στο τέλος του χρόνου τα συμβούλια των εργατών προχωρούν σε μια πρωτοφανέρωτη ως τότε κίνηση, καταλαμβάνοντας τα μεγάλα εργοστάσια. Η επανάσταση δεν περιμένει. Μπαίνοντας το ’19, η πρώτη απόπειρα έρχεται στο Βερολίνο με την εξέγερση του Σπάρτακου. Και ενώ ο κόσμος παγώνει στις 15/1 μαθαίνοντας τη δολοφονία της Ρόζας και του Λήπκνεχτ, στην Ουγγαρία το κίνημα κορυφώνεται. Την ίδια εκείνη μέρα οι εξεγερμένοι αγρότες καταλαμβάνουν την επαρχιακή πόλη Σαλγκεταριάν. Ο Καρολύι αναγκάζεται για πρώτη φορά να συγκρουστεί ευθέως με την εξέγερση.
Το αγροτικό ζήτημα δεν μπορεί να περιμένει στιγμή. Ο Καρολύι στο σχέδιο για αναδασμό της γης συναντά τη λυσσασμένη αντίσταση της εκκλησίας και των γαιοκτημόνων. Τελικά η αγροτική μεταρρύθμιση που ανακοινώνει η κυβέρνηση στις 16/2 αποδεικνύεται μια φάρσα. Ο Καρολύι σε μια προσπάθεια να πείσει για τις αγνές του προθέσεις μοιράζει την τεράστια περιουσία του στους ακτήμονες, αλλά, φυσικά, το παράδειγμά του δεν το ακολουθεί κανείς. Ακόμα και αν ο “ούγγρος Κερένσκυ” διέφερε από τον ρώσο ομόλογό του στις προθέσεις, καθόλου δεν αφορά αυτό την πορεία της ταξικής πάλης που μετρά αποτελέσματα. Και το αποτέλεσμα ήταν πως οι αγρότες οργίστηκαν από μια κυβέρνηση που κατάλαβαν ότι τους κοροϊδεύει.
Η σύγκρουση και πτώση
Το ΚΚ αξιοποιώντας την έκρυθμη κατάσταση με ανυποχώρητη αντιπολίτευση στην κυβέρνηση και το ΣΔΚ, γρήγορα μαζικοποιείται. Επιδοκιμάζοντας τις καταλήψεις γης από τους αγρότες, την άρνηση για καταβολή ενοικίου των ανέργων και τα αιτήματα των στρατιωτών, γίνεται πόλος έλξης για τις κινητοποιημένες μάζες. Αν και δεν έχει αποκτήσει ακόμα σοβαρά ερείσματα στους εργάτες, αντίθετα έχει να παρουσιάσει σοβαρές επιτυχίες στο στρατό και κυρίως στους άνεργους. Όχι μόνο κατάφερε να οργανώσει το τεράστιο πλήθος ανέργων που κατέκλυζε την πρωτεύουσα, αλλά το μετέτρεψε σε εμπροσθοφυλακή της επερχόμενης επανάστασης. Από εδώ ξεκίνησε και η σπίθα της αντιπαράθεσης.
“Νεπσζαβα” ονομαζόταν η εφημερίδα του ΣΔΚ. Στα χέρια της δεξιάς πτέρυγας του ΣΔΚ είχε ξεκινήσει τις προηγούμενες μέρες μια κανονική εκστρατεία ενάντια στο ΚΚ. Στις 19/2 δημοσίευσε ένα χυδαίο άρθρο που ενάντια στα συμβούλια ανέργων. Μια πορεία ανέργων καθοδηγούμενη από το ΚΚ την επόμενη στα γραφεία της ΣΔΚ εφημερίδας εξελίχθηκε σε πολύνεκρη μάχη με την αστυνομία. Εκεί συνελήφθη ο Μπελα Κουν και κλείστηκε στη φυλακή όπου χτυπήθηκε και βασανίστηκε μέχρι αναισθησίας. Ένα μήνα μόνο μετά τη δολοφονία της Ρόζας το γεγονός συντάραξε την Ουγγαρία. Το αποτέλεσμα ήταν πως όχι μόνο δεν τσάκισε το ΚΚ, αλλά του χάρισε μεγάλη λαϊκή συμπάθεια. Η αντιστροφή του κλίματος ήταν φανερή. Δύο από τα μεγαλύτερα συνδικάτα (μεταλλωρύχοι και λιθογράφοι) προσχώρησαν στο ΚΚ εγκαταλείποντας το ΣΔΚ. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να παραχωρήσει στον Μπέλα Κουν κάθε άνεση και αυτός από τη καθοδηγούσε χωρίς κανένα πρόβλημα ένα κόμμα που μεγάλωνε μέρα τη μέρα.
Και ενώ στο εσωτερικό το καζάνι κόντευε να εκραγεί, το τελικό χτύπημα ήρθε απ’ έξω. Στην εξωτερική πολιτική η κυβέρνηση Καρολύι με μια φιλοαντατική διπλωματία προσπαθεί να περισώσει τα ουγγρικά εδάφη που απειλούνται από τη Ρουμανία, την Τσεχία και τη Σερβία. Οι ιμπεριαλιστές της Αντάτ προσπαθώντας να προλάβουν τα χειρότερα στην περιοχή, κάνουν στροφή και παίρνουν ευθέως το μέρος των φιλοδυτικών κρατών γύρω από την Ουγγαρία. Στις 20/3 με μια διακοίνωση ζητάν από την Ουγγαρία να παραδώσει τα μισά εδάφη της σε Ρουμανία, Τσεχία και Σερβία και επιτρέπουν στους στρατούς των κρατών αυτών να τα καταλάβουν. Η πολιτική της κυβέρνησης που έχει χρεοκοπήσει στο εσωτερικό ανίκανη να ικανοποιήσει τους λαϊκούς πόθους, τώρα βλέπει να χρεοκοπεί και η φιλοαντατική της εξωτερική πολιτική. Την ίδια κι όλας μέρα ο Καρολύι παραιτείται με μια απίθανη δήλωση πως αφήνει την ευθύνη της διακυβέρνησης στο ουγγρικό προλεταριάτο.
Το ίδιο βράδυ μια αντιπροσωπεία αριστερών σοσιαλδημοκρατών βρήκαν την ηγεσία του ΚΚ στη φυλακή. Το βράδυ 20 προς 21 Μάρτη, μέσα στη φυλακή παίρνεται η απόφαση ένωσης του ΚΚ με το ΣΔΚ, και η ανακήρυξη της Σοσιαλιστικής Ουγγρικής Δημοκρατίας των Συμβουλίων. Το πρωί οι κομμουνιστές βγαίνουν από τη φυλακή και αναλαμβάνουν καθήκοντα κυβέρνησης. Δεν υπάρχει κανένας να τους σταματήσει.
Σοσιαλδημοκράτες και κομμουνιστές
Το προλεταριάτο στην Ευρώπη βρίσκεται σε επίθεση. Λίγες μέρες νωρίτερα είχε ιδρυθεί η Κομμουνιστική Διεθνής με σκοπό να συντονίσει την εργατική έφοδο. Η ίδρυση των ΚΚ είχε καταλυτική επίδραση στην ταξική πάλη της κεντρικής Ευρώπης. Στην Ουγγαρία με ηλικία μόλις 4 μηνών είχε αποκτήσει τεράστιο κύρος στις πιο ριζοσπαστικοποιημένες μάζες. Το σπουδαιότερο ωστόσο είναι πως επιτάχυνε τις διεργασίες στη σοσιαλδημοκρατία. Το ΣΔΚ, μοναδικό κόμμα της εργατικής τάξης μέχρι πριν λίγο, ένωνε μια αριστερή πτέρυγα που προσανατολιζόταν προς την επανάσταση και μια δεξιά τάση που τρόμαζε στο ενδεχόμενό της. Μετά την ενοποίηση οι πιο δεξιοί του ΣΔΚ έφυγαν από τη χώρα και βρήκαν καταφύγιο στην αγκαλιά της Αντάτ, που μαζί με τους γαιοκτήμονες τους καπιταλιστές και τους υπηρέτες τους που εγκατέλειπαν τη Βουδαπέστη τρέχοντας οργάνωναν την αντεπανάσταση.
Το έδαφος είχε μείνει ανοιχτό στους αριστερούς του ΣΔΚ. Το ΣΔΚ όμως απείχε πολύ από το να είναι ένα επαναστατικό κόμμα, ακόμα και την ώρα που τα γεγονότα το έσπρωχναν σε αυτό το δρόμο. Στον τεράστιο γραφειοκρατικό μηχανισμό του είχαν βρει καταφύγιο κάθε είδους καριερίστες, που αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν με βαριά καρδιά την αριστερή πτέρυγα στην ένωση με το ΚΚ όχι με τη θέλησή τους, αλλά εξαιτίας της αδυναμίας τους. Η ενοποίηση δεν έδωσε την ευκαιρία στους προωθημένους αριστερούς να κόψουν μια για πάντα με το βαρίδι του κέντρου.
Το ΚΚ αιφνιδιάστηκε απόλυτα από τις εξελίξεις. Από τη φυλακή στην κυβέρνηση, ζαλισμένοι από την ταχύτητα των γεγονότων, δεν πρόβαλε καμιά αντίρρηση στην ενοποίηση. Οι σκόρπιες επιφυλάξεις ορισμένων σαν του Μπέλα Σζάντο πνίγονταν στο γενικό ενθουσιασμό. Η σοσιαλδημοκρατία είχε δώσει βέβαια δείγματα των προθέσεών της με τη στάση της στον πόλεμο. Οι ηγέτες του ΣΔΚ στη Γερμανία δολοφονούσαν πριν λίγο τη Ρόζα. Αυτές τις μέρες όμως όλα δείχναν πιθανά.
Η ηγεσία άλλωστε του ΚΚ δεν ήταν πολύ πιο ξεκάθαρη από την αριστερά του ΣΔΚ και αυτό δυστυχώς είναι αλήθεια. Χαρακτηριστική είναι η θέση του Λούκατς, από τους διανοούμενους τότε του ΚΚ. Ο απίθανος αυτός θεωρητικός (που τον “ανακάλυψε” η ανάγκη των ευρωκομμουνιστών να αντιπαραβάλλουν κάτι στους μπολσεβίκους) δίνει ξεκάθαρα το κλίμα της εποχής καθώς γίνεται υπέρμαχος όχι μόνο της συγχώνευσης αλλά και της …διάλυσης και των δύο κομμάτων. “Μόλις έγινε αυτό [σ.σ. να φτάσει το προλεταριάτο στην ηγεσία] εξαφανίστηκε ο λόγος ύπαρξης του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, καθώς και του κομμουνιστικού”. (Τακτική και Ηθική, 1919)
Απέναντι στις ταλαντεύσεις του ΣΔΚ το ΚΚ είχε βέβαια ξεκάθαρες προθέσεις. Αλλά οι συσχετισμοί ήταν συντριπτικοί. Στο συνέδριο του ενωμένου Ούγγρικου Σοσιαλιστικού Κόμματος οι αναλογία ήταν 1/20 υπέρ των σοσιαλδημοκρατών.
Στον απολογισμό των γεγονότων της Ουγγαρίας ο Μπέλα Σζάντο κρίνοντας την ενοποίηση στις 21/3 θα πει: “εκείνη τη μέρα φυτεύτηκε ο σπόρος της πτώσης της δικτατορίας του προλεταριάτου”.
Η δημοκρατία των συμβουλίων
Η νέα κυβέρνηση προχώρησε αμέσως σε σοσιαλιστικά μέτρα. Εθνικοποίησε τις επιχειρήσεις με πάνω από 10 εργάτες και παρέδωσε τη διεύθυνσή τους στα άμεσα εκλεγμένα συμβούλια τους. Στο οξυμένο οικιστικό πρόβλημα η κυβέρνηση δήμευσε όλες τις βίλες και τα ανάκτορα των πλουσίων, περιορίζοντας σε 2 δωμάτια. Τα υπόλοιπα παραχωρήθηκαν στις επιτροπές αστέγων, που ανέλαβαν και την ευθύνη του κτιρίου. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν καθιέρωσε μόνο τη δωρεάν εκπαίδευση, αλλά και την οργάνωσε σε πρωτοποριακές βάσεις. Τα μεικτά σχολεία και το μάθημα σεξουαλικής αγωγής σκανδάλιζαν τους συντηρητικούς και τον κλήρο, αλλά ενθουσίαζαν το λαό. Η εργατικές πολιτοφυλακές και τα επαναστατικά στρατοδικεία, άμεσα ελεγχόμενα από τα συμβούλια ανέλαβαν τη φρούρηση της επαναστατικής τάξης. Μέσα σε μια βδομάδα η Ουγγαρία πέρασε σε άλλη εποχή.
Και ενώ η πρωτεύουσα στήριζε ολόψυχα την επανάσταση, η επαρχία περίμενε ακόμα το μοίρασμα της γης.
Στις 4/4 το διάταγμα για την αγροτική μεταρρύθμιση αιφνιδιάζει τους πάντες. Αντί να μοιράσει τη γη στους ακτήμονες όπως όλοι περίμεναν παίρνει ένα εξαιρετικά προωθημένο μέτρο: εθνικοποιεί τη γη την οποία θα καλλιεργούν οι συνεταιρισμοί των αγροτών. Η κυβέρνηση προσπαθούσε να λύσει το επισιτισμό των πόλεων που είχε γίνει επιτακτικός. Από την άλλη παρέχοντας στους αγρότες αφειδώς κάθε είδους προϊόντα και μέσα εργασίας, που δεν τα είχαν φανταστεί ποτέ πριν, ανέβασε σαφώς το βιοτικό τους επίπεδο. Η ουσία όμως είναι πως δεν κατόρθωσε να απαλύνει τη δυσαρέσκεια του αγροτικού πληθυσμού που είχε δώσει τόσο αίμα για να περάσει η γη στα χέρια του. Το πρώτο ρίγμα στην κοινωνική βάση του νέου καθεστώτος ήταν πραγματικότητα.
Στο μάτι του κυκλώνα
Η Ουγγαρία των συμβουλίων απέδειξε ότι η σοσιαλιστική επανάσταση δεν ήταν “ρώσικη ιδιομορφία”, αλλά άμεση δυνατότητα. Η Ρωσία που αμύνεται για ένα χρόνο ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς και λευκούς στρατούς δεν είναι μόνη της. Το “φάντασμα” του Μαρξ που “πλανιέται πάνω από την Ευρώπη”, παίρνει σάρκα και οστά και σαρώνει τα καπιταλιστικά κράτη. Στις 13/4 καταρρέει η λαϊκίστικη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση του Μονάχου και οι εξεγερμένοι φέρνουν στην εξουσία τον Λεβινέ του ΚΚ Βαυαρίας. Οι ιμπεριαλιστές (νικητές και νικημένοι) ενώνουν τις δυνάμεις τους ενάντια στον κύριο εχθρό τους, το προλεταριάτο. Η Κομμούνα της Βαυαρίας κρατάει μόλις μια βδομάδα, όταν οι δολοφόνοι της Ρόζας ρίχνουν και το τελευταίο οδόφραγμα στο Μόναχο. Η Ουγγαρία, φυσικά, είναι πολύ πιο δύσκολη περίπτωση.
Η Αντάτ αρχικά τρομαγμένη από την επανάσταση βιάζεται να πάρει πίσω τη διακοίνωση που αποτέλεσε την αφορμή της επανάστασης. Έστειλε μάλιστα ειδικό απεσταλμένο στη Βουδαπέστη για νέες διαπραγματεύσεις. Φυσικά, οι ιμπεριαλιστές ήθελαν απλώς να κερδίσουν χρόνο. Ο κόκκινος στρατός προελαύνοντας στην Ουκρανία απείχε μια ανάσα από την ουγγρική πεδιάδα. Η ένωση των δυο εργατικών κρατών ήταν ένας εφιάλτης που οι ιμπεριαλιστές ούτε να σκεφτούν δεν ήθελαν. Ενάντια στις εισηγήσεις πολλών στελεχών του ΚΚ να μη σεβαστεί τα αστικά σύνορα και, εισβάλλοντας στην Ουκρανία, να ενωθεί με το ρώσικο στρατό, ο Μπέλα Κουν ταλαντευόμενος προτίμησε να μπει σε διαπραγματεύσεις με την Αντάτ. Οι ιμπεριαλιστές κέρδισαν τον απαραίτητο χρόνο. Στις 16/4 με την καθοδήγηση της Αντάτ εισβάλει από το νότο ο ρουμάνικος στρατός και από το βορά ο τσέχικος. Την Πρωτομαγιά του 19 την ώρα που τα φράι-κορπς εξαπολύουν τη λευκή τρομοκρατία στο Μόναχο, οι εισβολείς προελαύνουν στην ουγγρική πεδιάδα.
Το εργατικό κράτος πρέπει να προστατεύσει τον εαυτό του. Στην έκκληση του Μπέλα Κουν για κατάταξη στον κόκκινο στρατό στις 2 Μάη ανταποκρίνονται σε δυο μέρες 100.000 εργάτες που παίρνουν τα όπλα. Η αντεπίθεση του κόκκινου στρατού πετάει τους εισβολείς σε ένα μήνα έξω από τη χώρα. Και όχι μόνο. Με τον ούγγρικο στρατό να πλησιάζει οι εργάτες και η αγρότες στη Σλοβακία εξεγείρονται και καταλαμβάνουν την εξουσία, ανακηρύσσοντας τη Δημοκρατία των Συμβουλίων της Σλοβακίας. Η Αντάτ βιάζεται να τρέξει για νέες διαπραγματεύσεις με την κομμουνιστική κυβέρνηση της Βουδαπέστης.
Η αντεπανάσταση
Ενώ το καλύτερο κομμάτι των εργατών είναι με το όπλο στο χέρι, στο εσωτερικό τα πράγματα γίνονται όλο και πιο δύσκολα. Η κατάσταση “ζωής ή θανάτου” της δημοκρατίας των συμβουλίων απαιτούσε σκληρά μέτρα και συγκεντρωτικό έλεγχο. Η κυβέρνηση εξακολουθεί να “αποκεντρώνει τις ευθύνες της” ενθαρρύνοντας κάθε πρωτοβουλία που προερχόταν από τα τοπικά σοβιέτ. Το αποτέλεσμα ήταν πως αντί να καταφύγει άμεσα σε έκτακτα μέτρα σωτηρίας και ερωτοτροπούσε με λογικές “απονέκρωσης του κράτους” παίρνοντας το ένα αντιφατικό μέτρο πίσω από το άλλο. Γιατί τα συμβούλια δεν είναι εξ ορισμού επαναστατικά. Η επαναστατικότητά τους δεν καθορίζεται από τη σύνθεσή τους, αλλά από την πολιτική που υιοθετούν. Τα συμβούλια που ελέγχονταν από σοσιαλδημοκράτες έδωσαν την άδεια στον Έμπερτ να τσακίσει την εξέγερση του Σπάρτακου, τα συμβούλια που ελέγχονταν από τους μενσεβίκους στήριζαν τον Κερένσκυ. Στην Ουγγαρία φαινόταν τώρα ξεκάθαρα το λάθος της ένωσης με τους σοσιαλδημοκράτες. Όλος ο συντηρητισμός του παλιού ΣΔΚ βάραινε στα διάφορα τοπικά συμβούλια δημιουργώντας άπειρες μικρές και μεγάλες εστίες προστριβής με την κεντρική εξουσία. Για να χρησιμοποιήσουμε ξανά τον απολογισμό που κάνει ο Μπέλα Σζάντο, ” ο καθένας πρέπει να παραδεχτεί ότι το διοικητικό έργο που επιτέλεσαν αυτά τα σοβιέτ δεν ήταν κομμουνιστικού χαρακτήρα”. Είναι μια μετριοπαθής περιγραφή μιας πολύ πιο σκληρής πραγματικότητας.
Η αντεπανάσταση, με επίκεντρο βασικά τη Βιέννη, ποτέ δεν σταμάτησε να οργανώνει την ανατροπή της κομμουνιστικής κυβέρνησης. Συγκεντρώνοντας χρήματα, οργανώνοντας ένοπλες ομάδες μισθοφόρων, εξαγοράζοντας λειτουργούς, με αποκορύφωμα ήταν το πραξικόπημα στις 24/6. Η αποτυχία του ανάγκασε την αντεπανάσταση να προχωρήσει πιο προσεχτικά. Με συνδετικούς κρίκους τους δεξιούς σοσιαλδημοκράτες που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα ξεκίνησε η διάβρωση “από τα μέσα”, από τα συμβούλια εκείνα που βρίσκονταν στον έλεγχο των κεντρώων γραφειοκρατών του παλιού ΣΔΚ. Αρχικά η κρίση εκδηλώθηκε σαν κωλυσιεργία, αργότερα σαν σαμποτάζ. Σε λίγο ξεκίνησαν κάποιες σποραδικές απεργίες. Τότε για πρώτη φορά τέθηκε από μερικά συμβούλια το αίτημα που θα ακουστεί μετά από 3 χρόνια στην Κροστάνδη: Συμβούλια χωρίς τους κομμουνιστές. Μπορεί στην περίπτωση της Κροστάνδης μια ρομαντική επανεξέταση της ιστορίας να γεμίζει τους κάθε είδους συμβουλιακούς ακόμα και σήμερα με αμφιβολίες για το αντεπαναστατικό περιεχόμενο του συνθήματος. Στην περίπτωση της Ουγγαρίας όμως δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία: Το σύνθημα αυτό έριξαν εκείνοι που στη Βιέννη σχημάτιζαν τον μισθοφορικό στρατό του Χόρτυ, οι γαιοκτήμονες, οι καπιταλιστές και τα όργανά τους. Αδύναμοι προς το παρόν σε μια καταμέτωπο αντιπαράθεση με το εργατικό κράτος, προσπαθούσαν να κλονίσουν τους πιο καθυστερημένους εργάτες.
Ο Μπέλα Κουν στην κυβέρνηση δίστασε να πατάξει αυτές τις τάσεις, ισορροπώντας διαρκώς ανάμεσα στην αναγκαιότητα κόκκινης τρομοκρατίας και στην υποχώρηση στις διάφορες δημοκρατικίστικες πιέσεις. Χαρακτηριστικό αυτής της ταλάντευσης είναι πως έδωσε χάρη στους πραξικοπηματίες, όπως και στο παρελθόν έσωσε τους αστυνόμους εκείνους που τον είχαν χτυπήσει από την οργή του πλήθους. Το χειρότερο έγκλημα, όμως της επανάστασης είναι να χαριστεί στους εχθρούς της. Με την πολιτοφυλακή που στο μεγαλύτερό μέρος της πολεμούσε στο μέτωπο, τις εκδηλώσεις της αντεπανάστασης προσπάθησε να ξεκαθαρίσει μια ειδική ομάδα “αστυνομικών καθηκόντων”, που χαρακτηριστικά ονόμαζαν τον εαυτό τους “φίλους του Λένιν”. Η διαρκή απροθυμία όμως της κεντρικής εξουσίας για ριζικά μέτρα, περιόριζε τη δράση της ομάδας στην τιμωρία αποκλειστικά ακροδεξιών και μόνο στο βαθμό που έμπρακτα ξεσηκώνονταν ενάντια στα συμβούλια. Είναι χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο Χόρτυ δίνει σαν αριθμό θυμάτων της κόκκινης τρομοκρατίας 234 άτομα.
Τους δισταγμούς της νέας κυβέρνησης συναγωνίζεται ο ερασιτεχνισμός διαφόρων στελεχών της που θεωρούν τους διάφορους “σοσιαλιστικούς πειραματισμούς” πιο επείγοντες από τη σωτηρία του εργατικού κράτους. Ειδικά στην οικονομική πολιτική ο ερασιτεχνισμός είναι απίθανος. Μετά τον ατυχή νόμο για τη γη, θέλοντας να αντιμετωπίσει την τραγική οικονομική κατάσταση, τυπώνει πληθωριστικό νόμισμα, που οι αγρότες αρνούνται να το δεχτούν και να πουλήσουν τα προϊόντα τους μ’ αυτό.
Ο πόλεμος
Η ίδια δισταχτική πολιτική ακολουθήθηκε από τον Μπέλα Κουν και στο εξωτερικό. Ο ίδιος άνθρωπος που βρισκόμενος στη Ρωσία χαλούσε τον κόσμο για το “συμβιβασμό του Μπρεστ-Λιτόφσκ”, σαν κομισάριος εξωτερικών έδειξε την πιο εγκληματική υποχωρητικότητα. Στα μέσα του Ιούνη, ο ουγγρικός στρατός έχει απωθήσει τσέχους και ρουμάνους έξω από τη χώρα και επιπλέον έχει μπει και στη γειτονική Σλοβακία που έχει εγκαθιδρυθεί επαναστατική κυβέρνηση.
Θέλοντας γρήγορες επιτυχίες, ο Μπέλα Κουν στέλνει κάποιον απίθανο με το όνομα Μπαντελχάιμ στη Βιέννη για να βοηθήσει το νεαρό και μικρό ΚΚΑυστρίας. Η Βιέννη πραγματικά έβραζε από τις λαϊκές κινητοποιήσεις, που όμως ήταν εύκολα διαχειρίσημες από τους “αριστερούς” σοσιαλδημοκράτες της κυβέρνησης. Αυτός ήταν και ο βασικός λόγος της αργής ανάπτυξης του ΚΚΑυ. Ο απερίγραπτος αυτός τυχοδιώκτης παρουσιάζεται σαν δήθεν απεσταλμένος της ΚΔ και παρασύρει το άπειρο ΚΚΑυ σε ένα απελπισμένο και καταδικασμένο από την αρχή πραξικόπημα, που το διαλύει.
Το πέρασμα από τον τυχοδιωκτισμό στον οπορτουνισμό είναι εύκολο. Μετά την αποτυχία της Βιέννης ο Μπέλα Κουν θέλοντας να δείξει καλή διαγωγή στην Αντάτ για να κερδίσει χρόνο αποσύρει τον κόκκινο στρατό από τη Σλοβακία με την υπόσχεση να μείνουν οι ρουμάνοι και οι τσέχοι έξω από τα ουγγρικά σύνορα. Με την αποχώρηση των κόκκινων στρατιωτών η μικρή Σλοβακία υποκύπτει στο στρατό των τσέχων στις 17/7. Η μικρή Δημοκρατία των Συμβουλίων κράτησε ακριβώς ένα μήνα.
Η υπόσχεση της Αντάτ κράτησε ακριβώς όσο χρειάστηκε να υποταχτεί η Σλοβακία. Τρεις μέρες μετά εισβάλει ο τσέχικος στρατός από το βορά και ο ρουμάνικος από το νότο, αυτή τη φορά με τη βοήθεια και των γαλλικών στρατευμάτων. Αποκαρδιωμένος και καταπονημένος ο κόκκινος στρατός δεν αντέχει αυτή την επίθεση. Στις 29/7 τα ρουμάνικα στρατεύματα βρίσκονται έξω από την Βουδαπέστη. Όλα πια έχουν χαθεί. Οι σοσιαλιστές αναγκάζουν τους κομμουνιστές να παραιτηθούν. Την επόμενη ο Μπέλα Κουν δραπετεύει από τη χώρα.
Η πτώση
Η λογική “συμβούλια χωρίς κομμουνιστές” που προπαγανδιζόταν από την αντίδραση το προηγούμενο διάστημα, τώρα γίνεται σημαία των μετριοπαθών σοσιαλιστών που θέλουν να σώσουν το τομάρι τους μπροστά στην προέλαση των ρουμάνων. “Εμείς θέλουμε ησυχία, δεν θέλουμε ακρότητες, για όλα φταίνε οι κομουνιστές που είναι ακραίοι”. Αναγκάζοντας σε παραίτηση την κυβέρνηση Μπέλα Κουν αναλαμβάνει ο Πάϊντελ επικεφαλής μιας “συνδικαλιστικής κυβέρνησης χωρίς πολιτικές προτιμήσεις” όπως ονομάζει η ίδια τον εαυτό της. Φυσικά και ο Πάίντελ και οι υπουργοί του είχαν “πολιτικές προτιμήσεις”. Ήταν σοσιαλδημοκράτες της δεξιάς και η κυβέρνηση τους σκοπό είχε να παραδώσει την εξουσία πίσω στα αφεντικά. Αντιγράφουμε από τον απολογισμό του Μπέλα Σζάντο. “Με εντολή της κυβέρνησης Πάϊντελ, όλα τα τοπικά σοβιέτ και τα πολιτικά επιτροπάτα διατάχτηκαν να παραμείνουν στο πόστο τους μέχρι νεωτέρας εντολής. Για το γενικό συμφέρον αυτή η διαταγή γενικά εφαρμόστηκε, αν και απρόθυμα. Λίγες μέρες αργότερα αυτοί οι ευσυνείδητοι σύντροφοι, ανάμεσα σε φριχτούς προπηλακισμούς και ύβρεις, συλλαμβάνονταν ή βασανίζονταν μέχρι θανάτου”.
Η “συνδικαλιστική” κυβέρνηση και τα “σοβιέτ χωρίς κομμουνιστές” κράτησαν μόλις πέντε μέρες. Τόσο χρειάστηκε ώστε να παραδώσουν την κυβέρνηση στον δεξιό Φρίντριχ, τις συμμορίες της δεξιάς και το στρατό των συμμάχων. Η λευκή τρομοκρατία σαρώνει τη χώρα. Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις της κυβέρνησης οι νεκροί ξεπερνούν τις 5000, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολλοί περισσότεροι. Αυτή ήταν η τύχη μιας επανάστασης που φάνηκε τόσο μεγαλόψυχη απέναντι στους εχθρούς της.
Με την πτώση της Ουγγαρίας των Συμβουλίων τσακίζεται το πρώτο κύμα της επανάστασης που σάρωσε το 1919 την κεντρική Ευρώπη από το Βερολίνο μέχρι τη Βουδαπέστη. Η ήττα αυτή είχε τραγικές συνέπειες, όχι μόνο για τη δυτική Ευρώπη, αλλά και για την τύχη του πρώτου εργατικού κράτους. Η απομόνωσή της επανάστασης σε μια καθυστερημένη χώρα σαν τη Ρωσία ήταν η αιτία που την οδήγησε σταδιακά στον εκφυλισμό της. Η απογοήτευση που σκόρπισε η ήττα στις ρώσικες μάζες και η περικύκλωση της δικτατορίας του προλεταριάτου επέτρεψαν στη γραφειοκρατική κάστα να πισωγυρίσει το άλμα της ανθρωπότητας, οδηγώντας το πρώτο εργατικό κράτος στον εκφυλισμό και τελικά τη διάλυση.
Πρωταρχική αιτία για την ήττα αυτή ήταν ο προδοτικός ρόλος της σοσιαλδημοκρατίας, που δεν δίστασε ούτε λεπτό να πάρει το μέρος των αφεντικών και να αναλάβει από κοινού μαζί τους το έργο της κατάπνιξης της προλεταριακής επανάστασης.
Δεν θα πρέπει όμως οι επαναστάτες να εξαντλήσουν τα συμπεράσματα τους στην καταγγελία της σοσιαλδημοκρατίας. Από τις επαναστάσεις αυτές δεν έλειψε ούτε το πάθος των μαζών, ούτε ο ηρωϊσμός τους. Έλειψε μια έμπειρη ηγεσία που να καταφέρει χωρίς ταλαντεύσεις να οδηγήσει τους εργάτες στην κατάληψη της εξουσίας και να την περιφρουρήσει αποτελεσματικά, χωρίς να χαρίζεται στους ταξικούς αντιπάλους. Αυτό που είχε το ρώσικο προλεταριάτο, αλλά δεν είχε το ευρωπαϊκό, ήταν ένα μπολσεβίκικο κόμμα. Ένα κόμμα που συγκέντρωνε τα πιο πρωτοπόρα στοιχεία της τάξης και είχε δοκιμαστεί και προετοιμαστεί χρόνια για αυτό το ενδεχόμενο. Τα νεαρά και άπειρα κομμουνιστικά κόμματα στην κεντρική Ευρώπη, ιδρυμένα λίγους μήνες ή και μέρες πριν το ξέσπασμα της επανάστασης δεν μπόρεσαν να παίξουν αυτό το ρόλο. Αυτό που απέδειξε με τόσο οδυνηρό τρόπο η ήττα του επαναστατικού κύματος το 1919 είναι ο αναντικατάστος ρόλος μιας αποφασισμένης και δοκιμασμένης ηγεσίας.

K. Ρουσίτης

Δημοσιεύτηκε στην Εργατική Εξουσία, Απρίλης 2000, Νο36