Κόμμα, Μάζα, Ηγεσία στην Κρίση του Απρίλη

Η Συμβολή μου στη συνάντηση εργασίας του Ιντιτούτου Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών «Παντελής Πουλιόπουλος»

Από αυτό το βήμα που μου παραχώρησε το ΙΠΚΕ - Παντελής Πουλιόπουλος, θα ήθελα να υπο­βάλω στην κρίση σας μερικές σημειώσεις, ερανίσματα που ανατρέχουν σε διάφορες πηγές, ανάμε­σα στις οποίες ξεχωρί­ζει το βιβλίο του Paul Leblanc, Ο Λένιν και το Επαναστατικό Κόμμα. Ένα είδος ιχνηλασίας των δια­δρομών ανάμεσα σε τρία διαρκώς μετατοπιζόμενα γύρω από το κομβικό χρονικό σημείο του Απρίλη του 1917 σημεία αναφοράς, τη μάζα το κόμμα και την ηγεσία, μια ιχνηλασία που ευελπιστώ ότι θα αποδώσει μια προβολή του ιστορικού γεγονότος του Απρίλη πάνω στο επίπεδο που ιχνογρα­φούν αυτές ακριβώς οι διαδρομές. Αυτό θα προσπαθήσω να σας πα­ρουσιάσω.

Προκαταρκτικά, αν η ιστορία δεν χωράει αμεροληψία τότε όπως λέει ο Victor Sergeⁱ:

η μόνη δυνατή μεροληψία που είναι συμβατή με την απόλυτη αφοσίωση στην αλή­θεια εί­ναι εκείνη του προλετάριου ιστορικού.ⁱⁱ

Η ασυμβατότητα όμως της αστικής ταξικής σκοπιάς με την αλήθεια, δεν περιορίζ­εται σε κάποια φτηνή λαθροχειρία, ή παραχάραξη εκ μέρους τους. Χωρίς δα να λεί­πουν και τέτοια, εδράζε­ται εντούτοις στην αντίστοιχη ταξική φιλοσοφία. Εάν αίφ­νης η γνώση εγγράφεται και «συγκροτεί­ται» μέσα στη γλώσσα, ή εάν οι νοητικές δομές είναι εκείνες που προβάλ­λονται στο κοινωνικό εί­ναι και τα παρόμοια, τότε οι εργάτες που εν συγκρίσει με τα ανώτερα κοι­νωνικά στρώματα, κουβα­λούν στους ώμους τους απαίδευτα κεφάλια, δεν θα μπο­ρούσαν να γνωρίζουν τίποτε το άξιο λόγου, ακόμα λι­γότερο δε, το κατά πού χρειάζεται να κινηθεί μια κοινωνία σε κρίση. Αν επαναστα­τούν, εί­ναι διότι έρμαια των πιο ταπεινών υλικών τους ανα­γκών και ανίκανοι να κα­τανοήσουν ό,τι το υψη­λό και ηθικό, γίνονται υποχείρια των πιο διεστραμμ­ένων δη­μαγωγών, που είτε απλώς είναι από φύση και πεποίθηση κακοί, είτε, όπως ο Λένιν, παραφρόνη­σαν από τις ασωτίες τους.

Victor Serge

Έτσι, από την εργατική ταξική σκοπιά δεν αρκεί η διατύπωση μιας υποτιθέμενης προλεταρια­κής αλήθειας που θα διεκδικεί το δικαίωμα να υπάρχει παραθετικά πλάι στην αστική αλήθεια. Η ιστορι­κή αλήθεια, και η ιστορικότητα του ερωτήματος «τι κάνουμε τώρα;», χρειάζεται, στο ιδεολο­γικό μέτωπο της ταξικής πάλης, να αναμε­τρηθούν συ­νολικά με τον αστισμό και με τις φιλοσοφικές – θεω­ρητικές προ­κείμενες της αστικής ιστοριογρα­φίας ιδιαιτέρως. Η επαναστατική πράξη του προ­λεταριάτου ως διαλεκτική ενότητα θεωρητικής πρόγνωσης και δράσης είναι δυνατή μόνο εφόσον και οι δύο πόλοι της διαλε­κτικής αντίφασης είναι δυνατοί. Και ο Απρίλης αποτελεί ένα ιστορικό πα­ράδειγμα γι' αυτή τη διπλή δυνατότητα, ένα παράδειγμα όπου τα απαίδευτ­α κεφάλια φαίνεται πως μπορούσαν να γνωρίζουν...

Ας πάρουμε λοιπόν την ιστορία των θέσεων του Απρίλη από την αρχή.

Το πρόγραμμα του 1903 του ΣΔΕΚΡ, σύμφωνα με το σχέδιο που εισηγήθηκε ο Λένιν, εισαγωγι­κά μεν έθετε ως τελικό σκοπό του κόμματος τη σοσιαλιστική επα­νάσταση όμως, επειδή

πο­λυάριθμα κατάλοιπα του προκαπιταλιστικού φεουδαλικού κοινωνικού συ­στήματος καθυστερούν την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στον ύψι­στο βαθμό, καθι­στούν αδύνατη την πλήρη και ολόπλευρη ανάπτυξη της ταξι­κής πάλης του προλετα­ριάτου..[...] και γι' αυτό το ΣΔΕΚΡ προωθεί ως άμεσο πολιτικό του καθήκον την ανα­τροπή της τσαρικής απολυταρχίας και την αντικατάστασή της από ένα δημοκρατικό πολίτευμα βασισμένο σε ένα δη­μοκρατικό σύνταγ­μα.ⁱⁱⁱ

Ματωμένη Κυριακή 22 Ιαν. 1905

Μπροστά στο καθήκον της αστικοδημοκρατικής επανάστασης ο γκραντουαλισμός των μενσεβί­κων, οι οποίοι ήταν μεν αναφανδόν υπέρ της αστικής αλλά όχι και τόσο υπέρ της προλεταριακής επανάστα­σης, δεν έμπαινε σε άμεση δοκιμασία και επομένως η διχοτομία Μεταρ­ρύθμιση ή Επα­νάσταση δεν μπορούσε να χαράξει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ μενσεβίκων και μπολσεβίκων˙ γι' αυτό και, μέχρι τα αποκαλυπτήρια της 4ης Αυγού­στου 1914, οι πολεμικές της Rosa Luxemburg εναντίον του Κάουτσκι θα φαίνονται στα ρώσικα μάτια αν όχι ακατανόητες, τότε σίγουρα υπερβολικές. Για να προκληθεί η διάσπαση θα χρειαζόταν να προστεθεί στη μενσεβίκικη θέση η πίστη ότι η ιστορία των δυτικών αστικών επαναστάσεων θα έπρεπε, στα βασικά τουλάχιστον, να επαναληφθεί κατά τον ίδιο τρόπο παντού από μια ιστορικά προοδευτική αστική τάξη. Και τη διάσπαση του 1903 προκάλε­σε η επιμο­νή των μενσεβίκων να κρατήσουν ακόμα και του κόμμα­τος την πόρτα ανοιχτή προς τη μεριά της αστικής τάξης.

Δύο χρόνια αργότερα, ο Λένιν θα καταστρώσει ένα σκαρίφημα για μια προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση στη βάση του συνεδρίου του Λονδίνου και εν όψει της εξέγερσης του 1905.

Έναρξη: Ο τσαρισμός στην Πετρούπολη πέφτει, η απολυταρχική κυβέρνηση ανατρέπεται – πέφτει αλλά... δεν εκμηδενίζεται...
Η προσωρινή κυβέρνηση κάνει έκκληση στο λαό. Εργάτες και αγρότες παίρ­νουν την πρωτο­βουλία. ...
Το πρόγραμμα της κυβέρ­νησης = πλήρεις δημοκρατικές ελευθερίες, επιτροπές αγρο­τών για την καθολική μεταρρύθμιση του αγροτικού ζητήματος. .... Σοσιαλ­δημοκράτες στην προσωρινή κυβέρνηση = με εξουσιοδότηση και διορισμό από το Σοσιαλδημοκρα­τικό Κόμμα.
Επόμενο βήμα— η Συντακτική Συνέλευση. Αν ο λαός έχει εξεγερθεί μπορεί να βρεθεί (ίσως όχι αμέσως) ακόμα και στην πλειοψηφία (εργάτες και αγρότες). Άρα, η επανα­στατική δικτατο­ρία του προλεταριάτου και της αγροτιάς.
[...]Εμφύλιος πόλεμος [...] εκ­μηδενισμός του τσαρισμού.
Η οργάνωση του προλεταριάτου αυξάνεται [..]
Η αγροτιά παίρνει στα χέρια της όλα τα αγροτικά ζητήματα, όλη τη γη. Τότε η εθνικο­ποίηση έχει συντελεστεί.
Τρομακτική άνοδος των παραγωγικών δυνάμεων [...] Γιγαντιαία ανάπτυξη της καπι­ταλιστικής διαδικασίας.
Πόλεμος.[...]. Είτε η μπουρζουαζία ανατρέπει την επαναστατική δι­κτατορία του προλε­ταριάτου και της αγροτιάς, είτε αυτή η δικτατορία πυρπολεί την Ευρώπη και τότε...;^iv

Αυτή η ρητορική ερώτηση, «και τότε;» με την οποία τελειώνει το σκαρίφημα, ήταν εκείνο που έβλεπαν οι μπολ­σεβίκοι, ως μοναδική δυνατότητα ιστορικής κίνησης μέσα στην απελπιστική υπα­νάπτυξη της τσαρι­κής Ρωσίας. Το σχέδιό τους για τη Ρωσία, προέβλεπε λοιπόν ένα μοτίβο αλά 1848. Η ρωσι­κή μπουρζουαζία δεν διαθέτει τίποτε από την επαναστατική αίγλη της γαλλικής μπουρζουα­ζίας: ούτε μπορεί ούτε και θέλει να επωμισθεί την ηγε­μονία στον αντιτσαρικό αγώνα, η οποία δεν μπορεί να αναληφθεί παρά μόνο από το προλεταριάτο. Το προλεταριάτο σε συμμαχία με την αγρο­τιά εγκαθιστά μια επαναστατ­ική κυβέρνηση που πραγματοποιεί στο οικονομικό και πολιτι­κό πεδίο τα αστικοδημοκ­ρατικά κα­θήκοντα εξαναγκάζοντας στην τρομακτική ανάπτυξη του καπι­ταλισμού υπό εργατική πο­λιτική διεύθυνση και με τον ενδιαφερόμενο –την αστική τάξη– σε πολι­τική καταστο­λή. Η ρωσική επα­νάσταση, πυροδοτεί σοσιαλιστικές επανα­στάσεις στα προηγ­μένα καπιταλιστικά έθνη οι οποίες, στο βαθ­μό και στο χρόνο που είναι επιτυχείς, προστατεύουν την ρω­σική αστικο­δημοκρατική επα­νάσταση καθι­στώντας δυνατή αυτή την παράξενη κηδεμόνευση της ρωσι­κής μπουρζουαζίας, και εξασφα­λίζοντας την απρόσκοπτη εξέλιξή της μέχρι τη μετατροπή της σε σοσιαλιστικ­ή, μόλις η αντικειμενι­κή οικονομι­κή βάση γίνει επιδεκτική σοσιαλιστικού μετασχημα­τισμού.

Η ένσταση του Τρότσκι στο Αποτελέσματα και Προοπτικές είναι ότι εργατική-αγροτική πολιτικ­ή διεύθυνση με αστική οικονομική κυριαρχία δεν είναι δυνατή.

Υπάρχει ένα κείμενο, οι προσφωνήσεις της κεντρικής επιτροπής προς την Κομ­μουνιστική Λίγκα το Μάρτη του 1850, που ο Λένιν ήξερε από στήθους και αρε­σκόταν να πα­ραθέτει^v, και που φαίνε­ται να έχει σχέση με την περίεργη θέση του για την κηδεμόνευση της ρωσι­κής μπουρ­ζουαζίας από το προλεταριάτο. Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς:

Η σχέση του επαναστατικού εργατικού κόμματος προς τους μικροαστούς δημο­κράτες εί­ναι η εξής: βαδίζει μαζί τους, εναντίον της [αντιδραστικής-μοναρχικής] φατρίας την οποία σκοπεύει να ανατρέψει, τους αντιτάσσεται, σε όλα εκείνα με τα οποία γυρεύουν να εδραιώσουν τη θέση τους κατά τα δικά τους συμφέροντα. ... Ενώ οι δημοκράτες μικροα­στοί επιθυμούν να περατώσουν την επανάσταση το συ­ντομότερο δυνα­τόν, και με την επί­τευξη, το πολύ - πολύ, των παραπάνω [δημο­κρατικών] αιτημάτων, είναι προς το συμ­φέρον μας να κάνουμε την επανάσταση διαρκή, μέχρις ότου το προλεταριάτο κατακτήσει την κρατική εξουσία, και η ένω­ση των προλεταρίων, όχι μόνο σε μια χώρα, αλλά σε όλες τις κυ­ρίαρχες χώρες του κόσμου, να έχει προχωρήσει τόσο ώστε ο ανταγωνισμός μεταξύ των προλετα­ρίων να έχει παύσει και ώστε τουλάχιστον οι αποφασιστικές παραγωγικές δυνάμεις να είναι συ­γκεντρωμένες στα χέρια των προλεταρίων.^vi

Το ίδιο χωρίο ο Τρότσκι το διαβάζει στα 1906 αλλιώς:

«...αμέσως μόλις η εξουσία μεταφερθεί στα χέρια μιας επαναστατικής κυβέρνησης με σο­σιαλιστική πλειοψηφία, η διάκριση του προγράμματός μας σε μάξιμουμ και μίνιμουμ χάνει κάθε σημα­σία, και από θέση αρχών και στην άμεση πρακτική».

Η εισαγωγή για παράδειγμα του 8ώρου, ενός minimum αιτήματος, στη διάρκεια μιας επανάστασης λέει, απα­ντιέται από το κεφάλαιο πιθανότατα με λο­κάουτ. Οπότε

«...για μια εργατική κυβέρνηση υπάρχει μία μόνο διέξοδος: απαλλοτρίωση των κλειστών εργο­στασίων και οργάνωση της παραγωγής πάνω σε εθνικοποιημένη βάση».

Καμιά πολιτική υποστήριξη του δυτικού προλεταριάτου δεν θα έσωνε να ανα­γκάσει τον καπιτα­λιστή να ξανανοίξει ο ίδιος το εργοστάσιο. Τα σοσιαλιστικά μέτρα θα ήταν απλώς αναπόφευκτα. Η ίδια η φορά των πραγμάτων ισχυρίζεται ο Τρότσκι, θα αναδείξει αναπόδραστη την ανάγκη υπέρβα­σης του καπιταλιστικού πλαισίου.

Το σενάριο της προσωρινής κυβέρνησης δεν ευοδώθηκε στην επανάσταση του 1905 και στη σκοτεινή περίοδο της αντίδρασης που ακολούθησε, το πράγμα έμεινε εκεί. Αυτή όμως αποδείχθηκε μια περίο­δος όπου οι μπολσεβίκοι από απλή φράξια, έγιναν κόμμα κερδίζοντας σε εργάτες, ό,τι έχαναν σε διανοούμενους. Το μπολσεβίκι­κο κόμμα στελεχώθηκε από εργάτες που εξελίσσονταν σε διανοούμενους εργάτες, μια ολόκληρη φουρνιά νεαρών^vii εργατικών στελεχών τα ονόματα των οποί­ων θα φι­γουράρουν στις ηγετικές θέσεις των μπολσεβίκων του 1917.

Στο φως της προλεταριακής επαναστατικής έξαρσης του 1914 που, ωριμότερη πολιτικά, έθεσε επί τάπητος το ζήτημα της ανατροπής του τσαρισμού, και στη συνέχεια με την ψυχρολουσία της χρεωκο­πίας της Β Διεθνούς που ακολούθησε, ο Λένιν αναπροσανατολίζεται. Ο προβληματισμός του Λένιν αποτυπώνεται σε πολλά κείμενά του της εποχής ένα από τα οποία είναι μια πο­λεμική, στα τέλη του 1915, εναντίον του Parabellum/Radek^viii γύρω από το εθνικό ζή­τημα, όπου επισημαίνει μερικά πολύ ενδιαφέροντα σημεία.

Karl Radek

1. Η επαναστατική πάλη ενάντια στον καπιταλισμό πρέπει να συνδυαστεί με επαναστα­τικό πρόγραμμα και τακτική ως προς όλα τα δημοκρατικά αιτήματα συνολικά
2. Τα αιτήματα αυτά δεν μπορούν να ικανοποιηθούν στον καπιταλισμό παρά μόνο ως εξαίρεση και πάντως παραμορφωμένα
3. Είναι νοητό να ανατραπεί η αστική τάξη πριν καν εφαρμοστεί πλήρως έστω και ένας οποιοσδήποτε θεμελιώδης δημοκρατικός μετασχηματισμός.
4. Ορισμένοι από αυτούς τους δημοκρατικούς μετασχηματισμούς θα αρχίσουν πριν από την ανατροπή της αστικής τάξης, άλλοι στην πορεία αυτής της ανατροπής, και άλλοι ακόμα μετά από αυτήν.
5. Η κοινωνική επανάσταση είναι μια εποχή σειράς μαχών για όλα και για κάθε πρόβλημα των οικονο­μικών και δημοκρατικών μετασχηματισμών, η ολοκλήρωση των οποίων θα πραγμα­τοποιείται μόνο με την απαλλοτρίωση της αστικής τάξης.

Είναι σαφής η σύγκλιση προς τις απόψεις του Τρότσκι όμως και οι δύο οπτικές πα­ραμένουν στο περιθώριο της κομματικής πολιτικής σκέψης. Το κόμμα επισήμως γνώριζε ότι ανάμεσα στην επερ­χόμενη δημοκρατική επανάσταση και στην προσδο­κώμενη σοσιαλιστική θα μεσολαβούσε ένα με­γάλο χρονικό διάστημα –της τάξης των δεκαετιών ίσως– ωσότου αναπτυχθεί αρκετά ο καπιταλι­σμός και μαζί του η ανα­γκαία οικονομική βάση του σοσιαλισμού.

Φτάνοντας λοιπόν στο Φλεβάρη του 1917 και για να μείνουμε στα δύο κυρίαρχα ρεύματα του ΣΔΕΚΡ, οι διαφορές μεταξύ μενσεβίκων και μπολσεβίκων συμπυ­κνώνονται πάντα στο γνωστό κομ­βικό σημείο: Ποιος θα έχει το πάνω χέρι σε αυτή τη δημοκρατική επανάσταση. Οι μεν­σεβίκοι ευνο­ούσαν την μπουρζουαζία, βαφτίζοντας επαναστατική μια ψοφοδεή ρωσική αστική τάξη που δικαί­ως φοβόταν το προλετα­ριάτο περισσότερο από όσο μισούσε τον τσάρο. Το σχέδιό τους θα κατέρρεε και κα­τέρρευσε πράγματι, μόλις η αστική πλευρά θα έλεγε «ως εδώ και μη πα­ρέκει», και οι καντέ θα αποχωρούσαν από την προσωρινή κυβέρνηση. Το αφεντικό ηγείται στο ερ­γοστάσιο και το κόμ­μα του στην πολιτική ήταν η τρέχουσα μενσεβίκικη εξίσωση. Υπήρξαν οι διασημότεροι ίσως εκ­πρόσωποι μιας, μετέπειτα εμβληματικής, περι­φρόνησης του προλεταριάτου από τις διάφορες ιστο­ρικές εκδοχές του ρεφορμι­σμού: Συμπονούν ειλικρινά τους προλετάριους αλλά δεν τους εμπιστεύο­νται.

Οι μπολσεβίκοι αντίθετα, αναγνωρίζοντας τον πραγματικό χαρακτήρα της ρωσι­κής μπουρζουα­ζίας έβαζαν το προλεταριάτο στο τιμόνι της επανάστασης κι ας τη νόμιζαν μόνο δημοκρατική.

...Η προλεταριακή ανεξαρτησία και ηγεμονία στον αγώνα για τη δημοκρατία, [..] [Η] τα­κτική της μαχητικής ταξικής πάλης και μαζικής δράσης, βρίσκονταν πάντα στο επίκεντρο του μπολ­σεβίκικου προγράμματος.^ix Γράφει ο Leblanc

Η προλεταριακή πολιτική ανεξαρτησία και ηγεμονία θα έκανε δυνατή την όποια διόρθωση της πορείας. Γι' αυτό ο Λένιν μπο­ρούσε δικαίως να δηλώνει τον Απρίλη του 1917

«τα συνθήματα και οι ιδέες των μπολσεβίκων σε γενικές γραμμές έχουν πλήρως επιβε­βαιωθεί από την ιστορία˙ αλλά συγκεκριμένα, τα πράγματα έχουν πάρει διαφορετική τρο­πή»^x

Πρακτικά τώρα, ο Φλεβάρης βρίσκει το μπολσεβίκικο κόμμα διαλυμένο από την τσαρική κατα­στολή, ενώ ό,τι άφηνε αυτή το πλάκωνε η πατριωτική έξαρση του πο­λέμου. Όμως τα πράγματα στο μέτωπο παίρνουν άσχη­μη τροπή και η παροιμιώδης διαφθορά του τσαρικού καθεστώτος επιδει­νώνει την κατάσταση με την πείνα να θε­ρίζει στα μετόπισθεν. Ξεσπάει η επανάσταση του Φλε­βάρη. Τα με­σαία στελέχη και η βάση των μπολσεβίκων βρίσκονται ακόμα μέσα στις μάζες και συμ­βάλλουν στην επαναστατική τους έξαρση. Η ιστορική έρευνα αναδεικνύει όλο και περισσότερο τη ση­μασία που είχε τις πρώτες μέρες της επανάστασης η επαναστατική εκπαίδευση αυ­τών των ακέφαλων μπολσεβίκων. Στην ηγε­σία, υπάρχουν δισταγμοί. Προτιμούν να κρατήσουν δυνάμεις.

Alexander Shlyapnikov

Ο Shlyapnikov θα δηλώσει την τρίτη μέρα του ξεσηκωμού: «Σιγά την επανάσταση. Δωσ' τους ένα καρβέλι ψωμί και διαλύθηκαν». Η επανάστα­ση όμως επικρατεί και ενώ εσέροι και μενσεβίκοι επι­βάλλουν ως έδρα του σοβιέτ την έδρα της Δούμας και αυτοανακηρύσσονται ηγέτες του, η σύγχυση βασιλεύει στους μπολσεβίκους. Ο Τρότσκι θα γράψει:

Αλλά και οι ίδιοι οι μπολσεβίκοι ηγέτες έβλεπαν κι αυτοί τα συνθήματά τους ως ενδεικτι­κά. Δεν συμπεριφέρονταν σαν εκπρόσωποι ενός προλεταριακού κόμματος που προετοι­μάζεται για έναν ανεξάρτητο αγώνα για την εξουσία, αλλά σαν αρι­στερή πτέρυγα μιας δη­μοκρατίας, η οποία μετά τη δήλωση των αρχών της σκόπευε να παίξει για ένα απροσδιόρι­στο χρονικό διάστημα το ρόλο της νομοτα­γούς αντιπολίτευσης.^xi

Στη νικητήρια συνεδρίαση της 1ης Μαρτίου η εκτελεστική επιτροπή του σοβιέτ αποφάσιζε να προτείνει στην ολομέλεια την δημιουργία της προσωρινής κυβέρνησης και την εκχώρηση εξουσίας σε αυτή. Κανείς από τους 11 μπολσεβίκους της σύνθεσης της εκτελεστικής δεν έφερε αντίρρηση παρόντων μάλιστα των Zalutsky, Shlyapnikov και Molotov. Από το ελβετικό του κλουβί ο Λένιν στέλνει Γράμματα από Μακρυά˙ επικαλείται την εμπειρία της Παρισινής Κομμούνας αναφερόμενος στα σοβιέτ και μιλάει για καταστροφή του αστι­κού κράτους. Αυτό σίγουρα δεν είναι πλέον δημο­κρατική επανάσταση!

Στην Πετρούπολη διαμορφώνονται τέσσερα κομματικά κέντρα και δύο βασικές προοπτικές σε σχέση με την επανάσταση. Η συνεπέστερη προς το κομματικό πρόγραμμα αντιπροσωπεύεται από τους Kamenev, Stalin και Muranov. Κρατούν την παραδοχή ότι η αστικοδημοκρατική επανάστα­ση πρέπει να έχει ολοκλη­ρωθεί προτού τεθεί θέμα εργατικής εξουσίας. Κατά λογική συνέπεια η προσωρινή αστική κυβέρνηση παίζει αντικειμενικά προοδευτικό ρόλο, εξισούμενη με την «Προσω­ρινή Κυβέρ­νηση» του σεναρίου του 1905. Άρα, πρέπει να ελεγχθεί διαμέσου των σοβιέτ ώστε να σπρωχτεί όσο πιο αριστερά, πάντοτε εντός του καπιταλιστικού πλαισίου, ενώ προφα­νώς πρέπει συ­νειδητά να υποστηρι­χθεί γενικά και εναντίον του γερμανι­κού ιμπεριαλισμού ειδικά. Επομένως ο χα­ρακτήρας της ρωσικής πολεμι­κής προ­σπάθειας είχε αλλάξει: άξιζε πια κάθε υποστή­ριξη από τους επανα­στάτες εφόσον βε­βαίως δεν στόχευε σε προσαρτήσεις, ιμπεριαλιστική επιβολή και τα τοιαύ­τα. Η Πράβντα στρέφεται προς τον αμυντισμό.

Matvei Muranov

Ο επαναστατικός αμυντισμός όμως, βόλευε μια χαρά τον ιμπεριαλιστικό αμυντι­σμό της προσω­ρινής κυβέρνησης η οποία φυσικά δεν μπορούσε να ελεγχθεί. Όπως θα πει ο Λένιν στην Πανρωσι­κή Συνδιάσκεψη των μπολσεβίκων στα τέλη του Απρί­λη:

Για να ελέγχεις πρέπει να έχεις εξουσία ... έλεγχος δίχως εξουσία είναι μια κενή μικροα­στική φράση που εμποδίζει την πρόοδο της ρώσικης επανάστασης^xii

Οι μαχητικότεροι εργατικοί τομείς εξανίστανται από την στροφή στον αμυντισμό˙ από το Vyborg φτάνουν οργι­σμένες διαμαρτυ­ρίες.

Εάν η εφημερίδα [εννοεί την Πράβντα] δεν θέλει να χάσει την εμπιστοσύνη των εργα­τών, πρέπει να φέρει, και θα φέρει, το φως της επαναστατικής συνείδησης ανεξάρτητα από το πόσο οδυνηρό μπορεί να είναι για τα αστικά νυχτοπούλια.^xiii

Αλλά ακόμα και τα πιο ευαίσθητα στον εργατικό αναβρασμό κομματικά κέντρα παρότι επιδει­κνύουν τα ανακλαστικά τους απέναντι στον αμυντισμό, δεν μπορούν εντούτοις να ξεπεράσουν το φράγμα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης. Όπως δήλωσε το Ρωσικό Γρα­φείο της Κεντρικής Επιτροπής υπό τον Shlyapnikov,

Φυσικά, δεν υπάρχει για μας θέμα κατάργησης της εξουσίας του κεφαλαίου, αλλά μόνο κα­τάργησης της εξουσίας της απολυταρχίας και του φεουδαλισμού.

Μέχρι τον Απρίλη οι μπολσεβίκοι δεν μπόρεσαν να κάνουν μια καθαρή επιλογή. Η άποψη των Kamenev, Stalin, Muranov που θυσίαζε την ταξική αδιαλλαξία στο βωμό της οργανωτικίστικης συνέπειας προς το κομματικό πρόγραμμα, υπερισχύει στα ψηλότερα ηγετικά κλιμάκια: το κόμμα υπό τον «Kamenev με τη συνεργασία του Stalin συνέκλινε γοργά με τον σοσιαλπατριωτισμό».^xiv

Οι μάζες από τη μεριά τους επιδρούσαν στο κόμμα με δύο τρόπους. Όχι μόνο μέσω του ανανεω­μένου ριζώματος του μπολσεβίκικου κόμματος στις εργατικές μάζες και του ξεθωριάσματος όλων των κομματικών γραμμών στη ζέση της μαζικής δράσης, αλλά σίγουρα και με την ει­σβολή τους στο κόμμα. Οι αριθμοί των μελών του μπολσεβίκικου κόμματος είναι ενδεικτικοί: από 24.000 το Φεβρουάριο γίνονται 80.000 τον Απρίλιο, 240.000 τον Ιούλιο, και 350.000 τον Οκτώβριο. Κάθε «παλιός» πλαισιώνεται από 14 νέους μπολσεβίκους με κομματική ηλικία ενός εξα­μήνου... Όποιος έχει περάσει από οποιαδήποτε οργάνωση της αριστεράς μπορεί εύκολα να φαντα­στεί το οργανωτι­κό σοκ μιας τέτοιας πλημμυρίδας νέων μελών. Με τις επαναστατικές τους δια­θέσεις οι μάζες ωθούν στο σχηματισμό μειοψηφιών παντού μέσα στο κόμμα˙ μειοψηφίες οι οποίες προκρίνουν μεν καθα­ρά την ταξική αδιαλλαξία αλλά και δεν μπορούν να προ­σφέρουν μια συνεκτική εναλλακτική πολι­τική έκφραση. Ο Τρότσκι θα γράψει σχετι­κά:

Αυτή η διάθεση σιωπηλής ή με επιφυλάξεις υποταγής στην κυβέρνηση της μπουρζουα­ζίας δεν είχε κατά κανένα τρόπο την υποστήριξη ολόκληρου του κόμματος. Οι μπολ­σεβίκοι ερ­γάτες αντιμετώπι­σαν την προσωρινή κυβέρνηση από την αρχή ως εχθρικό προμαχώνα που ορθώθηκε αναπάντεχα στο δρόμο τους. Η επιτροπή του Vyborg ορ­γάνωσε συγκεντρώσεις χιλιάδων εργατών και στρατιω­τών οι οποίες, σχεδόν ομόφω­να, υιοθέτησαν αποφάσεις υπέρ της αναγκαιότητας της κατάληψης της εξουσίας από τα σοβιέτ. Ο Dingelstedt που συμμε­τείχε ενεργά στα πράγματα μαρτυρεί: «Δεν υπήρ­χε ούτε μια συ­γκέντρωση, ούτε μια εργα­τική συγκέντρωση όπου θα καταψηφιζόταν μια τέτοια απόφαση εάν είχε βρεθεί κάποιος να την προτείνει».^xv

Ο Dingelstedt μας λέει εδώ τι και πώς καταλάβαιναν οι εργάτες: Θα αντιδρού­σαν λέει με ενθουσιασμό στην όποια πρόταση παραμερισμού της μπουρζουαζίας, αλλά δεν μπορούσαν οι ίδιοι να εκφράσουν ως πρόταση τη διάθεση αυτή. Το ίδιο μοτίβο βρίσκουμε και στο Serge:

Μπροστά στη μπολσεβίκικη αφίσα ο καταρρακωμένος λαός που περνούσε στο δρόμο σταματούσε και αναφωνούσε: «Αυτό είναι!». Ήταν ακριβώς η φωνή τους.^xvi

Τα ίδια λόγια κι ο Buzinov ένας εσέρος εργάτης:

...Αυτοί οι αυτοδημιούργητοι αγκιτάτορες μιλούσαν γι' αυτό που κάθε ερ­γάτης είχε στο κεφάλι του, αλλά όντας λιγότερο ανεπτυγμένος, δεν μπορού­σε να το εκφράσει με λόγια. Μετά από κάθε λέξη του, οι εργάτες θα αναφω­νούσαν: «Αυτό είναι! Αυτό ακριβώς ήθελα να πω!»^xvii

Αυτό είναι το είδος της «αυθόρμητης» γνώσης που έχουν οι εργάτες. Και είναι πράγματι γνώση κι ας μην έχει περάσει ακόμα στο βασίλειο της γλώσσας. Αυτό το πέρασμα είναι η δουλειά του κόμματος ή όπως το θέτει η πένα του Serge: Το κόμμα τους αποκαλύπτει αυτό που σκέπτονταν.^xviii

Ο Απρίλης όμως είναι και η στιγμή που η αντεπανάσταση ανακάμπτει, οργανώνει διαδηλώσεις και προβοκάτσιες. Ο Miliukov μάλιστα σχεδιάζει, προεξοφλώντας την αντεπαναστατική εξέλιξη των πραγμάτων στην Πετρούπολη, μια επιθετική στρα­τιωτική δραστηριότητα για την κατάληψη της

Pavel Miliukov

Κωνσταντινούπολης, των Δαρδανελλί­ων της βόρειας Περσίας, της Αρμενίας κλπ κλπ. Στις 21 του Απρίλη εργατική διαδή­λωση συγκρούεται με τη διαδήλωση των αντεπαναστατών ενώ ο Kornilov είναι έτοιμος να κατεβάσει τα στρατά του^xix. Η «εθνική ενότητα» του Φλεβάρη διασπάται. Του­φεκίδι στους δρόμους: «Όχι, εκείνη η ημέρα δεν έμοιαζε καθόλου με εκδήλωση εθνι­κής ενότητας».

Θα γράψει ο Τρότσκι αντιπαραβάλλοντας με την μόλις πριν από 4 ημέρες διαδήλωση της πρωτομαγιάς, και συνεχίζει:

Δύο κόσμοι στάθηκαν πρόσωπο με πρόσωπο. Τα πατριωτικά μπλοκ που είχαν καλέσει στους δρόμους οι Καντέτοι ενάντια στους εργάτες και στρατιώτες απο­τελούνταν απο­κλειστικά από τα αστικά στρώματα του πληθυσμού, αξιωματικοί, αξιωματούχοι, διανόη­ση. Δύο ανθρώπινες πλημμύρες –μια για την Κωνσταντι­νούπολη και μια για την Ειρήνη– είχαν ξεκινήσει από δια­φορετικά μέρη της πόλης. Διαφορετικές στην κοινωνική σύνθεση, καθόλου παρόμοιες στην εξωτε­ρική εμφάνιση, και με εχθρικές επιγραφές στα πλακάτ τους, χρησιμοποίησαν καθώς συ­γκρούστηκαν μεταξύ τους γροθιές ρόπαλα ακόμη και πυ­ροβόλα όπλα.^xx

Η εργατική τάξη ματαιώνει στο δρόμο την αντεπαναστατική κινητοποίηση. Μεν­σεβίκοι και σο­σιαλεπαναστάτες βλέποντας τον κίνδυνο του Kornilov να κρέμεται πάνω και από το δικό τους το κεφάλι, ανα­γκάζουν την προσωρινή κυβέρνηση να τον μαζέψει.

Αλλά δεν είναι μόνο τα προχωρημένα τμήματα της εργατικής τάξης που βλέπουν. Στην ολο­μέλεια του σοβιέτ της 20ης Απρίλη με θέμα ακριβώς τους ελιγμούς του Miliukov, γράφει ο ιστο­ρικός Τρότσκι:

Η κορύφωση εντούτοις της συνδιάσκεψης υπήρξε η απρόσμενη ομιλία του Stankevich, φιλελεύθε­ρου σοσιαλιστή και ευνοούμενου του Kerensky: «Σύ­ντροφοι» ρώτησε «γιατί να προβούμε σε οποιαδήποτε ενέργεια; Εναντίον τί­νος παρατάσσουμε τις δυνάμεις μας; Η μόνη υπάρχουσα εξου­σία είστε εσείς και οι μάζες που βρίσκο­νται πίσω σας… Κοιτάξτε! Είναι επτά παρά πέντε»[...] «Αποφασίστε ότι η προσωρι­νή κυβέρνηση δεν υπάρχει, ότι παραι­τήθηκε. Θα της το ανακοινώσου­με από τηλε­φώνου και σε πέντε λεπτά θα πα­ραδώσει την εξουσία της. Προς τι όλη αυτή η κου­βέντα περί βίας, διαδη­λώσεων, εμφυλίου πολέμου;» ^xxi

Ο Stankevich βέβαια προσπάθησε να εκφοβίσει αλλά, γλῶττα ἁμαρτάνουσα τἀλη­θῆ λέγει. Δεν ήταν λίγοι όσοι ήξεραν ή φοβούνταν αυτό που θα έπρεπε να κάνει η ερ­γατική τάξη. Κάποιος έπρε­πε να πει (στην πραγματικότητα το είχε ήδη πει) «όλη η εξουσία στα σοβιέτ», αλλά οι εργάτες δεν θα απαντούσαν ακόμα πλειοψηφι­κά: «Αυτό είναι! Αυτό ήθελα να πω!»

Κανείς δεν κάνει επανάσταση εάν υπάρχει ή δεν αποκλείεται να υπάρχει άλλος δρόμος. Οι μετα­στροφές στη συνείδηση των μαζών, δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου εξ ορισμού υπερβατικού ριζο­σπαστισμού της εργατικής τάξης. Το αντίθετο μάλιστα, εί­ναι αποτέλεσμα του συντηρητισμού τους θα ισχυριστεί ο Τρότσκι:

Οι ξαφνικές αλλαγές στις απόψεις και τις διαθέσεις των μαζών σε μια επαναστα­τική επο­χή δεν προέρχονται λοιπόν από την ευελιξία και την ευκινησία του αν­θρώπινου νου αλλά από το ακρι­βώς αντίθετό τους, από τον βαθύ συντηρητισμό. Η χρονική υστέρηση των ιδεών και των σχέσεων εν σχέσει με τις αντικειμενικές συνθήκες μέχρι τη στιγμή που αυ­τές πέφτουν στα κε­φάλια των ανθρώπων με τη μορφή μιας καταστροφής, είναι εκείνο που προκαλεί σε μια επα­ναστατική περίο­δο την αλματώδη κίνηση των ιδεών και των παθών, η οποία φαντάζει στα χω­ροφυλακίστικα μυαλά σαν απλό αποτέλεσμα της δράσης «δημαγωγών».^xxii

Μακριά από κάθε μυστικοποίηση, το προλεταριάτο δεν μοιάζει καθόλου με τον περιούσιο λαό του Γιαχβέ της επα­νάστασης. Αντίθετα υστερεί, βρίσκεται στον πάτο της κοινωνικής ιεραρχίας. Το προ­λεταριάτο είναι επαναστατικό από τη θέση του στην κοινωνική δομή της αστικής κοινωνίας: εί­ναι εκείνη η κοινωνική τάξη στης οποίας το κεφάλι ξεσπά η καταστροφή και δεν έχει να ελ­πίσει σε καμιά σωτηρία. Το ίδιο αντικειμενικό γεγονός που προκαλεί τρέμουλο στα χέρια του κάθε Stankevich^xxiii, από την προλεταριακή σκοπιά, μπορεί να σπρώχνει στη λύση της αντίφασης μεταξύ θεωρίας και δράσης˙ προς το σημείο όπου η θεωρητική σύλληψη της πραγματικότη­τας δεν είναι άλλη από τη δράση, το σημείο όπου η προφάνεια του επόμενου βήματος καταργεί την διάκριση μεταξύ της πράξης και του διαλεκτικού δίπολου το οποίο αυτή δια­μεσολαβεί ώστε «γνωρίζω» σημαίνει «δρω», ση­μαίνει «πράττω». Είναι, για να το πούμε έτσι, το κατώφλι της επανάστασης. Σε αυτό το κατώφλι, το ρώσικο προλετα­ριάτο δεν θα φτάσει πριν από το φθινόπωρο του 1917. Τα πράγματα θα οδηγού­νται σε αυτό το κατώφλι της επανάστασης καθώς –και υπό τον όρο ότι– η επαναστατική πράξη του κόμματος θα φω­τίζει την αντικειμενική φορά των πραγμάτων.

Η θεμελιώδης πολιτική διαδικασία της επανάστασης συνίσταται [...] στη σταδιακή κατα­νόηση εκ μέρους της τάξης, των προβλημάτων που ανακύπτουν από την κοι­νωνική κρί­ση, στον ενεργό προσανατολισμό των μαζών μέσα από μια μέθοδο δια­δοχικών προσεγγί­σεων.^xxiv

Θα γράψει ο Τρότσκι. Δεν φτάνουμε από την πλειοψηφία στην επαναστατική τα­κτική, αλλά από την επαναστατική τακτική στην πλειοψηφία^xxv θα πει η Luxemburg. Αυτό σήμαινε και η προτροπή του Λένιν: «Να εξηγήσουμε υπομονετικά».

Ο Λένιν φτάνει στην Πετρούπολη σε ένα οριακό σημείο όταν ο μπολσεβικισμός έχοντας κοινή αντίληψη με το μενσε­βικισμό για το χαρακτήρα της ρωσικής επα­νάστασης δεν μπορεί πια να υπάρ­χει ως διακριτό ρεύμα. Μόλις ολοκληρωνόταν μια συνδιάσκεψη των μπολσεβίκων που αποφάσισε διαπραγματ­εύσεις για επανένωση με τους μενσεβίκους και υπό όρους στήριξη της προσωρινής κυ­βέρνησης, διότι όπως δήλωνε ο Stalin

Δεν είναι προς όφελός μας σήμερα να εκβιάσουμε τα γεγονότα, επιταχύνοντας τη διαδι­κασία που θα απωθούσε τα αστικά στρώματα...

Στις 4 του Απρίλη ο Λένιν παρουσίασε τη γραπτή σύνοψη της ομιλίας του της προηγουμένης, που έμελλε να γίνει ένα από τα διασημότερα επαναστατικά κείμενα, για να κατατάξει συλλήβδην στο εχθρικό στρατόπεδο τους αμυνίτες, με τους οποίους το μπολσεβίκικο κόμμα συνδιαλεγόταν μόλις χθες, και να δηλώσει ότι μέχρις ότου αποσπασθούν οι μάζες από την επιρροή των αμυνιτών το καθήκον του μπολσεβίκι­κου κόμματος είναι να εξηγεί υπομονετικά στις μάζες να μην τους εμπι­στεύονται. Εμείς εδώ ξεκινάμε τη διεθνή επανάσταση, λέει ο Λένιν. Οι παλιές φόρμουλες είναι για το μουσείο, θα συμπληρώσει αργότερα. Το κόμμα έπρεπε να στρίψει απότομα.

Οι ταξικές αντιφάσεις διαμεσολαβούνται από την πολιτική. Αν πρόκειται λοιπόν η υπόθεση του προλεταριάτου να βρει έκφραση, χρειάζεται ένα κόμμα.^xxvi Τα κόμματα όμως, όπως κάθε οργανι­σμός, τείνουν να αναπαράγονται στο χρόνο, να διατηρούν την πολιτική συνέχεια και τις οργανωτι­κές τους νόρμες, πράγμα που συνεπάγεται τουλάχιστον μια αδρανειακή δυναμική αν όχι έναν εγγε­νή συντηρητισμό. Αυτός ο συντηρητισμός έχει από τη μια, διόλου αμελητέες θετικές πλευρές: την επιμονή στο πρόγραμμα ή στη δημοκρατία και, πάνω απ' όλα -το ζήτημα ζωής και θανάτου- την αναπαραγωγή μαρξιστικών στελεχών. Από την άλλη όμως, αντιστρα­τεύεται τις απότο­μες στροφές, όσο αναγκαίες κι αν είναι. Στην απολυτοποιη­μένη μάλιστα εκδοχή του, έχουμε δει να καταλήγει σε κόμματα-φετίχ. Όποιος αποσιωπά τους κιν­δύνους που ελλοχεύουν σε αυτά τα αδρα­νειακά χαρακτηριστικά της μορφής κόμμα κρύβοντάς τα κάτω από το χαλί, είναι καταδικασμένος να τα βρει μπροστά του. Το ζήτημα είναι να αναγνωρίσεις το αντικειμενικό πρόβλημα και να χρησι­μοποιήσεις την ίδια την αντίφαση ενάντια στον εαυτό της. Στην περίπτωσή μας οι μπολσεβίκοι διέθεταν έναν μοχλό γι αυτό το σκοπό: την ταξική τους αδιαλλαξία. Στο διάστη­μα από το Φεβρουάριο ως τον Απρίλη ταλαντεύονται ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενες αδρανειακές δυνάμεις.

Ο Lev Kamenev με το Λένιν

Η τρόικα Kamenev, Stalin, Muranov επιστρέφοντας από την εξορία, απαίτησε και πήρε, όχι χωρίς σοβαρές τριβές, επικαλούμενη τα οργανωτικά της προνόμια τον έλεγχο του κόμματος και της Πράβ­ντα. Αν στις πρωτόγνωρες τρομακτικές πολιτικές πραγμα­τικότητες προσθέσει κανείς και τις υποκει­μενικές τους αδυναμίες, εύκολα καταλα­βαίνει ότι θα οδηγούνταν σε συντηρητικές επιλογές. Γαν­τζώθηκαν λοιπόν από τις προγραμματικές φόρμουλες του 1905^xxvii. Η υποτιθέμενη Προσωρινή Κυ­βέρνηση του σεναρίου του 1905 ήταν όμως επαναστατική κυβέρνηση, έξω από αυτή, μόνη δυνατότητα ο τσάρος! Η πραγματική προσωρινή κυβέρνηση του 1917 αντίθετα, ήταν αντιδραστική κυβέρνη­ση των κοινο­βουλευτικών διαδρόμων, χωρίς τσάρο και σε μια εντελώς διαφορετική κατάσταση δυαδι­κής εξουσί­ας. Αν ο Λένιν υπερασπιζόταν την πυρηνική λειτουργία του επαναστα­τικού προγράμμα­τος για το προλεταριακό κόμμα, η τρόικα εύκολα διέθλα­σε αυτή τη λενινιστική θέση σε μια σχολαστική αναγόρευση του τρέχοντος^xxviii προ­γράμματος σε δογματι­κό ζήτημα, τραβηγμένο μάλιστα μέχρι τις έσχατες λογι­κές του συνέπειες. Όμως αυτό το πρόγραμ­μα, όπως το καθόριζε και το διερμήνευε η δράση των μπολσεβίκων, προϋπέθετε την ταξική αδιαλ­λαξία, την αμετακίνητη άρνηση πα­ραίτησης από την ανεξάρτητη προλεταριακή πολιτική. Έτσι, αν το κόμμα έπρεπε να αναπαραγάγει τον εαυτό του, τότε έπρεπε να αναπαραγάγει ταυτόχρονα και το πρόγραμμα/δόγμα και την ταξική του αδιαλ­λαξία. Μόνο που η δογματική εμμονή στο πρόγραμμα όπως είδαμε, οδηγούσε κατευθείαν στον τα­ξικό συμβιβασμό. Το μπολσεβίκικο κόμμα έπρεπε κάτι να θυσιάσει: ή την ψυχή του ή το πρόγραμ­μά του. Το κόμμα έπρεπε να στρίψει ή να διασπαστεί ακριβώς πάνω σε αυτή την αντίφαση.

Αν ο ηγέτης μπόρεσε να αρθρώσει σε πολιτική αυτό που αρκετοί διατύπωναν αδέξια μέσα κι έξω από το κόμμα, κάποιοι όπως είδαμε ψυχανεμίζονταν και κάποιοι άλλοι ακόμα δυσκολεύονταν να αποδε­χθούν αν κρίνουμε από τους δισταγμούς και τις παλινωδίες στις συνεδριάσεις, τούτο δεν καθιστά αυτό τον ηγέτη υπερβατική οντότητα πέρα από το κόμμα του, τις επαναστατικές συνθήκες και τις διαθέσεις των μαζών. Ο Λένιν αποκάλυψε στο κόμμα και στις μάζες αυτό που πραγματικά σκέπτο­νταν για να ξαναπιάσουμε τη διατύπωση του Serge.

Ο Λένιν στο ανάκτορο της Ταυρίδας: Οι Θέσεις του Απρίλη

Το κόμμα των μπολσεβίκων μπόρεσε να στρίψει λοιπόν για δύο λόγους. Πρώτα γιατί μπορούσε να δεχθεί την επαναστατική πνοή της τάξης και δεύτερο γιατί είχε μπολιαστεί με μια ταξική αδιαλ­λαξία η οποία ήταν λογικά και οργανικά πρότερη του πολιτικού σχεδίου του κόμματος. Κι αν φάνταζε όντως άνω ποταμών, το να ισχυρι­στεί κανείς, έξι μόλις βδομάδες μετά την ανατροπή του τσα­ρισμού, ότι η αστικοδη­μοκρατική επανάσταση ολοκληρώθηκε, εντούτοις το κόμμα, αν του υπο­δεικνυόταν το διακύβευμα και υπό την πίεση της επαναστατικότητας του προλεταριάτου που έβρι­σκε το δρόμο του προς αυτό, θα διάλεγε να κρατήσει την ψυχή του και να αλ­λάξει το πρόγραμμα. Αυτό και έκανε, αλλά όχι αυτόματα.

Με τις θέσεις του Απρίλη ο Λένιν θέτει αμέσως ζήτημα τροποποίησης θεμελιωδών σημείων του προγράμματος:

1. Σχετικά με τον ιμπεριαλισμό και τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο
2. Σχετικά με τη στάση απέναντι στο κράτος και το αίτημα για ένα κράτος – Κομμούνα
3. Τροποποίηση του παρωχημένου minimum προγράμματος.^xxix

Ο Λένιν ήταν επίσης άτεγκτος σε σχέση με το παλιό πρόγραμμα.

Όποιος μιλάει σήμερα για «επαναστατική - δημοκρατική δικτατορία του προλε­ταριάτου και της αγροτιάς είναι πίσω από τους καιρούς, κατά συνέπεια στην πραγματι­κότητα έχει περάσει με το μέρος των μικροαστών και είναι ενάντια στην προλεταριακή ταξική πάλη. Του αξίζει να σταλεί στο αρχείο των “μπολσε­βίκικων” προεπαναστατι­κών αρχαιοτή­των.^xxx

Δύο παρατηρήσεις εδώ. Πρώτον, ο Λένιν ούτε προσπάθησε, ούτε και μπορούσε επι­στρέφοντας να πάρει απλώς τα ηνία του κόμματος. Ο μύθος του απόλυτου και αδια­φιλονίκητου ηγέτη που σέρβι­ραν μετέπειτα από κοινού η αντίδραση και η σταλινική γραφειοκρατία δεν μπορεί να διαψευστεί πανηγυρικότερα!

Δεύτερον, ο Λένιν άνοιξε ουσιαστικά μια προγραμματική συζήτηση μέσα στο κόμμα. Αν μπο­ρούσε να επιτρέπεται η πολυτέλεια της κομματικής δημοκρατίας σε τέτοιες κρίσιμες ώρες και με δε­δομένη την πλημμυρίδα των νέων μελών, τούτο δεί­χνει ένα ανοικτό δημοκρατικό κόμμα που δεν εκτε­λεί απλώς ντιρεκτίβες, αλλά παίρ­νει αποφάσεις συλλογικά. Χωρίς αυτή τη δημο­κρατία το κόμ­μα δεν θα μπορούσε να στρίψει προγραμματικά και ο Οκτώβρης δεν θα είχε υπάρξει.

Η προσφυγή του Λένιν στο κόμμα και στις μάζες τον έβγαλε από την πλήρη πολι­τική απομόνω­ση^xxxi των πρώτων ημερών του Απρίλη. Το συ­νέδριο πάντως που ζήτησε ο Λένιν δεν έγινε ποτέ. Στις κομματικές συνδιασκέψεις που ακολούθη­σαν ο Λένιν κέρδισε συντριπτικά εκείνη της Πετρούπολης απέναντι στον Kamenev αλλά αυτό δεν έγινε παντού. 'Όπως γράφει ο Leblanc:

Στο τέλος του Απριλίου μια συνδιάσκεψη 151 αντιπροσώπων από 80.000 Μπολσεβίκους από όλη τη Ρωσία, εξέτασε και αυτή προσεκτικά τις αντιπαρατι­θέμενες προοπτικές των ηγετών του κόμματος και στη συνέχεια υιοθέτησε τη βασική θέση του Λένιν. Ο Λένιν δεν πέτυχε μεν να περάσει η δική του άποψη για όλα τα ζητήματα, αλλά όπως επεσήμανε ο Rabinowitch. «Στο σύνολό τους, οι αποφάσεις της συνδιάσκεψης του Απριλίου ήταν μια εντολή προετοι­μασίας για σοσιαλιστική επανάσταση και έτσι αποτέλεσαν ένα μεγάλο προσωπικό θρί­αμβο του Λένιν».^xxxii

Το κόμμα είχε ουσιαστικά αναπροσανατολιστεί και τον Οκτώβρη θα οδηγούσε το προλετα­ριάτο στο τελειωτικό γκρέμισμα του αστικού κράτους. Και όπως θα γράψει η Louise Bryant:

Στη Ρωσία, όπου το προλεταριάτο είναι οπλισμένο, το προλεταριάτο γίνεται το μόνο σώμα με πραγματική επιρ­ροή. Οι μπολσεβίκοι είναι στην εξουσία, επειδή υποκλίθη­καν στη θέληση των μαζών.

Σημειώσεις

iVictor Serge Έτος Ένα της Ρώσικης Επανάστασης, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, Αθήνα 2017, πρόλογος

iiΣτο ίδιο σ. 25.

iiiV. I. Lenin Draft Programme of the Russian Social-Democratic Labour Party (Σχέδιο Προγράμματος του ΣΔΕΚΡ). https://web.archive.org/web/20130412094909/http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1902/draft/02feb07.htm

ivV. I. Lenin, Sketch of a Provisional Revolutionary Government (Σκαρίφημα Προσωρινής Επαναστατικής Κυβέρνη­σης ).https://web.archive.org/web/20130412192522/http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1905/jul/00.htm

vPaul Leblanc Lenin and the Revolutionary Party σ.225 Haymarket Books 2015

viKarl Marx and Frederick Engels, Address of the Central Committee to the Communist League https://www.marxists.org/archive/marx/works/1847/communist-league/1850-ad1.htm

viiΑρκεί να σημειώσουμε ότι η τσαρική Οχράνα καταζητούσε το Sverdlov ως «πιτσιρικά».

viiiV. I. Lenin, “The Revolutionary Proletariat and the Right of Nations to Self-Determination” («Το Επαναστατικό Προλεταριάτο και το Δικαίωμα των Εθνών στην Αυτοδιάθεση») Collected Works (Άπαντα) τόμ. 21, σσ. 372–373. https://web.archive.org/web/20130427005325/http://www.marxists.org/archive/lenin/works/1915/oct/16.htm Πα­ράθεση του Leblanc.

ixLeblanc Paul, Ο Λένιν και το Επαναστατικό Κόμμα.

xV. I. Lenin, Letters on Tactics (Γράμματα για την Τακτική) https://web.archive.org/web/20130508022248/http://www.marxists.org:80/archive/lenin/works/1917/apr/x01.htm

xiLeon Trotsky, History of the Russian Revolution τόμ. 1 edition: 2000 by Chris Russell for Marxists Internet Archive σ. 204.

xiiV. I. Lenin Report on the Current Situation April 24(7 May) (Αναφορά για την Τρέχουσα Κατάσταση24 Απρ/7 Μαΐ) https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/7thconf/24c.htm

xiiiTrotsky, History of the Russian Revolution τόμ. 1 σ. 207.

xivTrotsky, History of the Russian Revolution τόμ. 1 σ. 208.

xvTrotsky, History of the Russian Revolution τόμ. 1 σ. 205.

xviSerge, Έτος Ένα της Ρώσικης Επανάστασης σσ. 82 – 83.

xviiΑπό τα απομνημονεύματα του V. Buzinov, ενός εσέρου εργάτη. Παράθεση του Leblanc.

xviiiSerge, Έτος Ένα της Ρώσικης Επανάστασης, σσ. 82 – 83.

xixΠρόκειται για τα επίλεκτα τμήματα που επάνδρωναν στρατιώτες παρασημοφορημένοι από τον Τσάρο με το παράσημο του Αγίου Γεωργίου Τα τμήματα αυτά έφεραν στη στολή τους την τρίχρωμη διακριτική ταινία του παρασήμου. Το διακριτικό αυτό που κατάργησε η οκτωβριανή επανάστα­ση αλλά επανέφερε ο σταλινισμός, ξανάγινε τελευταία της μόδας στην Ουκρανία...

xxTrotsky, History of the Russian Revolution τόμ. 1 σ. 246 – 247.

xxiTrotsky, History of the Russian Revolution τόμ. 1 σ. 244.

xxiiTrotsky, History of the Russian Revolution τόμ. 1 σ. III.

xxiiiΟ Stankevich καταχειροκροτήθηκε επιδοκιμαστικά και αντιλαμβανόμενος την γκάφα του προσπάθησε να διορθώσει με μια νέα ρητορική ερώτηση:«Ποιος θα πάρει τη θέση της κυβέρνησης; Εμείς; Αλλά τα χέρια μας τρέμουν ...». «Υψηλοί και δυνατοί ηγέτες με τρεμάμενα χέρια», θα σχολιάσει ο Τρότσκι. History of the Russian Revolution τόμ. 1 σ. 244. Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι ο Stankevich αποτελούσε μια μοναδική φιγούρα στο επαναστατικό τοπίο του Οκτώβρη. Παραμένοντας ένας δεξιός εσέρος το Φλεβάρη του 1918 απηύθυνε επιστολή προς τα μέλη του κόμματός του ζητώντας,  με εντελώς νηφάλια πραγματιστικά επιχειρήματα, να λειτουργήσει το κόμμα τους ως νομοταγής αντιπολίτευση απέναντι στους μπολσεβίκους, συνεισφέροντας με τον τρόπο τους στις πολιτικές εξελίξεις. Δυστυχώς δεν εισακούστηκε...

xxivTrotsky, History of the Russian Revolution τόμ. 1 σ. III.

xxvRosa Luxembourg, Η Ρωσική Επανάσταση , εκδ. Ύψιλον 1980, σ. 37

xxviΑς σημειωθεί όμως ότι το κόμμα δεν είναι αφ' εαυτού επα­ναστατικό˙ η τάξη είναι επαναστατική και το κόμμα γί­νεται επαναστατικό στο βαθμό και στο μέτρο που ερμηνεύει σωστά (και δρα ανάλογα) όχι απλώς τις διαθέσεις του προλεταριάτου γενι­κά ή κατά μέσο όρο, αλλά την επαναστατική διάθεση της τάξης, όσο μειοψηφική κι αν είναι.

xxviiΈτσι στην κρίσιμη συνδιάσκεψη της Πετρούπολης στις 14 Απριλίου η Ludmila Stahl, θα σχολιάσει: «Όλοι οι σύ­ντροφοι πριν από την άφιξη του Λένιν παράδερναν στο σκοτάδι. Ξέραμε μόνο τις φόρμουλες του 1905. Βλέποντας την ανεξάρτητη δημιουργική δουλειά του λαού, δεν μπορούσαμε να τους διδάξουμε». Leon Trotsky, History of the Russian Revolution τόμ. 1 σ. 233

xxviii«τρέχοντος» με την έννοια του επισήμου θεσμικά μεν, αλλά ήδη παρωχημένου προγράμματος.

xxixV.I. Lenin, April Theses (Θέσεις του Απρίλη) https://web.archive.org/web/20130509105635/http://www.marxists.org:80/archive/lenin/works/1917/apr/04.htm

xxxLenin, Letters on Tactics .

xxxiΑπό τις ηγετικές φιγούρες των μπολσεβίκων, μόνο η νεοφερμένη Kolontai τον υποστήριξε από την αρχή.

xxxiiRabinowitch, Prelude to Revolution (Πρελούδιο της Επανάστασης) σσ. 41, 46.