Ο Τρότσκυ έγραψε το 1939 δύο άρθρα για την Ουκρανία τις παραμονές της ναζιστικής εισβολής στην ΕΣΣΔ. Τα δύο αυτά άρθρα μας δίνουν τις ιστορικές ρίζες του σημερινού ουκρανικού ζητήματος αλλά κυρίως - και αυτή είναι η αξία τους σήμερα - μας δίνουν μεθοδολογικές αρχές προσέγγισης του ζητήματος. Η ανάρτηση αυτή είναι αναδημοσίευση από το A Communist At Large και παρουσιάζει τα δύο αυτά άρθρα μαζί με το ιστορικό τους πλαίσιο.
Ο Τρότσκι και η ανεξαρτησία της Ουκρανίας
«Το ουκρανικό ζήτημα, το οποίο πολλές κυβερνήσεις και πολλοί «σοσιαλιστές» ακόμη και «κομμουνιστές» έχουν προσπαθήσει να ξεχάσουν ή να πετάξουν στο βαθύ χοντροντούλαπο της ιστορίας, για μια ακόμη φορά έχει βρεθεί στην ημερήσια διάταξη και αυτή τη φορά μάλιστα με διπλάσια ένταση ... Το ουκρανικό ζήτημα προορίζεται στο άμεσο μέλλον να διαδραματίσει τεράστιο ρόλο στη ζωή της Ευρώπης. »
Έτσι έγραψε ο Λεόν Τρότσκυ, συν-αρχηγός με τον Λένιν της ρωσικής επανάστασης του 1917, από την εξορία του στο Μεξικό το 1939.
Ο Τρότσκι ήταν πολύ καλά εξοικειωμένος με το ουκρανικό ζήτημα. Γεννημένος στο νοτιοουκρανικό χωριό Γιάκονβκα, γιος Εβραίων αγροτών που μιλούσαν «ένα σπασμένο μίγμα ουκρανικών και ρωσικών, αλλά κυρίως ουκρανικών» μεγάλωσε σε μια εποχή που η Ουκρανία ήταν υπό την κυριαρχία της ρωσικής τσαρικής αυτοκρατορίας. Παρακολούθησε μαθήματα εγκύκλιας παιδείας σε ένα γερμανικό σχολείο στην Οδησσό, το λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας, το διάστημα κατά το οποίο οι Γερμανοί και άλλοι εκπαιδευτικοί αντικαθίσταντο σταδιακά από Ρώσους, στο πλαίσιο της τσαρικής πολιτικής του εκρωσισμού.
Σε όλη τη διάρκεια του δέκατου όγδοου και του δέκατου ένατου αιώνα, η ρωσική αυτοκρατορία είχε επεκτείνει την επικράτεια που είχε υπό τον έλεγχό της, υπάγοντας στην εξουσία της πολλές μη ρωσικές εθνότητες και λαούς. Ο εκρωσισμός ήταν το μέσο της για τη διατήρηση του πολιτικού ελέγχου αυτής της αχανούς αυτοκρατορίας, και εγκαινιάστηκε από το πολωνικό διαμέρισμα στο τέλος του 18 ου αιώνα. Τα λιθουανόφωνα και πολωνόφωνα σχολεία έκλεισαν στη Λιθουανία. Αφαιρέθηκαν οι άδειες από τα πολωνικά καταστήματα. Επιβλήθηκε δυσμενές φορολογικό καθεστώς στους Καθολικούς, υπέρ της Ρωσικής Ορθόδοξης θρησκείας. Η πολωνική γλώσσα ήταν απαγορευμένη στα σχολεία τη δεκαετία του 1880. Οι λιθουανοί και οι πολωνοί είχαν αποκλειστεί από ελευθέρια επαγγέλματα όπως του γιατρού και του δάσκαλου. Ως απάντηση στις εθνικιστικές εξεγέρσεις στις χώρες αυτές, μεγάλες εκτάσεις γης κατασχέθηκαν και παραδόθηκαν σε Ρώσους ευγενείς. Ενθαρρύνθηκε η ρωσική μετανάστευση προς τα νεοαποκτηθέντα εδάφη. Παρόμοιες πολιτικές ξεδιπλώθηκαν, καθώς η ρωσική αυτοκρατορία επέκτεινε την κυριαρχία της επί της Φινλανδίας, της Βεσσαραβίας (Μολδαβία) και των λαών της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου.
Το καθοριστικό ίδρυμα της τσαρικής αυτοκρατορίας ήταν τα κάτεργα (ка́торга) - το σύστημα των ποινικών στρατοπέδων εργασίας στην απομακρυσμένη ενδοχώρα της Σιβηρίας που θεσπίστηκε το 17ο αιώνα, και χρησιμοποιήθηκε με ιδιαίτερη αγριότητα για να τιμωρήσει εθνικιστικές εξεγέρσεις εναντίον της τσαρικής εξουσίας. 80.000 πολωνοί εξορίστηκαν στα σιβηριανά κάτεργα το 1864, μετά την εξέγερση του Ιανουαρίου του 1863 - 1864.
Ο εκρωσισμός υλοποιήθηκε στην Ουκρανία με αυξανόμενη ένταση, ενόσω μια ουκρανική εθνική ταυτότητα αναπτυσσόταν κατά τη διάρκεια του δέκατου ένατου αιώνα. Η ουκρανική γλώσσα είχε απαγορευτεί από τα σχολεία ήδη από το 1804˙ τα ουκρανικά κυριακάτικα σχολεία είχαν καταργηθεί ολοσχερώς το 1862. Το επόμενο έτος, ο ρώσος υπουργός εσωτερικών δήλωσε ότι «η ουκρανική γλώσσα δεν υπήρξε ποτέ, δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει» (μια φράση που αντηχεί μέχρι σήμερα, στο «αστείο» του Πούτιν το 2008 ότι «Η Ουκρανία δεν είναι μια πραγματική χώρα»). Ένα μυστικό διάταγμα απαγόρευσε τη χρήση της ουκρανικής γλώσσας στην τυπογραφία. Ο ουκρανός ποιητής, ζωγράφος, λαογράφος και πολιτική φυσιογνωμία Taras Shevchenko εξορίστηκε στα κάτεργα για δέκα χρόνια, επειδή έγραψε ένα ποίημα που σατίριζε τον τσάρο το 1847.
Όταν ο Τρότσκι έγραψε για την Ουκρανία το 1939, είχε δει το ουκρανικό έθνος να συμπληρώνει τον κύκλο του.
Με τις ρωσικές επαναστάσεις του 1905 και του 1917, οι ουκρανικοί πόθοι για ένα ανεξάρτητο έθνος είχαν αναζωπυρωθεί. Η μπολσεβίκικη επανάσταση του 1917, η οποία ανέτρεψε την τσαρική αυτοκρατορία, καθιέρωσε ως μία από τις θεμελιώδεις αρχές της, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης για όλες τις καταπιεζόμενες εθνότητες της τσαρικής αυτοκρατορίας, μέχρι, και συμπεριλαμβανομένου, του δικαιώματος της απόσχισης. Τον Ιανουάριο του 1918 η Ουκρανία διακήρυξε την ανεξαρτησία της, και το ανεξάρτητο κράτος αναγνωρίστηκε από την μπολσεβίκικη κυβέρνηση της Μόσχας. Αποδείχθηκε ότι ήταν η πρώτη από τις τέσσερις βραχύβιες ουκρανικές κυβερνήσεις, καθώς ανταγωνιστικές ταξικές δυνάμεις στο εσωτερικό του ουκρανικού έθνους διαγκωνίζονταν για την υπεροχή.
Μεγάλα τμήματα των Ανατολικών εδαφών της ρωσικής αυτοκρατορίας είχαν βιαίως παραχωρηθεί στη Γερμανία υπό τους επαχθείς όρους των συνθηκών που τερμάτισαν τη συμμετοχή της Ρωσίας στον Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ουκρανία έγινε ένα από τα κύρια πεδία μάχης τόσο της επανάστασης όσο και του εμφυλίου πολέμου που εξαπέλυσαν οι ευρωπαϊκές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις για να ανατρέψουν την επανάσταση και περιέπεσε στον έλεγχο τόσο των εισβολέων, πολωνικών, γερμανικών και γαλλικών στρατευμάτων, όσο και εκείνων του αντεπαναστάτη στρατηγού Ντενίκιν, για μια περίοδο ετών.
Η Ουκρανία ήταν ταυτόχρονα στα πρόθυρα μιας επαναστατικής ταξικής πάλης τόσο βαθιάς όσο και η επανάσταση στη Ρωσία: ουκρανοί, πολωνοί, Εβραίοι, Ρουμάνοι και Γερμανοί εργάτες και αγρότες πολέμησαν τα ουκρανικά και ρώσικα αφεντικά και γαιοκτήμονες. (Κάθε τάξη καταλείπει πίσω της, τη δική της εκδοχή αυτής της ιστορίας!) Ο αγώνας για μια ανεξάρτητη Ουκρανία συνυφάνθηκε με την πάλη για την υπεράσπιση της ρωσικής επανάστασης κατά των εναντίον της επιτιθεμένων, ιδιαίτερα εναντίον των δυνάμεων που έδρευαν στην Πολωνία. Το Κίεβο δεν απελευθερώθηκε τελικά παρά τον Ιούνιο του 1920 και ακόμη και τότε το ουκρανικό έθνος απέμεινε διαιρεμένο. Η συνθήκη για τον τερματισμό του ρωσο-πολωνικού πολέμου το 1921 άφησε τέσσερα εκατομμύρια Ουκρανούς κάτω από την καταπίεση της πολωνικής εξουσίας.
Η μοίρα της ανεξάρτητης ουκρανικής πολιτείας συνδέθηκε έτσι στενά με εκείνη της ρωσικής επανάστασης, έτσι που προέκυψε η συνεργασία και τελικά η συγχώνευση μεταξύ Μπολσεβίκων δυνάμεων και της αριστερής πτέρυγας των ουκρανών εθνικιστών. Μια Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία σύμμαχος με τη σοβιετική Ρωσία ιδρύθηκε το 1919, η οποία εντάχθηκε στην Ομοσπονδία Σοβιετικών Δημοκρατιών και αργότερα στην Ένωση των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών το 1922. Τίποτα δεν ήταν εύκολο. Ένας καταστροφικός λιμός, σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της οικονομικής αποδιάρθρωσης της γεωργίας κατά τη μακρά περίοδο του ιμπεριαλιστικού πολέμου και του εμφυλίου πολέμου, έπληξε σκληρά τόσο την Ουκρανία όσο και τη Ρωσία το 1921-1922.
Ωστόσο, κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1920 ο ουκρανικός πολιτισμός γνώρισε μια σημαντική ανάκαμψη, στο πλαίσιο της πολιτικής των Μπολσεβίκων υπέρ της ιθαγενούς κουλτούρας - το αντίθετο της πολιτικής του τσαρικού εκρωσισμού. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα στην ουκρανική γλώσσα πέτυχε τη μείωση του αναλφαβητισμού στην Ουκρανία από 46% το 1926 σε 8% το 1934. Οι εφημερίδες στην ουκρανική γλώσσα, σχεδόν ανύπαρκτες το 1922, αυξήθηκαν σε 373 επί συνόλου 426. Η εκπροσώπηση των Ουκρανών σε όλα τα επίπεδα του κρατικού μηχανισμού αυξήθηκε σημαντικά.
Αλλά μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1920 ένα συντηρητικό γραφειοκρατικό στρώμα με επικεφαλής τον Ιωσήφ Στάλιν είχε σφετεριστεί εξουσία στη Σοβιετική Ένωση. Η πρώτη πολιτική μάχη ενάντια στην άνοδο της αντιδραστικής δύναμης δόθηκε από τον Λένιν, η τελική του μάχη πριν από το θάνατό του το 1923. Αυτή η μάχη επικεντρώθηκε στο εθνικό ζήτημα. Ο Λένιν ήταν πεπεισμένος ότι ο Στάλιν παραβίαζε τα δικαιώματα των καταπιεσμένων λαών της πρώην τσαρικής αυτοκρατορίας, ειδικά στην ανεξάρτητη Γεωργία˙ πρότεινε στον Τρότσκι να σχηματίσουν ένα μπλοκ για να υπερασπιστούν αυτή την αρχή της μπολσεβίκικης εξουσίας ενάντια στον Στάλιν, αλλά πέθανε πριν ο αγώνας μπορέσει να συνδυαστεί.
Η νίκη της σταλινικής αντεπανάστασης έτρεψε τους εθνικο-απελευθερωτικούς αγώνες στις μη ρωσικές δημοκρατίες σε υποχώρηση. Η αντεπανάσταση αναβίωσε όλες τις τσαρικές πολιτικές εκρωσισμού, σε μια τερατώδη κλίμακα. Η εκδήλωση εθνικού συναισθήματος καταγγέλθηκε ως αστικός εθνικισμός˙ ηγέτες των «ανεξάρτητων δημοκρατιών» που επέμεναν στο δικαίωμά τους στην ανεξαρτησία - που υποτίθεται ότι εγγυόταν το σοβιετικό σύνταγμα – υπέστησαν άγριες διώξεις. Ένας ακόμα λιμός έπληξε την Ουκρανία το 1932, αυτή τη φορά ως άμεσο αποτέλεσμα της πολιτικής του Στάλιν για την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση της γεωργίας. Τα κάτεργα αναβίωσαν, σε πρωτοφανή κλίμακα. Ολόκληροι εθνικοί πληθυσμοί, μαζί και οι Τάταροι της ανεξάρτητης Κριμαίας, κρίθηκαν αντεπαναστατικοί από την ηγεσία του Στάλιν και μετακινούνταν μαζικά με τη βία. Η Ουκρανία, μαζί με πολλά άλλα καταπιεσμένα έθνη, είδε τις εθνικές προσδοκίες της ποδοπατημένες στη λάσπη της νέας Ρωσικής «αυτοκρατορίας».
Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στην αμερικανική εφημερίδα Socialist Appeal , ο Τρότσκι ανασκοπεί αυτή την ιστορία, όπως είχε διαγραφεί μέχρι το 1939:
«Η Δεύτερη Διεθνής, εκφράζοντας τα συμφέροντα της εργατικής γραφειοκρατίας και αριστοκρατίας των ιμπεριαλιστικών κρατών, αγνόησε παντελώς το ουκρανικό ζήτημα. Ακόμη και αριστερή της πτέρυγα δεν έδειξε τη δέουσα προσοχή σε αυτό. Αρκεί να θυμηθούμε ότι η Ρόζα Λούξεμπουργκ, παρ' όλη τη λαμπρή της διάνοια και το πραγματικά επαναστατικό της πνεύμα, μπόρεσε να δηλώσει ότι το ουκρανικό ζήτημα ήταν εφεύρεση μιας χούφτας διανοουμένων. Η θέση αυτή άφησε ένα βαθύ αποτύπωμα, ακόμη και πάνω στο Πολωνικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Το ουκρανικό ζήτημα εκλαμβανόταν από τους επίσημους ηγέτες του πολωνικού τμήματος της Κομμουνιστικής Διεθνούς ως εμπόδιο παρά ως ένα επαναστατικό πρόβλημα. Εξ ου και οι συνεχείς οπορτουνιστικές προσπάθειες να αποφεύγουν αυτή το ζήτημα, να το παραμερίζουν, να το αποσιωπούν, ή να αναβάλλουν για κάποιο αόριστο μέλλον ...
«Το κόμμα των Μπολσεβίκων, όχι χωρίς δυσκολία και μόνο σταδιακά κάτω από τη συνεχή πίεση του Λένιν, κατάφερε να αποκτήσει μια σωστή προσέγγιση στο ουκρανικό ζήτημα. Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, δηλαδή της απόσχισης, επεκτάθηκε από τον Λένιν εξίσου στους Πολωνούς και στους Ουκρανούς. Δεν αναγνώριζε αριστοκρατικά έθνη. Κάθε διάθεση να αποφευχθεί ή να αναβληθεί το πρόβλημα μιας καταπιεσμένης εθνότητας το έβλεπε ως εκδήλωση του μεγαλορωσικού σωβινισμού.
«Μετά την κατάκτηση της εξουσίας, διεξήχθη μια σοβαρή πάλη μέσα στο κόμμα πάνω στην επίλυση των πολυάριθμων εθνικών προβλημάτων που κληρονομήθηκαν από την παλιά τσαρική Ρωσία. Υπό την ιδιότητά του ως Λαϊκός Επίτροπος των εθνοτήτων, ο Στάλιν αντιπροσώπευε πάντα την πιο συγκεντρωτική και γραφειοκρατική τάση. Αυτό εκδηλώθηκε ιδιαίτερα στο ζήτημα της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Προκειμένου να διασφαλιστούν «διοικητικές ανάγκες», δηλαδή τα συμφέροντα της γραφειοκρατίας, και οι πιο νόμιμες αξιώσεις των καταπιεσμένων εθνικοτήτων καταγγέλθηκαν ως εκδηλώσεις μικροαστικού εθνικισμού. Όλα αυτά τα συμπτώματα ήταν ορατά ήδη από το 1922-1923. Έκτοτε αναπτύχθηκαν τερατωδώς και οδήγησαν σε πλήρη στραγγαλισμό κάθε είδους ανεξάρτητης εθνικής ανάπτυξης των λαών της ΕΣΣΔ.
«Στην αντίληψη του παλιού Μπολσεβίκικου κόμματος η Σοβιετική Ουκρανία προοριζόταν να γίνει ένας ισχυρός άξονας γύρω από τον οποίο τα άλλα τμήματα του ουκρανικού λαού θα ενώνονταν. Είναι αναμφισβήτητο ότι κατά την πρώτη περίοδο της ύπαρξης της η Σοβιετική Ουκρανία άσκησε ισχυρή ελκτική δύναμη, και ως προς τα εθνικά θέματα επίσης, και ξεσήκωσε στον αγώνα τους εργάτες, τους αγρότες, και την επαναστατική διανόηση της Δυτικής Ουκρανίας που ήταν υποδουλωμένη στην Πολωνία. Αλλά στα χρόνια της θερμιδωριανής αντίδρασης, η θέση της Σοβιετικής Ουκρανίας και μαζί με αυτήν η τοποθέτηση του ουκρανικού ζητήματος στο σύνολό του άλλαξε απότομα. Όσο πιο βαθιές ήταν οι ελπίδες που αναπτέρωσε, τόσο πιο πικρή ήταν η απογοήτευση. Η γραφειοκρατία στραγγάλισε και λεηλάτησε το λαό και μέσα στην ίδια τη Μεγάλη Ρωσία. Αλλά στην Ουκρανία τα πράγματα περιπλέχτηκαν ακόμη περισσότερο από το σφαγιασμό των εθνικών ελπίδων. Πουθενά αλλού οι περιορισμοί, οι εκκαθαρίσεις, οι καταπιέσεις και γενικά όλες οι μορφές γραφειοκρατικού χουλιγκανισμού δεν πήραν τη μορφή ενός τέτοιου δολοφονικού σαρώματος όπως στην Ουκρανία σ΄ έναν αγώνα ενάντια στις ισχυρές, βαθιά ριζωμένες επιθυμίες των ουκρανικών μαζών για μεγαλύτερη ελευθερία και ανεξαρτησία.
«Για την ολοκληρωτική γραφειοκρατία, η Σοβιετική Ουκρανία έγινε η διοικητική διαίρεση μιας οικονομικής μονάδας και μια στρατιωτική βάση της ΕΣΣΔ. Βέβαια, η γραφειοκρατία του Στάλιν στήνει αγάλματα στον Σεφτσένκο, αλλά μόνο για να συντρίψει πιο διεξοδικά τον ουκρανικό λαό κάτω από το βάρος τους. Προς τα τμήματα της Ουκρανίας που βρίσκονται τώρα εκτός των συνόρων της, η στάση του Κρεμλίνου σήμερα είναι η ίδια όπως και προς όλες τις καταπιεσμένες εθνικότητες, όλες τις αποικίες, και ημι-αποικίες, δηλαδή τα ψιλά στις διεθνείς κομπίνες της με ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις.
«Δεν απομένει ούτε ίχνος από την εμπιστοσύνη και την συμπάθεια των μαζών της δυτικής Ουκρανίας προς το Κρεμλίνο. Από την τελευταία δολοφονική «εκκαθάριση» στην Ουκρανία κανείς στη Δύση δεν θέλει να γίνει μέρος της σατραπείας του Κρεμλίνου η οποία εξακολουθεί να φέρει το όνομα της Σοβιετικής Ουκρανίας ... Η κατάσταση αυτή παραδίνει φυσικά την ηγεσία στις πιο αντιδραστικές κλίκες της Ουκρανίας που εκφράζουν τον «εθνικισμό τους» γυρεύοντας να πουλήσουν τον ουκρανικό λαό στον έναν ή στον άλλον ιμπεριαλισμό με αντάλλαγμα μια υπόσχεση πλασματικής ανεξαρτησίας. Πάνω σε αυτή την τραγική σύγχυση βασίζει ο Χίτλερ την πολιτική του στο ουκρανικό ζήτημα. Κάποτε είπαμε: αλλά για τον Στάλιν (δηλαδή, για τη μοιραία πολιτική της Κομιντέρν στη Γερμανία) δεν θα υπήρχε Χίτλερ. Σε αυτό μπορεί τώρα να προστεθεί: αλλά για το βιασμό της Σοβιετικής Ουκρανίας από τη σταλινική γραφειοκρατία δεν θα υπήρχε χιτλερική πολιτική για την Ουκρανία.
Δεν θα παύσουμε να αναλύουμε τα κίνητρα που υπαγόρευσαν στον Χίτλερ να αφήσει τουλάχιστον προς στιγμήν κατά μέρος το σύνθημα της Μεγάλης Ουκρανίας. Τα κίνητρα αυτά πρέπει να αναζητηθούν στις δόλιες κομπίνες του γερμανικού ιμπεριαλισμού από τη μια και στο φόβο μήπως επικαλεστεί ένα κακό πνεύμα το οποίο θα είναι δύσκολο να εξορκίσει. Ο Χίτλερ έδωσε την Ουκρανία των Καρπαθίων δώρο στους ούγγρους χασάπηδες. Αυτό δε, έγινε αν όχι με την ανοικτή έγκριση της Μόσχας, τότε εν πάση περιπτώσει με την πίστη ότι η έγκριση θα δινόταν εκ των υστέρων. Ήταν σαν να είπε ο Χίτλερ στον Στάλιν: «Αν προετοιμαζόμουν για επίθεση στη Σοβιετική Ουκρανία αύριο, θα κρατούσα την Ουκρανία των Καρπαθίων στα χέρια μου». Απαντώντας ο Στάλιν στο 18ο συνέδριο του κόμματος, υπερασπίστηκε ανοικτά τον Χίτλερ απέναντι στις συκοφαντίες των «Δυτικών Δημοκρατιών». Ο Χίτλερ προτίθεται να επιτεθεί στην Ουκρανία; Τίποτα τέτοιο. Να πολεμήσουμε με τον Χίτλερ; Δεν υπάρχει ο παραμικρός λόγος για κάτι τέτοιο. Ο Στάλιν προφανώς ερμηνεύει την παραχώρηση της Ουκρανίας των Καρπαθίων στην Ουγγαρία ως πράξη ειρήνης»
Ο Τρότσκι προβάλλει το σύνθημα: για μια ενωμένη, ελεύθερη και ανεξάρτητη σοβιετική Ουκρανία των εργατών και των αγροτών.
Και συνεχίζει:
«Μόνο οι απελπιστικά χοντροκέφαλοι ειρηνιστές είναι ικανοί να σκέφτονται ότι η χειραφέτηση και η ενοποίηση της Ουκρανίας μπορεί να επιτευχθεί με ειρηνικά διπλωματικά μέσα, με δημοψηφίσματα, με αποφάσεις της Κοινωνίας των Εθνών, κλπ. Καθόλου καλύτεροι από δαύτους δεν είναι εκείνοι οι «εθνικιστές» που προτείνουν να λύσουν το ουκρανικό ζήτημα μπαίνοντας στην υπηρεσία ενός ιμπεριαλισμού ενάντια σε άλλο ... Στο βαθμό που το ζήτημα εξαρτάται από τη στρατιωτική δύναμη των ιμπεριαλιστικών κρατών, η νίκη της μιας ή της άλλης ομάδας μπορεί να σημαίνει μόνο ένα νέο διαμελισμό και μια ακόμη πιο βίαιη υποταγή του ουκρανικού λαού. Το πρόγραμμα της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας στην εποχή του ιμπεριαλισμού είναι άμεσα και άρρηκτα συνδεδεμένη με το πρόγραμμα της προλεταριακής επανάστασης ».
Ο Τρότσκι επανήλθε στο ζήτημα λίγους μήνες αργότερα, για να απαντήσει σε μια σεχταριστική σοσιαλιστική κριτική που αντιτάχθηκε στο αίτημα του Τρότσκι για μια ελεύθερη και ανεξάρτητη Ουκρανία.
«Η κριτική επαναλαμβάνει αρκετές φορές τη δήλωσή μου που ισχυριζόταν ότι η μοίρα μίας ανεξάρτητης Ουκρανίας είναι στενά συνδεδεμένη με την παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση. Από αυτή τη γενική προοπτική, το αλφάβητο για έναν μαρξιστή, κατορθώνει ωστόσο να βγάλει μια συνταγή αναβλητικής παθητικότητας και εθνικού μηδενισμού. Ο θρίαμβος της προλεταριακής επανάστασης σε παγκόσμιο επίπεδο είναι το τελικό προϊόν πολλαπλών κινημάτων, πολιτικών εκστρατειών και μαχών, και δεν είναι καθόλου κάποια έτοιμη ήδη προϋπόθεση για την επίλυση όλων των ζητημάτων αυτόματα ...
«Το δικαίωμα της εθνικής αυτοδιάθεσης είναι, φυσικά, μια δημοκρατική και όχι μια σοσιαλιστική αρχή. Όμως αυθεντικά δημοκρατικές αρχές υποστηρίζονται και υλοποιούνται στην εποχή μας, μόνο από το επαναστατικό προλεταριάτο˙ και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο διασταυρώνονται με τα σοσιαλιστικά καθήκοντα. Ο αποφασιστικός αγώνας του μπολσεβίκικου κόμματος για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των καταπιεσμένων εθνοτήτων στη Ρωσία διευκόλυνε στο έπακρο την κατάκτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο. Ήταν σαν η προλεταριακή επανάσταση να είχε κάνει δικά της τα δημοκρατικά προβλήματα, πάνω απ' όλα το αγροτικό και το εθνικό πρόβλημα, δίνοντας έτσι στη Ρώσικη επανάσταση ένα συνδυασμένο χαρακτήρα. Το προλεταριάτο ανελάμβανε κιόλας σοσιαλιστικά καθήκοντα, αλλά δεν μπορούσε να ανυψώσει αμέσως σ' αυτό το επίπεδο την αγροτιά και τις καταπιεσμένες εθνότητες (κατ' εξοχήν αγροτικές), που ήταν απορροφημένες στην επίλυση των δημοκρατικών καθηκόντων τους.
«... Έχοντας κατασκευάσει ένα εργατικό κράτος πάνω στη συμβιβαστική αρχή μιας ομοσπονδίας, το μπολσεβίκικο κόμμα έγραψε στο σύνταγμα το δικαίωμα των εθνών στον πλήρη διαχωρισμό, πράγμα που σημαίνει ότι το κόμμα δε θεωρούσε το εθνικό ζήτημα λυμένο μια για πάντα ...
«Μήπως οι πλατιές μάζες του ουκρανικού λαού επιθυμούν να διαχωριστούν από την ΕΣΣΔ; Μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται δύσκολο να απαντηθεί το ερώτημα αυτό, στο μέτρο που ο ουκρανικός λαός, όπως και όλοι οι άλλοι λαοί της ΕΣΣΔ, έχουν αποστερηθεί κάθε δυνατότητας να εκφράσουν τη βούλησή τους. Αλλά η ίδια η γένεση του ολοκληρωτικού καθεστώτος και η ολοένα και περισσότερο κτηνώδης έντασή του, ιδίως στην Ουκρανία, είναι η απόδειξη ότι η πραγματική θέληση των μαζών της Ουκρανίας είναι ασυμφιλίωτα εχθρική προς τη σοβιετική γραφειοκρατία. Δεν υπάρχει έλλειψη αποδείξεων ότι μία από τις κύριες πηγές αυτής της εχθρότητας είναι η καταπίεση της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας.
«Οι εθνικιστικές τάσεις στην Ουκρανία ξέσπασαν βίαια κατά το 1917-1919. Το κόμμα Μπορότμπα εξέφρασε αυτές τις ροπές από τα αριστερά. Η πιο σημαντική ένδειξη για την επιτυχία της λενινιστικής πολιτικής στην Ουκρανία ήταν η συγχώνευση των ουκρανών μπολσεβίκων με την οργάνωση των Μποροτμπιστών. Κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας, ωστόσο, επήλθε μια πραγματική ρήξη με την ομάδα Μπορότμπα, οι ηγέτες της οποίας υποβλήθηκαν σε διώξεις ... Πουθενά οι εκκαθαρίσεις και τα αντίποινα δεν πήραν τέτοιο βάναυσο και μαζικό χαρακτήρα όσο στην Ουκρανία.
«Τεράστια πολιτική σημασία έχει η απότομη αποστροφή από τη Σοβιετική Ένωση των ουκρανικών δημοκρατικών στοιχείων εκτός της Σοβιετικής Ένωσης. Όταν το ουκρανικό πρόβλημα επιδεινώθηκε στις αρχές αυτού του χρόνου, οι κομμουνιστικές φωνές δεν ακούστηκαν καθόλου. Αλλά οι φωνές των ουκρανών κληρικών και εθνικοσοσιαλιστών ήταν αρκετά δυνατές. Αυτό σημαίνει ότι η προλεταριακή πρωτοπορία έχει αφήσει το ουκρανικό εθνικό κίνημα να της γλιστρήσει μέσα από τα χέρια και ότι αυτό το κίνημα έχει προχωρήσει μακριά στο δρόμο της απόσχισης ...
«Στο σύνολό τους, αυτά τα συμπτώματα και γεγονότα μαρτυρούν την αυξανόμενη δύναμη των αποσχιστικών τάσεων στις μάζες των Ουκρανών. Αυτό το βασικό γεγονός που υπόκειται όλου προβλήματος. Δείχνει ότι, παρά το τεράστιο βήμα προς τα εμπρός που έκανε η Οκτωβριανή Επανάσταση στον τομέα των εθνικών σχέσεων, η απομονωμένη προλεταριακή επανάσταση σε μια καθυστερημένη χώρα αποδείχθηκε ανίκανη να λύσει το εθνικό ζήτημα, ιδιαιτέρως το ουκρανικό ζήτημα, το οποίο είναι, στην ουσία του, διεθνούς χαρακτήρα. Η θερμιδωριανή αντίδραση, επιστεγασμένη από τη βοναπαρτιστική γραφειοκρατία, έριξε τις εργαζόμενες μάζες πολύ πίσω και στην εθνική σφαίρα. Οι πλατιές μάζες του ουκρανικού λαού είναι δυσαρεστημένες με την εθνική τους μοίρα και επιθυμούν να την αλλάξουν δραστικά. Αυτό ακριβώς το γεγονός πρέπει να λάβει ως αφετηρία του ο επαναστάτης πολιτικός, σε αντίθεση με τον γραφειοκράτη και τον σεκταριστή»
Ο Τρότσκι δολοφονήθηκε από έναν πράκτορα του Στάλιν ένα χρόνο αφότου έγραψε όλα αυτά. Ακόμα έναν χρόνο μετά, ο γερμανικός ιμπεριαλισμός ξεκίνησε τη μεγαλύτερη ενιαία στρατιωτική επιχείρηση στην ιστορία του κόσμου, τόσο κατά αριθμό στρατιωτών όσο και κατά τις απώλειες: την επιχείρηση Barbarossa, την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Στην Ουκρανία, η γερμανική επίθεση αρχικά κέρδισε εύκολες νίκες. Ο Χίτλερ είχε προετοιμάσει το δρόμο πολιτικά, διανέμοντας αφίσες με τον εαυτό του και το σύνθημα, στην ουκρανική γλώσσα: «Χίτλερ ο Ελευθερωτής».
Μετάφραση: Παραναγνώστης
Ο Τρότσκι και η ανεξαρτησία της Ουκρανίας
του James Robb
«Το ουκρανικό ζήτημα, το οποίο πολλές κυβερνήσεις και πολλοί «σοσιαλιστές» ακόμη και «κομμουνιστές» έχουν προσπαθήσει να ξεχάσουν ή να πετάξουν στο βαθύ χοντροντούλαπο της ιστορίας, για μια ακόμη φορά έχει βρεθεί στην ημερήσια διάταξη και αυτή τη φορά μάλιστα με διπλάσια ένταση ... Το ουκρανικό ζήτημα προορίζεται στο άμεσο μέλλον να διαδραματίσει τεράστιο ρόλο στη ζωή της Ευρώπης. »
Έτσι έγραψε ο Λεόν Τρότσκυ, συν-αρχηγός με τον Λένιν της ρωσικής επανάστασης του 1917, από την εξορία του στο Μεξικό το 1939.
 |
| Λεόν Τρότσκυ 1879-1940 |
Ο Τρότσκι ήταν πολύ καλά εξοικειωμένος με το ουκρανικό ζήτημα. Γεννημένος στο νοτιοουκρανικό χωριό Γιάκονβκα, γιος Εβραίων αγροτών που μιλούσαν «ένα σπασμένο μίγμα ουκρανικών και ρωσικών, αλλά κυρίως ουκρανικών» μεγάλωσε σε μια εποχή που η Ουκρανία ήταν υπό την κυριαρχία της ρωσικής τσαρικής αυτοκρατορίας. Παρακολούθησε μαθήματα εγκύκλιας παιδείας σε ένα γερμανικό σχολείο στην Οδησσό, το λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας, το διάστημα κατά το οποίο οι Γερμανοί και άλλοι εκπαιδευτικοί αντικαθίσταντο σταδιακά από Ρώσους, στο πλαίσιο της τσαρικής πολιτικής του εκρωσισμού.
Σε όλη τη διάρκεια του δέκατου όγδοου και του δέκατου ένατου αιώνα, η ρωσική αυτοκρατορία είχε επεκτείνει την επικράτεια που είχε υπό τον έλεγχό της, υπάγοντας στην εξουσία της πολλές μη ρωσικές εθνότητες και λαούς. Ο εκρωσισμός ήταν το μέσο της για τη διατήρηση του πολιτικού ελέγχου αυτής της αχανούς αυτοκρατορίας, και εγκαινιάστηκε από το πολωνικό διαμέρισμα στο τέλος του 18 ου αιώνα. Τα λιθουανόφωνα και πολωνόφωνα σχολεία έκλεισαν στη Λιθουανία. Αφαιρέθηκαν οι άδειες από τα πολωνικά καταστήματα. Επιβλήθηκε δυσμενές φορολογικό καθεστώς στους Καθολικούς, υπέρ της Ρωσικής Ορθόδοξης θρησκείας. Η πολωνική γλώσσα ήταν απαγορευμένη στα σχολεία τη δεκαετία του 1880. Οι λιθουανοί και οι πολωνοί είχαν αποκλειστεί από ελευθέρια επαγγέλματα όπως του γιατρού και του δάσκαλου. Ως απάντηση στις εθνικιστικές εξεγέρσεις στις χώρες αυτές, μεγάλες εκτάσεις γης κατασχέθηκαν και παραδόθηκαν σε Ρώσους ευγενείς. Ενθαρρύνθηκε η ρωσική μετανάστευση προς τα νεοαποκτηθέντα εδάφη. Παρόμοιες πολιτικές ξεδιπλώθηκαν, καθώς η ρωσική αυτοκρατορία επέκτεινε την κυριαρχία της επί της Φινλανδίας, της Βεσσαραβίας (Μολδαβία) και των λαών της Κεντρικής Ασίας και του Καυκάσου.
 |
| Κρατούμενοι στην ка́торга του Nerchinsk, 1880 |
Το καθοριστικό ίδρυμα της τσαρικής αυτοκρατορίας ήταν τα κάτεργα (ка́торга) - το σύστημα των ποινικών στρατοπέδων εργασίας στην απομακρυσμένη ενδοχώρα της Σιβηρίας που θεσπίστηκε το 17ο αιώνα, και χρησιμοποιήθηκε με ιδιαίτερη αγριότητα για να τιμωρήσει εθνικιστικές εξεγέρσεις εναντίον της τσαρικής εξουσίας. 80.000 πολωνοί εξορίστηκαν στα σιβηριανά κάτεργα το 1864, μετά την εξέγερση του Ιανουαρίου του 1863 - 1864.
Ο εκρωσισμός υλοποιήθηκε στην Ουκρανία με αυξανόμενη ένταση, ενόσω μια ουκρανική εθνική ταυτότητα αναπτυσσόταν κατά τη διάρκεια του δέκατου ένατου αιώνα. Η ουκρανική γλώσσα είχε απαγορευτεί από τα σχολεία ήδη από το 1804˙ τα ουκρανικά κυριακάτικα σχολεία είχαν καταργηθεί ολοσχερώς το 1862. Το επόμενο έτος, ο ρώσος υπουργός εσωτερικών δήλωσε ότι «η ουκρανική γλώσσα δεν υπήρξε ποτέ, δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει» (μια φράση που αντηχεί μέχρι σήμερα, στο «αστείο» του Πούτιν το 2008 ότι «Η Ουκρανία δεν είναι μια πραγματική χώρα»). Ένα μυστικό διάταγμα απαγόρευσε τη χρήση της ουκρανικής γλώσσας στην τυπογραφία. Ο ουκρανός ποιητής, ζωγράφος, λαογράφος και πολιτική φυσιογνωμία Taras Shevchenko εξορίστηκε στα κάτεργα για δέκα χρόνια, επειδή έγραψε ένα ποίημα που σατίριζε τον τσάρο το 1847.
 | |
| Taras Shevchenko μετά την επιστροφή από την εξορία, 1859 |
Όταν ο Τρότσκι έγραψε για την Ουκρανία το 1939, είχε δει το ουκρανικό έθνος να συμπληρώνει τον κύκλο του.
Με τις ρωσικές επαναστάσεις του 1905 και του 1917, οι ουκρανικοί πόθοι για ένα ανεξάρτητο έθνος είχαν αναζωπυρωθεί. Η μπολσεβίκικη επανάσταση του 1917, η οποία ανέτρεψε την τσαρική αυτοκρατορία, καθιέρωσε ως μία από τις θεμελιώδεις αρχές της, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης για όλες τις καταπιεζόμενες εθνότητες της τσαρικής αυτοκρατορίας, μέχρι, και συμπεριλαμβανομένου, του δικαιώματος της απόσχισης. Τον Ιανουάριο του 1918 η Ουκρανία διακήρυξε την ανεξαρτησία της, και το ανεξάρτητο κράτος αναγνωρίστηκε από την μπολσεβίκικη κυβέρνηση της Μόσχας. Αποδείχθηκε ότι ήταν η πρώτη από τις τέσσερις βραχύβιες ουκρανικές κυβερνήσεις, καθώς ανταγωνιστικές ταξικές δυνάμεις στο εσωτερικό του ουκρανικού έθνους διαγκωνίζονταν για την υπεροχή.
Μεγάλα τμήματα των Ανατολικών εδαφών της ρωσικής αυτοκρατορίας είχαν βιαίως παραχωρηθεί στη Γερμανία υπό τους επαχθείς όρους των συνθηκών που τερμάτισαν τη συμμετοχή της Ρωσίας στον Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ουκρανία έγινε ένα από τα κύρια πεδία μάχης τόσο της επανάστασης όσο και του εμφυλίου πολέμου που εξαπέλυσαν οι ευρωπαϊκές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις για να ανατρέψουν την επανάσταση και περιέπεσε στον έλεγχο τόσο των εισβολέων, πολωνικών, γερμανικών και γαλλικών στρατευμάτων, όσο και εκείνων του αντεπαναστάτη στρατηγού Ντενίκιν, για μια περίοδο ετών.
 |
| Στρατηγός Ντενίκιν |
Η Ουκρανία ήταν ταυτόχρονα στα πρόθυρα μιας επαναστατικής ταξικής πάλης τόσο βαθιάς όσο και η επανάσταση στη Ρωσία: ουκρανοί, πολωνοί, Εβραίοι, Ρουμάνοι και Γερμανοί εργάτες και αγρότες πολέμησαν τα ουκρανικά και ρώσικα αφεντικά και γαιοκτήμονες. (Κάθε τάξη καταλείπει πίσω της, τη δική της εκδοχή αυτής της ιστορίας!) Ο αγώνας για μια ανεξάρτητη Ουκρανία συνυφάνθηκε με την πάλη για την υπεράσπιση της ρωσικής επανάστασης κατά των εναντίον της επιτιθεμένων, ιδιαίτερα εναντίον των δυνάμεων που έδρευαν στην Πολωνία. Το Κίεβο δεν απελευθερώθηκε τελικά παρά τον Ιούνιο του 1920 και ακόμη και τότε το ουκρανικό έθνος απέμεινε διαιρεμένο. Η συνθήκη για τον τερματισμό του ρωσο-πολωνικού πολέμου το 1921 άφησε τέσσερα εκατομμύρια Ουκρανούς κάτω από την καταπίεση της πολωνικής εξουσίας.
Η μοίρα της ανεξάρτητης ουκρανικής πολιτείας συνδέθηκε έτσι στενά με εκείνη της ρωσικής επανάστασης, έτσι που προέκυψε η συνεργασία και τελικά η συγχώνευση μεταξύ Μπολσεβίκων δυνάμεων και της αριστερής πτέρυγας των ουκρανών εθνικιστών. Μια Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία σύμμαχος με τη σοβιετική Ρωσία ιδρύθηκε το 1919, η οποία εντάχθηκε στην Ομοσπονδία Σοβιετικών Δημοκρατιών και αργότερα στην Ένωση των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών το 1922. Τίποτα δεν ήταν εύκολο. Ένας καταστροφικός λιμός, σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της οικονομικής αποδιάρθρωσης της γεωργίας κατά τη μακρά περίοδο του ιμπεριαλιστικού πολέμου και του εμφυλίου πολέμου, έπληξε σκληρά τόσο την Ουκρανία όσο και τη Ρωσία το 1921-1922.
 |
| Τα παιδιά πλήττονται από την πείνα, Berdyansk, Ουκρανία, 1922 |
Ωστόσο, κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1920 ο ουκρανικός πολιτισμός γνώρισε μια σημαντική ανάκαμψη, στο πλαίσιο της πολιτικής των Μπολσεβίκων υπέρ της ιθαγενούς κουλτούρας - το αντίθετο της πολιτικής του τσαρικού εκρωσισμού. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα στην ουκρανική γλώσσα πέτυχε τη μείωση του αναλφαβητισμού στην Ουκρανία από 46% το 1926 σε 8% το 1934. Οι εφημερίδες στην ουκρανική γλώσσα, σχεδόν ανύπαρκτες το 1922, αυξήθηκαν σε 373 επί συνόλου 426. Η εκπροσώπηση των Ουκρανών σε όλα τα επίπεδα του κρατικού μηχανισμού αυξήθηκε σημαντικά.
 |
| Εξουκρανισμός.1921 Αφίσα προώθησης της στρατολόγησης ουκρανών στη σχολή διοικητών του Κόκκινου Στρατού |
Αλλά μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1920 ένα συντηρητικό γραφειοκρατικό στρώμα με επικεφαλής τον Ιωσήφ Στάλιν είχε σφετεριστεί εξουσία στη Σοβιετική Ένωση. Η πρώτη πολιτική μάχη ενάντια στην άνοδο της αντιδραστικής δύναμης δόθηκε από τον Λένιν, η τελική του μάχη πριν από το θάνατό του το 1923. Αυτή η μάχη επικεντρώθηκε στο εθνικό ζήτημα. Ο Λένιν ήταν πεπεισμένος ότι ο Στάλιν παραβίαζε τα δικαιώματα των καταπιεσμένων λαών της πρώην τσαρικής αυτοκρατορίας, ειδικά στην ανεξάρτητη Γεωργία˙ πρότεινε στον Τρότσκι να σχηματίσουν ένα μπλοκ για να υπερασπιστούν αυτή την αρχή της μπολσεβίκικης εξουσίας ενάντια στον Στάλιν, αλλά πέθανε πριν ο αγώνας μπορέσει να συνδυαστεί.
Η νίκη της σταλινικής αντεπανάστασης έτρεψε τους εθνικο-απελευθερωτικούς αγώνες στις μη ρωσικές δημοκρατίες σε υποχώρηση. Η αντεπανάσταση αναβίωσε όλες τις τσαρικές πολιτικές εκρωσισμού, σε μια τερατώδη κλίμακα. Η εκδήλωση εθνικού συναισθήματος καταγγέλθηκε ως αστικός εθνικισμός˙ ηγέτες των «ανεξάρτητων δημοκρατιών» που επέμεναν στο δικαίωμά τους στην ανεξαρτησία - που υποτίθεται ότι εγγυόταν το σοβιετικό σύνταγμα – υπέστησαν άγριες διώξεις. Ένας ακόμα λιμός έπληξε την Ουκρανία το 1932, αυτή τη φορά ως άμεσο αποτέλεσμα της πολιτικής του Στάλιν για την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση της γεωργίας. Τα κάτεργα αναβίωσαν, σε πρωτοφανή κλίμακα. Ολόκληροι εθνικοί πληθυσμοί, μαζί και οι Τάταροι της ανεξάρτητης Κριμαίας, κρίθηκαν αντεπαναστατικοί από την ηγεσία του Στάλιν και μετακινούνταν μαζικά με τη βία. Η Ουκρανία, μαζί με πολλά άλλα καταπιεσμένα έθνη, είδε τις εθνικές προσδοκίες της ποδοπατημένες στη λάσπη της νέας Ρωσικής «αυτοκρατορίας».
 |
| Ρώσοι επαναστάτες ηγέτες Λένιν (κέντρο) με τον Τρότσκι (αριστερά) και ο Κάμενεφ (δεξιά) |
Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στην αμερικανική εφημερίδα Socialist Appeal , ο Τρότσκι ανασκοπεί αυτή την ιστορία, όπως είχε διαγραφεί μέχρι το 1939:
«Η Δεύτερη Διεθνής, εκφράζοντας τα συμφέροντα της εργατικής γραφειοκρατίας και αριστοκρατίας των ιμπεριαλιστικών κρατών, αγνόησε παντελώς το ουκρανικό ζήτημα. Ακόμη και αριστερή της πτέρυγα δεν έδειξε τη δέουσα προσοχή σε αυτό. Αρκεί να θυμηθούμε ότι η Ρόζα Λούξεμπουργκ, παρ' όλη τη λαμπρή της διάνοια και το πραγματικά επαναστατικό της πνεύμα, μπόρεσε να δηλώσει ότι το ουκρανικό ζήτημα ήταν εφεύρεση μιας χούφτας διανοουμένων. Η θέση αυτή άφησε ένα βαθύ αποτύπωμα, ακόμη και πάνω στο Πολωνικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Το ουκρανικό ζήτημα εκλαμβανόταν από τους επίσημους ηγέτες του πολωνικού τμήματος της Κομμουνιστικής Διεθνούς ως εμπόδιο παρά ως ένα επαναστατικό πρόβλημα. Εξ ου και οι συνεχείς οπορτουνιστικές προσπάθειες να αποφεύγουν αυτή το ζήτημα, να το παραμερίζουν, να το αποσιωπούν, ή να αναβάλλουν για κάποιο αόριστο μέλλον ...
«Το κόμμα των Μπολσεβίκων, όχι χωρίς δυσκολία και μόνο σταδιακά κάτω από τη συνεχή πίεση του Λένιν, κατάφερε να αποκτήσει μια σωστή προσέγγιση στο ουκρανικό ζήτημα. Το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, δηλαδή της απόσχισης, επεκτάθηκε από τον Λένιν εξίσου στους Πολωνούς και στους Ουκρανούς. Δεν αναγνώριζε αριστοκρατικά έθνη. Κάθε διάθεση να αποφευχθεί ή να αναβληθεί το πρόβλημα μιας καταπιεσμένης εθνότητας το έβλεπε ως εκδήλωση του μεγαλορωσικού σωβινισμού.
«Μετά την κατάκτηση της εξουσίας, διεξήχθη μια σοβαρή πάλη μέσα στο κόμμα πάνω στην επίλυση των πολυάριθμων εθνικών προβλημάτων που κληρονομήθηκαν από την παλιά τσαρική Ρωσία. Υπό την ιδιότητά του ως Λαϊκός Επίτροπος των εθνοτήτων, ο Στάλιν αντιπροσώπευε πάντα την πιο συγκεντρωτική και γραφειοκρατική τάση. Αυτό εκδηλώθηκε ιδιαίτερα στο ζήτημα της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Προκειμένου να διασφαλιστούν «διοικητικές ανάγκες», δηλαδή τα συμφέροντα της γραφειοκρατίας, και οι πιο νόμιμες αξιώσεις των καταπιεσμένων εθνικοτήτων καταγγέλθηκαν ως εκδηλώσεις μικροαστικού εθνικισμού. Όλα αυτά τα συμπτώματα ήταν ορατά ήδη από το 1922-1923. Έκτοτε αναπτύχθηκαν τερατωδώς και οδήγησαν σε πλήρη στραγγαλισμό κάθε είδους ανεξάρτητης εθνικής ανάπτυξης των λαών της ΕΣΣΔ.
«Στην αντίληψη του παλιού Μπολσεβίκικου κόμματος η Σοβιετική Ουκρανία προοριζόταν να γίνει ένας ισχυρός άξονας γύρω από τον οποίο τα άλλα τμήματα του ουκρανικού λαού θα ενώνονταν. Είναι αναμφισβήτητο ότι κατά την πρώτη περίοδο της ύπαρξης της η Σοβιετική Ουκρανία άσκησε ισχυρή ελκτική δύναμη, και ως προς τα εθνικά θέματα επίσης, και ξεσήκωσε στον αγώνα τους εργάτες, τους αγρότες, και την επαναστατική διανόηση της Δυτικής Ουκρανίας που ήταν υποδουλωμένη στην Πολωνία. Αλλά στα χρόνια της θερμιδωριανής αντίδρασης, η θέση της Σοβιετικής Ουκρανίας και μαζί με αυτήν η τοποθέτηση του ουκρανικού ζητήματος στο σύνολό του άλλαξε απότομα. Όσο πιο βαθιές ήταν οι ελπίδες που αναπτέρωσε, τόσο πιο πικρή ήταν η απογοήτευση. Η γραφειοκρατία στραγγάλισε και λεηλάτησε το λαό και μέσα στην ίδια τη Μεγάλη Ρωσία. Αλλά στην Ουκρανία τα πράγματα περιπλέχτηκαν ακόμη περισσότερο από το σφαγιασμό των εθνικών ελπίδων. Πουθενά αλλού οι περιορισμοί, οι εκκαθαρίσεις, οι καταπιέσεις και γενικά όλες οι μορφές γραφειοκρατικού χουλιγκανισμού δεν πήραν τη μορφή ενός τέτοιου δολοφονικού σαρώματος όπως στην Ουκρανία σ΄ έναν αγώνα ενάντια στις ισχυρές, βαθιά ριζωμένες επιθυμίες των ουκρανικών μαζών για μεγαλύτερη ελευθερία και ανεξαρτησία.
«Για την ολοκληρωτική γραφειοκρατία, η Σοβιετική Ουκρανία έγινε η διοικητική διαίρεση μιας οικονομικής μονάδας και μια στρατιωτική βάση της ΕΣΣΔ. Βέβαια, η γραφειοκρατία του Στάλιν στήνει αγάλματα στον Σεφτσένκο, αλλά μόνο για να συντρίψει πιο διεξοδικά τον ουκρανικό λαό κάτω από το βάρος τους. Προς τα τμήματα της Ουκρανίας που βρίσκονται τώρα εκτός των συνόρων της, η στάση του Κρεμλίνου σήμερα είναι η ίδια όπως και προς όλες τις καταπιεσμένες εθνικότητες, όλες τις αποικίες, και ημι-αποικίες, δηλαδή τα ψιλά στις διεθνείς κομπίνες της με ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις.
«Δεν απομένει ούτε ίχνος από την εμπιστοσύνη και την συμπάθεια των μαζών της δυτικής Ουκρανίας προς το Κρεμλίνο. Από την τελευταία δολοφονική «εκκαθάριση» στην Ουκρανία κανείς στη Δύση δεν θέλει να γίνει μέρος της σατραπείας του Κρεμλίνου η οποία εξακολουθεί να φέρει το όνομα της Σοβιετικής Ουκρανίας ... Η κατάσταση αυτή παραδίνει φυσικά την ηγεσία στις πιο αντιδραστικές κλίκες της Ουκρανίας που εκφράζουν τον «εθνικισμό τους» γυρεύοντας να πουλήσουν τον ουκρανικό λαό στον έναν ή στον άλλον ιμπεριαλισμό με αντάλλαγμα μια υπόσχεση πλασματικής ανεξαρτησίας. Πάνω σε αυτή την τραγική σύγχυση βασίζει ο Χίτλερ την πολιτική του στο ουκρανικό ζήτημα. Κάποτε είπαμε: αλλά για τον Στάλιν (δηλαδή, για τη μοιραία πολιτική της Κομιντέρν στη Γερμανία) δεν θα υπήρχε Χίτλερ. Σε αυτό μπορεί τώρα να προστεθεί: αλλά για το βιασμό της Σοβιετικής Ουκρανίας από τη σταλινική γραφειοκρατία δεν θα υπήρχε χιτλερική πολιτική για την Ουκρανία.
Δεν θα παύσουμε να αναλύουμε τα κίνητρα που υπαγόρευσαν στον Χίτλερ να αφήσει τουλάχιστον προς στιγμήν κατά μέρος το σύνθημα της Μεγάλης Ουκρανίας. Τα κίνητρα αυτά πρέπει να αναζητηθούν στις δόλιες κομπίνες του γερμανικού ιμπεριαλισμού από τη μια και στο φόβο μήπως επικαλεστεί ένα κακό πνεύμα το οποίο θα είναι δύσκολο να εξορκίσει. Ο Χίτλερ έδωσε την Ουκρανία των Καρπαθίων δώρο στους ούγγρους χασάπηδες. Αυτό δε, έγινε αν όχι με την ανοικτή έγκριση της Μόσχας, τότε εν πάση περιπτώσει με την πίστη ότι η έγκριση θα δινόταν εκ των υστέρων. Ήταν σαν να είπε ο Χίτλερ στον Στάλιν: «Αν προετοιμαζόμουν για επίθεση στη Σοβιετική Ουκρανία αύριο, θα κρατούσα την Ουκρανία των Καρπαθίων στα χέρια μου». Απαντώντας ο Στάλιν στο 18ο συνέδριο του κόμματος, υπερασπίστηκε ανοικτά τον Χίτλερ απέναντι στις συκοφαντίες των «Δυτικών Δημοκρατιών». Ο Χίτλερ προτίθεται να επιτεθεί στην Ουκρανία; Τίποτα τέτοιο. Να πολεμήσουμε με τον Χίτλερ; Δεν υπάρχει ο παραμικρός λόγος για κάτι τέτοιο. Ο Στάλιν προφανώς ερμηνεύει την παραχώρηση της Ουκρανίας των Καρπαθίων στην Ουγγαρία ως πράξη ειρήνης»
Ο Τρότσκι προβάλλει το σύνθημα: για μια ενωμένη, ελεύθερη και ανεξάρτητη σοβιετική Ουκρανία των εργατών και των αγροτών.
Και συνεχίζει:
«Μόνο οι απελπιστικά χοντροκέφαλοι ειρηνιστές είναι ικανοί να σκέφτονται ότι η χειραφέτηση και η ενοποίηση της Ουκρανίας μπορεί να επιτευχθεί με ειρηνικά διπλωματικά μέσα, με δημοψηφίσματα, με αποφάσεις της Κοινωνίας των Εθνών, κλπ. Καθόλου καλύτεροι από δαύτους δεν είναι εκείνοι οι «εθνικιστές» που προτείνουν να λύσουν το ουκρανικό ζήτημα μπαίνοντας στην υπηρεσία ενός ιμπεριαλισμού ενάντια σε άλλο ... Στο βαθμό που το ζήτημα εξαρτάται από τη στρατιωτική δύναμη των ιμπεριαλιστικών κρατών, η νίκη της μιας ή της άλλης ομάδας μπορεί να σημαίνει μόνο ένα νέο διαμελισμό και μια ακόμη πιο βίαιη υποταγή του ουκρανικού λαού. Το πρόγραμμα της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας στην εποχή του ιμπεριαλισμού είναι άμεσα και άρρηκτα συνδεδεμένη με το πρόγραμμα της προλεταριακής επανάστασης ».
Ο Τρότσκι επανήλθε στο ζήτημα λίγους μήνες αργότερα, για να απαντήσει σε μια σεχταριστική σοσιαλιστική κριτική που αντιτάχθηκε στο αίτημα του Τρότσκι για μια ελεύθερη και ανεξάρτητη Ουκρανία.
«Η κριτική επαναλαμβάνει αρκετές φορές τη δήλωσή μου που ισχυριζόταν ότι η μοίρα μίας ανεξάρτητης Ουκρανίας είναι στενά συνδεδεμένη με την παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση. Από αυτή τη γενική προοπτική, το αλφάβητο για έναν μαρξιστή, κατορθώνει ωστόσο να βγάλει μια συνταγή αναβλητικής παθητικότητας και εθνικού μηδενισμού. Ο θρίαμβος της προλεταριακής επανάστασης σε παγκόσμιο επίπεδο είναι το τελικό προϊόν πολλαπλών κινημάτων, πολιτικών εκστρατειών και μαχών, και δεν είναι καθόλου κάποια έτοιμη ήδη προϋπόθεση για την επίλυση όλων των ζητημάτων αυτόματα ...
«Το δικαίωμα της εθνικής αυτοδιάθεσης είναι, φυσικά, μια δημοκρατική και όχι μια σοσιαλιστική αρχή. Όμως αυθεντικά δημοκρατικές αρχές υποστηρίζονται και υλοποιούνται στην εποχή μας, μόνο από το επαναστατικό προλεταριάτο˙ και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο διασταυρώνονται με τα σοσιαλιστικά καθήκοντα. Ο αποφασιστικός αγώνας του μπολσεβίκικου κόμματος για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των καταπιεσμένων εθνοτήτων στη Ρωσία διευκόλυνε στο έπακρο την κατάκτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο. Ήταν σαν η προλεταριακή επανάσταση να είχε κάνει δικά της τα δημοκρατικά προβλήματα, πάνω απ' όλα το αγροτικό και το εθνικό πρόβλημα, δίνοντας έτσι στη Ρώσικη επανάσταση ένα συνδυασμένο χαρακτήρα. Το προλεταριάτο ανελάμβανε κιόλας σοσιαλιστικά καθήκοντα, αλλά δεν μπορούσε να ανυψώσει αμέσως σ' αυτό το επίπεδο την αγροτιά και τις καταπιεσμένες εθνότητες (κατ' εξοχήν αγροτικές), που ήταν απορροφημένες στην επίλυση των δημοκρατικών καθηκόντων τους.
«... Έχοντας κατασκευάσει ένα εργατικό κράτος πάνω στη συμβιβαστική αρχή μιας ομοσπονδίας, το μπολσεβίκικο κόμμα έγραψε στο σύνταγμα το δικαίωμα των εθνών στον πλήρη διαχωρισμό, πράγμα που σημαίνει ότι το κόμμα δε θεωρούσε το εθνικό ζήτημα λυμένο μια για πάντα ...
«Μήπως οι πλατιές μάζες του ουκρανικού λαού επιθυμούν να διαχωριστούν από την ΕΣΣΔ; Μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται δύσκολο να απαντηθεί το ερώτημα αυτό, στο μέτρο που ο ουκρανικός λαός, όπως και όλοι οι άλλοι λαοί της ΕΣΣΔ, έχουν αποστερηθεί κάθε δυνατότητας να εκφράσουν τη βούλησή τους. Αλλά η ίδια η γένεση του ολοκληρωτικού καθεστώτος και η ολοένα και περισσότερο κτηνώδης έντασή του, ιδίως στην Ουκρανία, είναι η απόδειξη ότι η πραγματική θέληση των μαζών της Ουκρανίας είναι ασυμφιλίωτα εχθρική προς τη σοβιετική γραφειοκρατία. Δεν υπάρχει έλλειψη αποδείξεων ότι μία από τις κύριες πηγές αυτής της εχθρότητας είναι η καταπίεση της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας.
«Οι εθνικιστικές τάσεις στην Ουκρανία ξέσπασαν βίαια κατά το 1917-1919. Το κόμμα Μπορότμπα εξέφρασε αυτές τις ροπές από τα αριστερά. Η πιο σημαντική ένδειξη για την επιτυχία της λενινιστικής πολιτικής στην Ουκρανία ήταν η συγχώνευση των ουκρανών μπολσεβίκων με την οργάνωση των Μποροτμπιστών. Κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας, ωστόσο, επήλθε μια πραγματική ρήξη με την ομάδα Μπορότμπα, οι ηγέτες της οποίας υποβλήθηκαν σε διώξεις ... Πουθενά οι εκκαθαρίσεις και τα αντίποινα δεν πήραν τέτοιο βάναυσο και μαζικό χαρακτήρα όσο στην Ουκρανία.
«Τεράστια πολιτική σημασία έχει η απότομη αποστροφή από τη Σοβιετική Ένωση των ουκρανικών δημοκρατικών στοιχείων εκτός της Σοβιετικής Ένωσης. Όταν το ουκρανικό πρόβλημα επιδεινώθηκε στις αρχές αυτού του χρόνου, οι κομμουνιστικές φωνές δεν ακούστηκαν καθόλου. Αλλά οι φωνές των ουκρανών κληρικών και εθνικοσοσιαλιστών ήταν αρκετά δυνατές. Αυτό σημαίνει ότι η προλεταριακή πρωτοπορία έχει αφήσει το ουκρανικό εθνικό κίνημα να της γλιστρήσει μέσα από τα χέρια και ότι αυτό το κίνημα έχει προχωρήσει μακριά στο δρόμο της απόσχισης ...
«Στο σύνολό τους, αυτά τα συμπτώματα και γεγονότα μαρτυρούν την αυξανόμενη δύναμη των αποσχιστικών τάσεων στις μάζες των Ουκρανών. Αυτό το βασικό γεγονός που υπόκειται όλου προβλήματος. Δείχνει ότι, παρά το τεράστιο βήμα προς τα εμπρός που έκανε η Οκτωβριανή Επανάσταση στον τομέα των εθνικών σχέσεων, η απομονωμένη προλεταριακή επανάσταση σε μια καθυστερημένη χώρα αποδείχθηκε ανίκανη να λύσει το εθνικό ζήτημα, ιδιαιτέρως το ουκρανικό ζήτημα, το οποίο είναι, στην ουσία του, διεθνούς χαρακτήρα. Η θερμιδωριανή αντίδραση, επιστεγασμένη από τη βοναπαρτιστική γραφειοκρατία, έριξε τις εργαζόμενες μάζες πολύ πίσω και στην εθνική σφαίρα. Οι πλατιές μάζες του ουκρανικού λαού είναι δυσαρεστημένες με την εθνική τους μοίρα και επιθυμούν να την αλλάξουν δραστικά. Αυτό ακριβώς το γεγονός πρέπει να λάβει ως αφετηρία του ο επαναστάτης πολιτικός, σε αντίθεση με τον γραφειοκράτη και τον σεκταριστή»
 |
| Αφίσα υποστήριξης της γερμανικής εισβολής στην Ουκρανία Στη λεζάντα "Χίτλερ ο Ελευθερωτής" |
Ο Τρότσκι δολοφονήθηκε από έναν πράκτορα του Στάλιν ένα χρόνο αφότου έγραψε όλα αυτά. Ακόμα έναν χρόνο μετά, ο γερμανικός ιμπεριαλισμός ξεκίνησε τη μεγαλύτερη ενιαία στρατιωτική επιχείρηση στην ιστορία του κόσμου, τόσο κατά αριθμό στρατιωτών όσο και κατά τις απώλειες: την επιχείρηση Barbarossa, την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Στην Ουκρανία, η γερμανική επίθεση αρχικά κέρδισε εύκολες νίκες. Ο Χίτλερ είχε προετοιμάσει το δρόμο πολιτικά, διανέμοντας αφίσες με τον εαυτό του και το σύνθημα, στην ουκρανική γλώσσα: «Χίτλερ ο Ελευθερωτής».
Μάχη στην νοτιοανατολική Ουκρανία - Αλληλεγγύη στο Borotba!
ΑπάντησηΔιαγραφήhttp://fb.me/3twF0ke24