Ουαχαμπισμός και Σαλαφισμός

Αναδημοσίευση από το REDLINE

 του Καρίμ Πουρχαμζαβί

Μετάφραση   Παραναγνώστης

Η δημοσιογραφική κάλυψη από τα νέα ΜΜΕ του κύριου ρεύματος, μας υποδεικνύει ότι η Μέση Ανατολή βρίθει φανατικών ισλαμιστών. Η μεγάλη ποικιλομορφία πολιτική και θρησκευτική, στην περιοχή παραγράφεται. Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο οι δυτικές δυνάμεις, ιδιαίτερα οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν ενθαρρύνει και υποστηρίξει την ανάπτυξη συντηρητικών θρησκευτικών κινημάτων για να υπονομεύσουν προοδευτικά εθνικιστικά κινήματα ποτέ δεν αποκαλύπτεται. Ωστόσο, η χορηγία προς τις αντιδραστικές μορφές του Ισλάμ από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους τους κύριους συμμάχους τους στην περιοχή, κυρίως τη Σαουδική Αραβία, είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση της τωρινής ισχύος αυτών των κινημάτων και της επέκτασης της σύγκρουσης.

Επιπλέον, όπου μουσουλμάνοι πολεμούν μουσουλμάνους, δεν μας παρέχεται καμία ανάλυση για το πάνω σε ποιο έδαφος αυτό θα μπορούσε να συμβαίνει και ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ των διαφόρων κλάδων του Ισλάμ. Τώρα πια ο όρος «σαλαφιστής» μπορεί να εμφανιστεί σε μια είδηση ή σε μια συνέντευξη και ο κόσμος να έχουν μεν την εντύπωση ότι αυτό θα μπορούσε να είναι, κατά κάποιον τρόπο, σημαντικό, αλλά δεν μας πληροφορεί κανείς για το πώς ή το γιατί. Στην καλύτερη περίπτωση, θα μπορούσαμε σταχυολογώντας να εικάσουμε ότι έχει κάποια σχέση με τον «ουαχαμπισμό», το φονταμενταλιστικό δόγμα με το οποίο το σαουδαραβικό κράτος έχει συνδεθεί από την ίδρυσή του, τη δεκαετία του 1920.

Δεδομένου ότι το Ισλαμικό Κράτος, η ομάδα που μας λένε ότι αντιπροσωπεύει μια άνευ προηγουμένου απειλή για μας σε αυτή τη χώρα, ταυτίζεται με το σαλαφισμό, μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να διερευνήσουμε τι σημαίνει αυτό.

Ουαχαμπισμός και Σαλαφισμός: ένα δόγμα

Στην πραγματικότητα, οι διαφορές μεταξύ ουαχαμπισμού και σαλαφισμού είναι περιθωριακές˙ οι δύο όροι αναφέρονται πράγματι στο ίδιο δόγμα και ως εκ τούτου παρέχουν την ίδια ιδεολογική βάση για ένα παρόμοιο σύνολο δράσεων και βίας.

Ο Αραβικός όρος σαλάφ αναφέρεται σε μια ιστορική περίοδο κατά την οποία ο προφήτης του Ισλάμ, Μωάμεθ, και οι σύντροφοί του, ζουν τον 7ο αιώνα στη Μεδίνα. Ως θεολογική προσέγγιση, προτάθηκε για πρώτη φορά από έναν φανατικό νομομαθή, τον Ιμπν Ταϋμιγιάχ, στις αρχές του 14ου αιώνα. Ο Ιμπν Ταϋμιγιάχ γεννήθηκε σε μια οικογένεια Χαμπαλί και ο πατέρας του ήταν επίσης νομομαθής Χαμπαλί. Η σουνιτική παράταξη του Ισλάμ χωρίζεται σε τέσσερις θεολογικές σχολές (μαντχαχέμπ) τις Χαμπαλί Σαφεΐ Μαλεκί και Χαναφί.

Ωστόσο, τα περισσότερα από τα έργα του Ιμπν Ταϋμιγιάχ και τα θρησκευτικά του διατάγματα, ή φετφά, ήταν έξω από την παράδοση Χαμπαλί. Επιχειρηματολογώντας όχι μόνο εναντίον των τεσσάρων σουνιτικών σχολών, αλλά και εναντίον του συνόλου σχεδόν των ισλαμικών σεκτών και των προσεγγίσεών τους για την κατανόηση του Ισλάμ, ο Ιμπν Ταϋμιγιάχ πρότεινε την έννοια του αλ σαλάφ αλ σαλέχ - ακολουθώντας το μονοπάτι των δικαίων συντρόφων του προφήτη. Ο όρος αυτός αργότερα, στη σύγχρονη εποχή, έγινε ένας αποκλειστικός τίτλος για τους οπαδούς του σαλαφισμού και του ουαχαμπισμού. Δηλαδή, μόνο οι προαναφερθέντες οπαδοί ακολουθούν τους δικαίους συντρόφους και αντιπροσωπεύουν επομένως, το αληθινό Ισλάμ, ενώ οι άλλοι μουσουλμάνοι όχι.

Η στάση που τήρησε ο Ιμπν Ταϋμιγιάχ απέναντι σε άλλες ισλαμικές προσεγγίσεις, οι οποίες ως επί το πλείστον ενσωμάτωσαν τον ορθολογισμού, προκειμένου να εξαχθούν ισλαμικές αρχές και να ερμηνευθεί το Κοράνι, ήταν ο αφορισμός τους. Ωστόσο, η λέξη αφορισμός είναι μια κακή μετάφραση της αραβικής λέξης τακφίρ. Η λέξη τακφίρ - στο σαλαφιστικό συγκείμενο - θεωρεί έναν μουσουλμάνο ή ένα μουσουλμανικό έθνος μη-πιστούς και ως εκ τούτου, κηρύσσει τζιχάντ εναντίον τους˙ το να χυθεί το αίμα τους είναι πλέον επιτρεπτό. Ενάντια στην ορθολογική προσέγγιση της σουνιτικής Ασαέρα (που αποτελείται από περίπου 90 τοις εκατό της παγκόσμιας μουσουλμανικής σουνιτικής κοινότητας ) και τη χρήση του ορθολογισμού και από σιίτες και σούφι (20 τοις εκατό του μουσουλμανικού κόσμου), ο Ιμπν Ταϋμιγιάχ πρότεινε μια δογματική προσέγγιση κατασκευής ισλαμικών αρχών από το Κοράνι. Δηλαδή, ό,τι είναι γραμμένο στο Κοράνι - ένα κείμενο του 7ου αιώνα - θα πρέπει να κατανοείται έτσι όπως γράφτηκε.

Ούτε πέρασμα του χρόνου, ούτε καμία λογική προσέγγιση ούτε οποιοδήποτε είδος καινοτομίας και αναλογίας δεν μπορούν να εμπλέκονται στην ερμηνεία των κορανικών στίχων στη νέα εποχή και στις νέες συνθήκες. Όταν λοιπόν ο Ιμπν Ταϋμιγιάχ θεώρησε Σιίτες και Σούφι ως «ανθρώπους της καινοτομίας» εννοούσε ότι αυτές οι «καινοτομίες» βλάπτουν την καθαρότητα του Ισλάμ και καθιστούν τους καινοτόμους απλούς «απίστους» που εργάζονται ενάντια στην αληθινή έννοια του Ισλάμ το οποίο υποτίθεται ότι μόνος εκείνος κατάλαβε σωστά.

Ο σαλαφισμός του Ιμπν Ταϋμιγιάχ δεν ελήφθη σοβαρά υπόψη στον καιρό του, στις αρχές του 14ου αιώνα. Ούτε κατόρθωσε να προσελκύσει άλλους μουσουλμάνους και να εμπνεύσει ένα κίνημα, ούτε θα μπορούσε να διαταράξει την υπάρχουσα πολλαπλότητα των μουσουλμάνων. Μόλις στα μέσα του 18ου αιώνα ένας ιεροκήρυκας, ιδιαίτερα εμπνευσμένος από τα έργα του Ιμπν Ταϋμιγιάχ, ο Μωχαμέτ Ιμπν Αμπντ αλ Ουαχάμπ, μπόρεσε να μετατρέψει το σαλαφισμό σε ένα πραγματικό αντιδραστικό κίνημα που είναι γνωστό ως κίνημα ουαχάμπι.

Πυρήνας της έμφασης του Ιμπν Αμπντ αλ Ουαχάμπ ήταν η έννοια του μονοθεϊσμού ώστε να συναχθεί το συμπέρασμα ότι οι μη ουαχάμπι μουσουλμάνοι είναι «αιρετικοί», διαχωρίζουν σε άλλα υποκείμενα τον Θεό, όταν τον λατρεύουν. Στην πραγματικότητα η όλη προσέγγιση του Ιμπν Αμπντ αλ Ουαχάμπ σχεδιάστηκε για να λειτουργήσει ως θρησκευτικός αστυνομικός μηχανισμός προκειμένου να προσδιοριστεί ποιος είναι ο καθαρός Μουσουλμάνος, που λατρεύει τον μοναδικό Θεό και μόνο, και ποιος δεν είναι. Ο ουαχαμπισμός είναι λοιπόν σε μεγάλο βαθμό εμμονικός τόσο με την έννοια του τακφίρ όσο και με άλλα πεδία, όπως η δικανική ερμηνεία του Κορανίου και της ισλαμικής νομολογίας γενικά. Ο ουαχαμπισμός είχε λίγα να προσφέρει˙ απλά υιοθέτησαν τον Ιμπν Ταϋμιγιάχ , και ένα μέρος από τις Χαμπαλί, προσεγγίσεις.

Ο ιδρυτής του ουαχαμπισμού, μαζί με μια χούφτα πιστούς του, άρχισαν να ασκούν το δόγμα τους, καταστρέφοντας ιερούς τάφους, κόβοντας δέντρα και λιθοβολώντας μέχρι θανάτου γυναίκες σε μικρές πόλεις στην αχανή έρημο της Αραβίας, τη Ναγίντ. Ωστόσο, τρία σημαντικά γεγονότα βοήθησαν τον ουαχαμπισμό όχι μόνο να επιβιώσει ως ένα εξαιρετικά περιοριστικό και μοιραίο δόγμα, αλλά επίσης, σε κάποιο βαθμό, να εξαπλωθεί σε διεθνές επίπεδο.

Σημεία καμπής

Το πρώτο σημείο καμπής ήταν η συμμαχία μεταξύ Ιμπν Αμπντ αλ Ουαχάμπ και Ιμπν Σαούδ - ιδρυτή του Οίκου των Σαούδ - στο χωριό Νταρίγια όπου ο Ιμπν Σαούδ ήταν αρχηγός της μικρής φυλής του. Ο Ιμπν Σαούδ, ο οποίος ονειρευόταν να κυβερνήσει πέρα από το μικρό χωριό του, βρήκε στον ουαχαμπισμό μια τζιχαντική μηχανή πολέμου, με την οποία θα μπορούσε να κατακτήσει περισσότερα εδάφη. Ο Ιμπν Αμπντ αλ Ουαχάμπ, ο οποίος από τότε καταδιωκόταν από τους Οθωμανούς για όσα ο ίδιος και οι πιστοί του είχαν διαπράξει σε διάφορες πόλεις της Ναγίντ, βρήκε άσυλο κοντά στον Ιμπν Σαούδ και μια ευκαιρία να διαδώσει το δόγμα του μέσω της τζιχάντ κατά των «απίστων» - των άλλων μουσουλμάνων της εποχής του.

Ως αποτέλεσμα της συμμαχίας, διάφορες πόλεις της Αραβίας όπως το Ριάντ, η Ταέφ, η Μέκκα και η Μεδίνα, καθώς επίσης και πόλεις με σιιτική πλειοψηφία κατοίκων όπως η Αλ Άσα στην Αραβία και η Καρμπάλα του Ιράκ, υπέστησαν επανειλημμένα επιδρομές των ουαχάμπι κατά τον 18ο, 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα. Κάθε μία από αυτές τις επιδρομές επέφερε πολλές σφαγές από τις οποίες οι γυναίκες και τα παιδιά δεν εξαιρούνταν.

Το δεύτερο σημείο καμπής για το κίνημα ουαχάμπι ήταν όταν η Βρετανική Αυτοκρατορία βρήκε στον ουαχαμπισμό ένα καλό μέσο εναντίον του αντιπάλου της, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κατά συνέπεια, η Βρετανία υποστήριξε το κίνημα ουαχάμπι τόσο οικονομικά όσο και με όπλα κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Το τρίτο κρίσιμο γεγονός περιλαμβάνει επίσης τη Μεγάλη Βρετανία. Μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, η βρετανική κυβέρνηση ευνόησε τις πιο συντηρητικές δυνάμεις στην Αραβική χερσόνησο˙ προτίμησαν τον οίκο των Σαούδ και τους ουαχάμπι συμμάχους τους από τις μετριοπαθείς χασεμιτικές δυνάμεις, που διοικούσαν τη Χετζάζη στη Δυτική Αραβία. Η Βρετανία το 1932 απένειμε ουσιαστικά, στον οίκο των Σαούδ ένα κράτος, τη Σαουδική Αραβία.

Μικρή υποστήριξη από κύριο ρεύμα του Ισλάμ, τους οποίους και ονομάζουν «απίστους»

Οι ουαχάμπι απορρίπτουν τον τίτλο ουαχάμπι και αυτοαποκαλούνται μοουαχεντόν, οι άνθρωποι που είναι μονοθεϊστές. Όπως είναι αναμενόμενο, ο τίτλος χρησιμοποιείται επίσης για να αποκλείσει, για να υποδείξει ότι οι μη ουαχάμπι δεν λατρεύουν τον ένα και μοναδικό θεό και ως εκ τούτου δεν είναι τίποτα περισσότερο από «αιρετικοί». Είναι ωστόσο, γνωστοί ως ουαχάμπι επειδή ο ιδρυτής τους ήταν ο Μωχαμέτ ιμπν Αμπντ αλ Ουαχάμπ. Οι σαλαφιστές δεν βρήκαν κανένα πρόβλημα να δεχτούν τον τίτλο των μόνων μουσουλμάνων που ακολουθούν το μονοπάτι των δικαίων συντρόφων του έβδομου αιώνα, μιας εποχής για την οποία γνωρίζουμε πολύ λίγα.

Υπάρχουν επίσης ελάχιστα στοιχεία σχετικά με το πώς ο προφήτης και οι σύντροφοί του ζούσαν στην πραγματικότητα. Τα περισσότερα από όσα έχουν γραφτεί για το θέμα αυτό βασίζονται σε ένα θρησκευτικό πλαίσιο και όχι σε κάποια αξιόπιστη ιστορική ακαδημία. Ωστόσο, τόσο ο σαλαφισμός όσο και ο ουαχαμπισμός προέκυψαν από τον 18ο αιώνα και μετά. Η θεολογική βάση και των δύο αυτών προσεγγίσεων είναι μία και, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, βρίσκει πολύ μικρή ή καθόλου υποστήριξη στις παραδοσιακές σχολές του Ισλάμ. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει ισλαμική σχολή ή ίδρυμα μέχρι σήμερα που να ασκεί την τεράστια και μοιραία δύναμη του τακφίρ η οποία δίνει τη δικαιοδοσία να χυθεί το αίμα άλλων μουσουλμάνων ή να ξεκινήσει ένας τζιχαντικός πόλεμος εναντίον τους, δυνάμει της κήρυξής τους ως απίστων. Αντιθέτως, οι παραδοσιακές ισλαμικές σχολές θεωρούν την κρισιακή αυτή εξουσία ως ανήκουσα στο θεό.

Ανεξάρτητα από το πώς ο ουαχαμπισμός έχει εξαπλωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο από το 1932 μέχρι σήμερα, η ιδεολογία αυτή βρίσκεται τώρα πίσω από τις αμείλικτες ομάδες τζιχαντιστών, όπως το ISIS στη Συρία και το Ιράκ. Ο αποκεφαλισμός Σύρων και Ιρακινών, μαζί με κάποιους Βρετανούς και Αμερικανούς δημοσιογράφους και εργαζόμενους της ανθρωπιστικής βοήθειας επειδή είναι «άπιστοι», η καταστροφή ιερών ισλαμικών τόπων, όπως τζαμιά, αρχαίοι τάφοι και τάφοι με ιστορική σημασία, η απαγόρευση της μουσικής και του καπνίσματος και η επιβολή εξαιρετικά περιοριστικών ενδυματολογικών κωδίκων, όπως η μπούρκα στη Συρία και στις ιρακινές πόλεις που βρίσκονται υπό τον έλεγχο των τζιχαντιστών μπορούν όλα να βρουν δικαιολογία στην ουαχαμπική και σαλαφική ιδεολογία.