Κατάρ. Το δυσωδέστερο Παγκόσμιο Κύπελο

 Το Παγκόσμιο Κύπελο της Εργασίας Σκλάβων

Αναδημοσίευση από το Leftvoice

Μετάφραση: Νίκος Ταμβακλής

του Santiago Montag

Ο πλούτος και η ισχύς του Κατάρ χτίστηκαν με την εργατική δύναμη των μεταναστών εργατών στις κατασκευές, οι οποίοι μοχθούν μέσα σε συνθήκες μισο-δουλείας.

Το Παγκόσμιο Κύπελο ξεκίνησε στο Κατάρ την Κυριακή, συνοδευόμενο από ένα πυρετό στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης. Αλλά ελάχιστα έως τίποτα δεν λέγονται για το διαβόητο εκμεταλλευτικό καθεστώς της χώρας. Τα συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα απαγορεύονται και η ελευθερία του Τύπου είναι περιορισμένη, πόσο μάλλον οι δημοκρατικές ελευθερίες. Στις 5 Αυγούστου 2019, χιλιάδες εργάτες οικοδόμοι κέρδισαν μια απεργία ενάντια στις βάναυσες συνθήκες εργασίας και τους απλήρωτους μισθούς. Αυτό σηματοδότησε την αρχή διάφορων διαδηλώσεων που έγιναν τα προηγούμενα χρόνια στα εργοτάξια για τα στάδια και για τις υποδομές του Παγκόσμιου Κυπέλλου.

Η FIFA έχει μια μακρά ιστορία ως ένα πεδίο μάχης για πολιτική επιρροή. Ο Μπενίτο Μουσολίνι αγόρασε ψήφους για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1934 προκειμένου να νομιμοποιήσει τη φασιστική του δικτατορία στην Ιταλία. Για τις χώρες του Κόλπου, ο αθλητισμός είναι ένα μέσο να βελτιώσουν τη φήμη του, να αυξήσουν τη διεθνή πολιτική επιρροή τους και να προσελκύσουν επενδύσεις με τη διοργάνωση μεγάλων διαγωνισμών στον τομέα των μέσων ενημέρωσης. Έχουν επίσης αγοράσει συλλόγους κύρους, όπως τη Manchester City και τη Paris Saint-Germain, και χορηγούν τόσο την FC Barcelona όσο και τη FIFA. Πώς όμως μια χώρα που έχει το ένα τρίτο του μεγέθους του Πουέρτο Ρίκο κατάφερε να φτάσει σε αυτή τη θέση στον γεωπολιτικό στίβο;

Από παραγωγοί μαργαριταριών κατασκευαστές Ferrari

Το Κατάρ ήταν βρετανική αποικία μέχρι το 1971, διάσημο για την παραγωγή μαργαριταριών και τη βαθιά φτώχεια του και για το ότι φιλοξενούσε τις πιο ριζοσπαστικές πτέρυγες του Ισλάμ. Από τη δεκαετία του 1990, ωστόσο, η ανάπτυξή του ήταν ραγδαία. Θεμελιώδη ρόλο σε αυτό αποτέλεσαν οι σχέσεις του με τις ΗΠΑ, που ενεπλάκησαν στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου (1990-91). Το Κατάρ έπαιξε βασικό ρόλο στην υποστήριξη του ιμπεριαλισμού παραχωρώντας τη βάση al-Udeid της Πολεμικής Αεροπορίας των Ενόπλων Δυνάμεων του, που βρίσκεται 32 χιλιόμετρα από τη Ντόχα. Αυτή η βάση, η οποία στεγάζει περίπου 5.000 στρατιώτες, έχει από τότε χρησιμοποιηθεί στις περισσότερες στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, από την εισβολή στο Ιράκ το 2003 έως τις σημερινές εντάσεις με το Ιράν.

Το 1995, ο Hamad bin Khalifa Al Thani οργάνωσε ένα πραξικόπημα εναντίον του πατέρα του· και οι δύο ανήκαν στην άρχουσα οικογένεια, η οποία εδώ και αιώνες διατηρούσε την ισορροπία ανάμεσα στις φυλές της χερσονήσου. Από εκείνη τη στιγμή, ο Khalifa ξεκίνησε μια σειρά εσωτερικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, ιδιαίτερα στον οικονομικό τομέα. Επένδυσε στο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), μια τεχνολογία που δεν ήταν τότε ακόμη πολύ ανεπτυγμένη. Αυτό επέτρεψε στη χερσόνησο να μεταφέρει αέριο από το μεγαλύτερο απόθεμα του κόσμου, σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη. Το LNG είναι σήμερα απαραίτητο για την προμήθεια ενέργειας στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στη συγκυρία του πολέμου στην Ουκρανία.

Αυτή είναι η βάση του πλούτου του Κατάρ, που έδωσε τη δυνατότητα στη χώρα να δημιουργήσει μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια ως μέρος ενός σχεδίου οικονομικής διαφοροποίησης. Έγιναν κύριοι μέτοχοι σε μεγάλες πολυεθνικές όπως Volkswagen, Iberdrola και Rosneft, ανάμεσα στις άλλες. Έγιναν ο τέταρτος μεγαλύτερος επενδυτής ακινήτων στις ΗΠΑ και μεγάλος επενδυτής στο City του Λονδίνου. Αυτό είναι το σχέδιο για το μέλλον, όταν εξαντληθούν τα 160 χρόνια αποθεμάτων φυσικού αερίου της χώρας.

Σε λίγο περισσότερο από 20 χρόνια, το Κατάρ έγινε η πλουσιότερη χώρα στον κόσμο: έχει το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ με 137.000 δολάρια. Αν και 3 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στη χερσόνησο, μόνο 300.000 περίπου, ή το 12 τοις εκατό, θεωρούνται πολίτες. Ινδοί, Νεπαλέζοι, Μπαγκλαντεσιανοί, Φιλιππινέζοι, Αιγύπτιοι και άλλες εθνικότητες αποτελούν τον υπόλοιπο πληθυσμό ως μέρος μιας τεράστιας απορρόφησης εργατικής δύναμης, λόγω της ζήτησης που προκαλείται από την εξόρυξη φυσικού αερίου. Συνολικά στην Αραβική Χερσόνησο, υπολογίζεται ότι υπάρχουν 23 εκατομμύρια εργάτες μετανάστες.

Το Κατάρ ανέπτυξε το πιο προηγμένο και ανοιχτό πολιτικό σύστημα από όλα τα εμιράτα ιδρύοντας το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο, ένα κοινοβούλιο 45 μελών — το οποίο ψηφίζουν μόνο οι πολίτες και στο οποίο απαγορεύονται τα κόμματα — με ένα εθνικό σύνταγμα. Η χώρα επένδυσε σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα υψηλού προφίλ με διεθνή πανεπιστήμια. Η πρωτεύουσα, Ντόχα, είναι ένα οικονομικό κέντρο που ανταγωνίζεται τους μεγάλους παγκόσμιους παίκτες· συμφωνίες πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων έχουν κλείσει στο West Bay της πόλης. Επιπλέον, η χώρα έχει ανοίξει θρησκευτικά κέντρα για όλα τα δόγματα. Επομένως, το Κατάρ θεωρείται μια πραγματική όαση ανάμεσα στις «πετρελαιο-μοναρχίες».

Σε αντίθεση με τη γειτονική Σαουδική Αραβία, το Κατάρ διατηρεί εμπορική ελευθερία, έχει ένα σχετικά φιλελεύθερο πολιτικό σύστημα και έχει προχωρήσει στις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις. Όλα αυτά συνέβαλαν στην αύξηση των γεωπολιτικών φιλοδοξιών του καθεστώτος. Το Κατάρ προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από τα συμφέροντα και τις πολιτικές της Σαουδικής Αραβίας μετά τον Πόλεμο του Κόλπου το 1991, φοβούμενο ότι οι Σαουδάραβες θα καταλάβουν τη χώρα, όπως έκαναν με το Κουβέιτ. Το 2003, όταν το Ριάντ εξεδίωξε τα στρατεύματα των ΗΠΑ από το έδαφός του επειδή κατηγόρησαν τις μοναρχίες ότι φιλοξενούν τρομοκράτες, το Κατάρ απέκτησε περιφερειακή σημασία. Το Κατάρ, παρόλο που είναι επίσης μια μοναρχία, επέτρεψε στις ΗΠΑ να δημιουργήσουν μια βάση μέσα στα σύνορά του.

Ένας από τους πυλώνες της γεωπολιτικής του επιρροής είναι το κρατικό ειδησεογραφικό δίκτυο Al Jazeera. Ιδρύθηκε για να αποκτήσει επιρροή στην περιφέρεια, να μεγιστοποιήσει τους «φίλους» και να περιορίσει τους «εχθρούς». Το Al Jazeera υποστήριξε ανοιχτά την Αραβική Άνοιξη, αποκτώντας τεράστιο περιφερειακό κύρος, αν και η τοπική του έκδοση είναι πολύ πιο ελεγχόμενη. Είναι ανοιχτό σε όλα τα πολιτικά και θρησκευτικά ρεύματα, όπως η Χαμάς, η Χεζμπολάχ, οι Ταλιμπάν και οι αξιωματούχοι του κράτους του Ισραήλ και έχει επίσης επικρίνει τις υπόλοιπες μοναρχίες του Κόλπου.

Εσωτερικά, ο Al Thani ανανέωσε τους συμβούλους, συγκάλεσε ελεύθερες δημοτικές εκλογές στις οποίες επιτρέπεται να ψηφίζουν οι γυναίκες και δημιούργησε το ρόλο της πρώτης κυρίας της χώρας. Αλλά η κεντρική προσωπικότητα της εξουσίας θα παραμείνει ο εμίρης (βασιλιάς) και η ελευθερία του Τύπου, των πολιτικών κομμάτων και των συνδικάτων θα εξακολουθήσει να απαγορεύεται.

Οι πολιτικές του Al Thani οδήγησαν σε δεσμούς με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, παρέχοντας βασική υποστήριξη κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Οδήγησε επίσης σε δεσμούς με το Ιράν και την Τουρκία, οι οποίες υπήρξαν κρίσιμες για την αποφυγή του οικονομικού αποκλεισμού που του επιβλήθηκε το 2017 από τη Σαουδική Αραβία και τις υπόλοιπες αραβικές μοναρχίες που ανήκουν στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (GCC), μια οικονομική και στρατιωτική συμμαχία που δημιουργήθηκε το 1979 για να περιοριστεί η ιρανική επιρροή. Η θέση του Κατάρ το καθιστά πλέον περιφερειακό παράγοντα αποφασιστικής βαρύτητας στις τρέχουσες γεωπολιτικές συγκρούσεις με το Ιράν.

Ένα Παγκόσμιο Κύπελο των Σκλάβων

Μόλις το Κατάρ αγόρασε τις ψήφους της FIFA προκειμένου να φιλοξενήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022, ξεκίνησε το τιτάνιο έργο της κατασκευής γηπέδων, ξενοδοχείων και υποδομών για τη φιλοξενία. Η τύχη του διαγωνισμού βασίστηκε στους ώμους των 2 εκατομμυρίων μεταναστών εργατών από τη Νότια Ασία και την Αφρική που τολμούσαν να ισορροπούν στις κορυφές των προκλητικών ουρανοξυστών της χώρας.

Οι διαδοχικές απεργίες που πραγματοποίησαν οι Νεπαλέζοι, Ινδοί και Βενγκαλέζοι εργάτες θρυμμάτισαν την εικόνα του Κατάρ στην παγκόσμια σκηνή. Έχουν καταστήσει ορατή την αληθινή βάση για τη συσσώρευση του οικονομικού μοντέλου του Κατάρ: το σύστημα kafala της αναδοχής (ή, ακριβέστερα, της εργατικής μισο-δουλείας). Η βάση του είναι η κατάφωρη κακομεταχείριση και η έλλειψη εργασιακών δικαιωμάτων. Οι εργοδότες του Κατάρ μπορούν να παρακρατούν τα διαβατήρια των μεταναστών και να τους απειλούν με απέλαση για να τους εκβιάζουν και να τους κάνουν ό,τι θέλουν. Οι εργάτες πρέπει να ζητήσουν άδεια εάν θελήσουν να φύγουν από τη χώρα ή να αλλάξουν δουλειά. Εργάζονται υπερωρίες, 16 έως 18 ώρες την ημέρα για μόλις 200 δολάρια το μήνα - εάν πληρωθούν στην ώρα τους - και ζουν συνωστισμένοι μέσα στη χώρα των ουρανοξυστών.

Ακόμη χειρότερα, όπως και οπουδήποτε στον κόσμο, οι οικοδομικές εργασίες γίνονται σε εξωτερικούς χώρους που στο Κατάρ σημαίνει να εργάζονται σε θερμοκρασίες έως και 50 βαθμούς Κελσίου. Ο αριθμός των θανάτων μέχρι στιγμής λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και των αβυσσαλέων συνθηκών εργασίας από τότε που το Κατάρ πήρε το τουρνουά πριν από 10 χρόνια είναι 6.500. Εάν το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022 έπρεπε να τηρήσει ενός λεπτού σιγή για κάθε νεκρό εργάτη, το τουρνουά θα έπρεπε να διεξαχθεί μέσα στη σιωπή.

Αυτές οι φρικτές συνθήκες εργασίας οδήγησαν σε ένα εκρηκτικό κύμα απεργιών που παρά τις απαγορεύσεις, κατέστησε γνωστές τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας για τους μετανάστες εργάτες στο Κατάρ. Διεξήγαγαν μια πικετοφορία στον αυτοκινητόδρομο Dukham, όπου συμμετείχαν εκατοντάδες εργάτες από τη Νότια Ασία. Η διαμαρτυρία βοήθησε να κερδίσουν τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, έναν κατώτατο μισθό και πληρωμή των οφειλόμενων μισθών, καθώς και τη φυλάκιση στελεχών της εταιρείας για παραβιάσεις του διεθνούς εργατικού δικαίου. Το καθεστώς του Κατάρ, ωστόσο, δεν κατήργησε το σύστημα kafala ως ένα σύστημα δουλείας, που ήταν το κύριο αίτημα των εργατών.

Η κυβέρνηση του Κατάρ, η οποία έχει στενούς δεσμούς με τις κατασκευαστικές εταιρείες, ισχυρίστηκε σε έκθεσή της στις 22 Αυγούστου 2019 ότι αυτές διέρχονται οικονομική κρίση, για να δικαιολογήσει την μη καταβολή πληρωμών. Ωστόσο, έδειξαν άνευ προηγουμένου ευελιξία για την διευθέτηση του σκανδάλου, παρά το γεγονός ότι δεν ανέχτηκαν καμία διαμαρτυρία. Από την άλλη πλευρά, η χρηματοπιστωτική κρίση της κυβέρνησης του Κατάρ οφείλεται στις εντάσεις με τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και άλλα μέλη του GCC, τα οποία αποσύρουν κεφάλαια από το χρηματοπιστωτικό σύστημα του Κατάρ για να δημιουργήσουν κρίση ρευστότητας μετά από σχεδόν μια δεκαετία αποξένωσης από τότε που ξεκίνησαν οι διαμάχες με τις θέσεις που πήραν για την Αραβική Άνοιξη. Αυτό έληξε γύρω στο 2021, όταν οι σχέσεις άρχισαν να αποκαθίστανται.

Αυτή η γεωπολιτική σύγκρουση πιθανότατα θα εμποδίσει τη Ντόχα να εγγυηθεί τα ελάχιστα εργασιακά δικαιώματα και να καταργήσει το σύστημα kafala. Το καθεστώς θα χρειάζεται όλο και περισσότερη εργασιακή δουλεία για να διατηρήσει την αυτοκρατορία του, τόσο την οικονομική όσο και του φυσικού αερίου. Θα πρέπει να αποφασίσει μεταξύ της αντιμετώπισης των μοναρχιών του Κόλπου ή ενός κινήματος κυρίως μεταναστών εργατών, ενός κινήματος που εξεγείρεται ενάντια στην πετρελαιο-μοναρχία.